Rekordowe 141 milionów złotych w ciągu jednego roku – tyle oszuści wyłudzili od polskich seniorów metodą „na wnuczka” w 2022 roku. Ta dramatyczna suma była jednym z głównych tematów historycznego spotkania „okrągłego stołu” zorganizowanego 9 czerwca 2025 roku w Kancelarii Premiera. Uczestniczyła w nim wiceministra sprawiedliwości Zuzanna Rudzińska-Bluszcz oraz minister ds. polityki senioralnej Marzena Okła-Drewnowicz, przedstawiciele Policji, Ministerstwa Cyfryzacji i organizacji senioralnych. Efektem obrad ma być rewolucyjny program „Tarcza Seniora”, który kompleksowo zmieni podejście do ochrony seniorów w Polsce.
| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Ile wynoszą straty seniorów od oszustów rocznie? | W 2022 roku oszuści wyłudzili 141 mln zł metodą „na wnuczka”, odnotowano też 29 tys. innych przestępstw wobec seniorów. |
| Co to jest program „Tarcza Seniora”? | Kompleksowy program ochrony obejmujący regulację umów dożywocia, odwrócony kredyt hipoteczny i walkę z oszustwami. |
| Jak zmienia się demografia Polski? | Indeks starości wynosi 141 (141 seniorów na 100 dzieci), a do 2060 roku 40% populacji będzie stanowić osoby 65+. |
Spis treści:
Dramatyczna skala problemu w liczbach
Statystyki nie pozostawiają złudzeń – ochrona seniorów stała się jednym z najważniejszych wyzwań społecznych współczesnej Polski. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w 2024 roku osoby powyżej 65. roku życia stanowiły już 26% całej populacji kraju. Jeszcze bardziej niepokojący jest indeks starości, który osiągnął rekordową wartość 141, co oznacza, że na każde 100 dzieci w wieku 0-14 lat przypada aż 141 seniorów.
Prognozy demograficzne malują jeszcze mroczniejszy obraz przyszłości. Według analiz Eurostatu, do 2060 roku udział osób starszych w polskim społeczeństwie wzrośnie do 40%, a populacja kraju skurczy się o 23% do 2100 roku. Ten dramatyczny proces starzenia się społeczeństwa bezpośrednio przekłada się na wzrost przestępczości wymierzonej w najsłabszą grupę – osoby po 60. roku życia.
Przestępczość wobec seniorów – alarmujące trendy
Rok 2024 przyniósł rekordową liczbę przestępstw wobec osób starszych – łącznie odnotowano ponad 29 tysięcy przypadków. Struktura tych przestępstw pokazuje systematyczne wykorzystywanie ufności i naiwności seniorów przez przestępców. Najczęstszymi formami były kradzieże (12,9 tys. przypadków), włamania do mieszkań (9,7 tys.) oraz różnego rodzaju oszustwa (5,9 tys.).
Szczególnie bolesne finansowo okazują się oszustwa metodą „na wnuczka” czy „na policjanta”. W samym 2022 roku przestępcy wykorzystujący te metody wyłudzili od polskich seniorów łącznie 141 milionów złotych. Średnia strata pojedynczego seniora wyniosła ponad 40 tysięcy złotych – często były to całe oszczędności życia lub pieniądze przeznaczone na leczenie.
Szczególnie niepokojący jest trend wzrostowy. Liczba oszustw skierowanych przeciwko seniorom rośnie średnio o 15% rocznie, przy czym przestępcy stale doskonalą swoje metody, wykorzystując nowe technologie i zmieniające się realia społeczne.
Przełomowe spotkanie w Kancelarii Premiera
Odpowiedzią na rosnącą skalę problemu było zorganizowane 9 czerwca 2025 roku spotkanie „okrągłego stołu” poświęcone bezpieczeństwu seniorów. Inicjatorką wydarzenia była minister ds. polityki senioralnej Marzena Okła-Drewnowicz, która zaprosiła do współpracy przedstawicieli kluczowych resortów i instytucji. W obradach uczestniczyła wiceministra sprawiedliwości Zuzanna Rudzińska-Bluszcz, przedstawiciele Ministerstwa Cyfryzacji, Komendy Głównej Policji oraz liderzy organizacji senioralnych z całej Polski.
Spotkanie miało przełomowy charakter, ponieważ po raz pierwszy w historii polskiej polityki senioralnej wszystkie kluczowe instytucje zasiadły przy jednym stole, aby wypracować kompleksowe rozwiązania systemowe. Dotychczas działania miały charakter fragmentaryczny i często nieskuteczny z powodu braku koordynacji między resortami.
Uczestnicy obrad zgodnie zdiagnozowali trzy główne obszary wymagające natychmiastowej interwencji legislacyjnej i organizacyjnej. Pierwszym było uszczelnienie przepisów dotyczących umów zawieranych między osobami fizycznymi a seniorami(szczególnie umów dożywocia). Drugim – uregulowanie relacji między instytucjami finansowymi a seniorami, ze szczególnym uwzględnieniem problemu odwróconego kredytu hipotecznego. Trzecim obszarem stało się zwalczanie przestępczości wymierzonej w osoby starsze.
Program „Tarcza Seniora” – nowa jakość ochrony
Efektem czerwcowych obrad ma być uruchomienie w 2026 roku kompleksowego programu „Tarcza Seniora”, który obejmie działania prawne, edukacyjne i prewencyjne. Program opiera się na trzech filarach, z których każdy adresuje konkretne problemy zidentyfikowane przez uczestników spotkania.
Pierwszy filar koncentruje się na ochronie seniorów przed nadużyciami w umowach cywilnoprawnych. Planowane zmiany legislacyjne mają wprowadzić obowiązkowe konsultacje prawne dla każdego seniora przed podpisaniem umowy dożywocia, okresowe kontrole sądowe realizacji takich umów oraz możliwość ich unieważnienia w przypadku rażących nadużyć.
Drugi filar dotyczy relacji z instytucjami finansowymi. Przewiduje utworzenie rejestru umów odwróconego kredytu hipotecznego nadzorowanego przez Komisję Nadzoru Finansowego oraz wprowadzenie systemu gwarancji państwowych, które zachęcą banki do oferowania tego produktu seniorom.
Trzeci filar obejmuje walkę z przestępczością poprzez rozszerzanie kampanii edukacyjnych, poprawę współpracy między służbami a tworzenie systemu wczesnego ostrzegania o nowych metodach oszustw.
Rewolucja w umowach dożywocia
Jednym z najważniejszych elementów nowego systemu ochrony seniorów będzie kompleksowa reforma przepisów dotyczących umów dożywocia. Te pozornie korzystne dla obu stron umowy, regulowane artykułami 908-916 Kodeksu Cywilnego, w praktyce często prowadzą do dramatycznych nadużyć kosztem seniorów. Statystyki pokazują skalę problemu – w ciągu ostatnich dziesięciu lat liczba zawieranych umów dożywocia wzrosła z 6 tysięcy do 18 tysięcy rocznie.
Problem polega na tym, że obecne przepisy nie zapewniają wystarczającej ochrony osobie zbywającej nieruchomość. Senior przekazuje własność swojego domu lub mieszkania w zamian za obietnicę dożywotniego utrzymania, ale prawo nie precyzuje, jak dokładnie ma wyglądać to utrzymanie. W rezultacie wielu nabywców po przejęciu nieruchomości ogranicza świadczenia do minimum lub całkowicie przestaje się nimi wywiązywać.
Nowe gwarancje dla seniorów
Projektowane zmiany mają radykalnie poprawić sytuację osób zawierających umowy dożywocia. Po pierwsze, wprowadzony zostanie obowiązek przeprowadzenia niezależnej wyceny nieruchomości przez rzeczoznawcę majątkowego, co pozwoli określić realną wartość świadczeń należnych seniorowi. Po drugie, każdy senior będzie musiał skorzystać z bezpłatnej konsultacji prawnej przed podpisaniem umowy.
Najważniejszą nowością będą okresowe kontrole sądowe realizacji umów dożywocia. Sądy rodzinne będą miały obowiązek sprawdzania co roku, czy nabywca wywiązuje się ze swoich zobowiązań. W przypadku stwierdzeń uchybień, sąd będzie mógł nakazać poprawę warunków opieki, a w skrajnych przypadkach – unieważnić umowę i przywrócić seniorowi prawo własności nieruchomości.
Dodatkowo planowane jest utworzenie krajowego rejestru umów dożywocia, który umożliwi monitorowanie tego rynku przez odpowiednie służby państwowe. Rejestr będzie również dostępny dla rodzin seniorów, które będą mogły sprawdzić status umowy i zgłosić ewentualne nieprawidłowości.
Odwrócony kredyt hipoteczny – niespełniona obietnica
Jednym z najbardziej frustrujących elementów polskiego systemu finansowego dla seniorów pozostaje brak dostępności odwróconego kredytu hipotecznego. Mimo że ustawa regulująca ten instrument finansowy została uchwalona już w 2014 roku, do dzisiaj żaden bank w Polsce nie zdecydował się na wprowadzenie go do swojej oferty. Ten paradoks prawny zostanie w końcu rozwiązany dzięki nowym regulacjom wypracowanym podczas „okrągłego stołu”.
Przyczyny niechęci banków do oferowania odwróconego kredytu hipotecznego są złożone. Głównym problemem jest brak gwarancji państwowych na wypadek, gdy wartość nieruchomości spadnie poniżej kwoty udzielonego kredytu. Banki obawiają się również skomplikowanych procedur egzekucyjnych po śmierci kredytobiorcy oraz trudności w wycenie starych nieruchomości, które często stanowią jedyne aktywa seniorów.
Zachęty dla sektora bankowego
Nowa wersja ustawy o odwróconym kredycie hipotecznym ma rozwiązać główne obawy sektora finansowego. Przewiduje utworzenie specjalnego funduszu gwarancyjnego, który będzie współfinansowany przez państwo i będzie pokrywał straty banków w przypadku, gdy wartość nieruchomości okaze się niewystarczająca do pokrycia zadłużenia.
Planowane są również znaczące uproszczenia proceduralne. Po śmierci kredytobiorcy bank będzie mógł przejąć nieruchomość w uproszczonym trybie, bez konieczności prowadzenia długotrwałych postępowań sądowych. Jednocześnie spadkobiercy będą mieli zagwarantowane prawo wykupu nieruchomości po cenie rynkowej, nawet jeśli przekracza ona wysokość zadłużenia.
Ministerstwo Finansów szacuje, że wprowadzenie tych zachęt spowoduje, że pierwsze oferty odwróconego kredytu hipotecznego pojawią się na polskim rynku już w drugiej połowie 2026 roku. Będzie to przełomowy moment dla tysięcy seniorów, którzy będą mogli wykorzystać wartość swojej nieruchomości do poprawy jakości życia, zachowując jednocześnie prawo do zamieszkiwania w niej do końca życia.
Edukacja jako fundament bezpieczeństwa
Uznając, że najlepszą ochroną przed oszustami jest świadomość i wiedza, Ministerstwo Sprawiedliwości uruchomiło 28 maja 2025 roku pilotażowy program bezpłatnych warsztatów prawnych dla seniorów. Pierwszą lokalizacją została Kielce, gdzie przez trzy dni trwały intensywne szkolenia dotyczące rozpoznawania oszustów, weryfikacji tożsamości rozmówców oraz bezpiecznego korzystania z usług finansowych.
Program warsztatów opiera się na praktycznych ćwiczeniach i symulacjach sytuacji, z którymi seniorzy mogą się zetknąć na co dzień. Uczestnicy uczą się, jak reagować na telefony od rzekomych policjantów czy wnuczków proszących o pomoc finansową. Ważnym elementem szkoleń jest również nauka zabezpieczania danych osobowych i rozpoznawania podejrzanych dokumentów czy umów.
Sukces kampanii „Cyberbezpieczny Senior”
Pozytywnym przykładem skuteczności działań edukacyjnych jest kampania „#Halo! Tu cyberbezpieczny Senior”, realizowana od 2023 roku przez Ministerstwo Cyfryzacji we współpracy z NASK (Naukową i Akademicką Siecią Komputerową). W ciągu dwóch lat kampania przeszkoliła ponad 50 tysięcy seniorów z całej Polski, ucząc ich bezpiecznego korzystania z internetu, telefonów i usług bankowych.
Efekty tej edukacji są już widoczne w praktyce. W Poznaniu 73-letnia uczestniczka warsztatów rozpoznała próbę oszustwa i powiadomiła Policję, co doprowadziło do zatrzymania przestępcy, który próbował wyłudzić od jej sąsiadki 50 tysięcy złotych. To tylko jeden z wielu przykładów pokazujących, że inwestycja w edukację seniorów przynosi wymierne rezultaty.
Na bazie sukcesu kampanii cyfrowej, nowy program edukacji prawnej ma objąć do końca 2025 roku 100 tysięcy seniorów w 50 największych miastach Polski. Warsztaty będą prowadzone przez doświadczonych prawników, funkcjonariuszy Policji oraz ekspertów z zakresu bezpieczeństwa finansowego.
Planowane jest również uruchomienie całodobowej infolinii dla seniorów, gdzie będą mogli oni uzyskać natychmiastową pomoc prawną w przypadku podejrzeń oszustwa. Infolinia będzie obsługiwana przez specjalistów przeszkolonych w zakresie komunikacji z osobami starszymi i będzie oferować poradnictwo w języku dostosowanym do ich potrzeb.
Wyzwania finansowe i organizacyjne
Realizacja tak ambitnego programu jak „Tarcza Seniora” wiąże się z ogromnymi wyzwaniami finansowymi i organizacyjnymi. Wstępne szacunki Ministerstwa Finansów wskazują, że pełne wdrożenie wszystkich elementów programu będzie kosztować budżet państwa około 2,5 miliarda złotych w ciągu pierwszych pięciu lat działania.
Największą pozycją wydatków będzie utworzenie i utrzymanie funduszu gwarancyjnego dla odwróconego kredytu hipotecznego – około 1,2 miliarda złotych. Kolejne setki milionów będą potrzebne na finansowanie bezpłatnych porad prawnych, kampanii edukacyjnych oraz utworzenie nowych stanowisk w sądach rodzinnych odpowiedzialnych za kontrolę umów dożywocia.
Poszukiwanie źródeł finansowania
Ministerstwo Finansów analizuje różne możliwości pozyskania środków na realizację programu. Rozważane jest wykorzystanie funduszy europejskich z perspektywy finansowej 2021-2027, szczególnie w ramach programów dedykowanych włączeniu społecznemu i demografii. Część środków może również pochodzić z Krajowego Planu Odbudowy, gdzie działania na rzecz seniorów wpisują się w cele związane ze sprawiedliwością społeczną.
Analizowana jest również możliwość wprowadzenia specjalnej opłaty od instytucji finansowych, która współfinansowałaby system ochrony seniorów. Taka opłata funkcjonuje już w kilku krajach europejskich i jest uznawana za sprawiedliwą formę partycypacji sektora bankowego w kosztach społecznych.
Pewne elementy programu będą finansowane ze środków już istniejących. Warsztaty edukacyjne będą realizowane w ramach budżetów poszczególnych ministerstw, a część działań prewencyjnych pokryje budżet Policji. Samorządy również będą zachęcane do współfinansowania lokalnych inicjatyw na rzecz bezpieczeństwa seniorów.
Perspektywy rozwoju i monitoring efektów
Program „Tarcza Seniora” został zaprojektowany jako system długoterminowy, którego efekty będą monitorowane i oceniane przez specjalnie utworzony zespół ekspertów. Co pół roku będą publikowane raporty pokazujące wpływ nowych regulacji na bezpieczeństwo seniorów, liczbę oszustw oraz zadowolenie beneficjentów z dostępnych form wsparcia.
Planowane jest również systematyczne dostosowywanie programu do zmieniających się potrzeb i nowych zagrożeń. Przestępcy stale ewoluują swoje metody, dlatego system ochrony musi być elastyczny i reagować na nowe wyzwania. W tym celu zostanie utworzona stała grupa robocza składająca się z przedstawicieli służb, nauki i organizacji senioralnych.
Minister Okła-Drewnowicz podkreśla, że sukces programu będzie mierzony nie tylko liczbami, ale przede wszystkim poczuciem bezpieczeństwa polskich seniorów. Celem jest stworzenie systemu, w którym osoby starsze będą mogły żyć godnie i bezpiecznie, korzystając z owoców swojej całożyciowej pracy bez obawy przed oszustami i wykorzystywaniem przez nieuczciwych ludzi.
Meta-description: Program „Tarcza Seniora” 2025 – nowe rozwiązania w ochronie seniorów przed oszustami. Umowy dożywocia, odwrócony kredyt, edukacja prawna.
