Sądy administracyjne, znane z rozstrzygania kwestii podatkowych, budowlanych i środowiskowych, zastanawiają się nad swoją przyszłością po odwołaniu pandemii. Czy utrzymanie nowoczesnych technologii używanych podczas pandemii jest opcją, czy też sądy wrócą do swojej tradycyjnej formy rozpatrywania spraw? W tym artykule przyjrzymy się planom Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz opinii prawników na temat tych przemian.
Spis treści:
Odroczenie pandemii i wpływ na funkcjonowanie sądów administracyjnych
Pandemia COVID-19 przyniosła z sobą wiele zmian we wszystkich dziedzinach życia, w tym również w funkcjonowaniu sądów administracyjnych. Od 2021 roku do 15 kwietnia 2023 roku, zgodnie z przepisami specustawy covidowej, sprawy sądowe mogły być rozpatrywane online lub na posiedzeniach niejawnych. W praktyce oznaczało to, że sędzia przebywał na sali sądowej, podczas gdy pełnomocnicy i publiczność łączyli się zdalnie.
Jednak 15 kwietnia 2023 roku nastąpiła nowelizacja specustawy, która daje sądom administracyjnym większą swobodę. Sądy mogą teraz wrócić do tradycyjnych rozpraw, jednocześnie mając możliwość prowadzenia rozpraw online. Jakie plany wobec tych zmian ma Naczelny Sąd Administracyjny, który rozpatruje skargi na wyroki sądów wojewódzkich, dowiemy się w dalszej części artykułu.
Czy zdalne rozprawy zostaną z nami?
Nowelizacja specustawy, która weszła w życie 15 kwietnia 2023 r., zniosła zakaz rozpatrywania spraw na rozprawie w formule stacjonarnej, zachowując jednocześnie możliwość ich rozpoznania zdalnie. W praktyce oznacza to, że sądy administracyjne mają teraz trzy opcje: mogą przeprowadzać rozprawy online, rozpoznawać sprawy na posiedzeniach niejawnych, lub rozpatrywać sprawy na posiedzeniach stacjonarnych. Ta elastyczność zapewnia możliwość dostosowania formy rozprawy do specyfiki danej sprawy i potrzeb stron.
Czy sądy administracyjne powinny wrócić do tradycji?
Podczas gdy nowelizacja specustawy daje sądom administracyjnym więcej opcji, powstaje pytanie, jakie drogi powinny podążać te instytucje. Czy powrót do tradycji i prowadzenie rozpraw stacjonarnych to dobry kierunek, czy może powinno się skupić na nowoczesnych technologiach i kontynuować rozprawy online? Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna i zależy od wielu czynników, takich jak efektywność procesów, dostępność technologii dla stron postępowania, a nawet koszty związane z utrzymaniem infrastruktury. Ostatecznie jednak decyzja powinna opierać się na tym, co jest najkorzystniejsze dla stron postępowania i dla samego systemu sprawiedliwości. Bez względu na wybór, jest jasne, że doświadczenie zdobyte podczas pandemii będzie mieć długotrwały wpływ na sposób, w jaki sądy administracyjne będą działać w przyszłości.
Wizja przyszłości dla sądów administracyjnych
Sądy administracyjne zaczynają analizować swoje możliwości i przyszłość w kontekście powrotu do normalności po pandemii COVID-19. Kwestia, która wzbudza wiele dyskusji, to wykorzystanie technologii, które były koniecznością podczas pandemii, takich jak rozprawy online. Czy sądy powinny nadal korzystać z tych technologii, czy powrócić do swojej tradycyjnej formy pracy? Od 17 maja 2023 r. Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) planuje powrót do przeprowadzania rozpraw stacjonarnych z bezpośrednim udziałem stron. Czy to oznacza koniec rozpraw online? Nie do końca. W najbliższych dwóch tygodniach planowane są jedynie sporadyczne rozprawy online, na przykład publikacja wyroków 18 maja. Standardem będą rozprawy stacjonarne i posiedzenia niejawne. Taka sytuacja ma miejsce również w innych sądach, na przykład w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Warszawie. Jednakże pytanie, które pozostaje bez odpowiedzi, to przyszłość zdalnych rozpraw. Czy takie rozprawy znikną całkowicie? NSA nie sformułowało jeszcze swojego stanowiska na ten temat. Ale jakie jest zdanie prawników?
Korzyści z powrotu do rozpraw stacjonarnych
Według niektórych ekspertów, powrót do rozpraw stacjonarnych jest pozytywnym krokiem. Wskazują, że taka forma rozpraw umożliwia najpełniejsze prawo do sądu, umożliwiając bezpośredni kontakt stron z sądem. Rozprawa stacjonarna ma unikalną atmosferę, której nie da się zreprodukować zdalnie. Bezpośrednie spotkanie stron, debata prawna i ogłoszenie orzeczenia tworzą sytuację, która jest zasadniczo inna od komunikacji online.
Jednak nie wszystkie strony zgadzają się z tym stanowiskiem. Niektóre strony, które spierają się na przykład z urzędem skarbowym lub dyrektorem Krajowej Informacji Skarbowej, twierdzą, że dla nich rozprawy online są wygodniejsze. Wskazują, że sądy administracyjne, które rozstrzygają sprawy na podstawie dokumentów, są dobrze przystosowane do przeprowadzania rozpraw online.
Niektórzy prawnicy, pomimo uznania zalet bezpośredniej interakcji, uważają, że rozprawy online powinny być dostępne jako procedura. Argumentują, że powinny być wykorzystywane wtedy, kiedy strony i sąd zgodnie uznają, że taka forma jest wystarczająca ze względu na rodzaj sprawy.
Nowe technologie w sądownictwie – rola rozpraw online
Technologia zrewolucjonizowała wiele dziedzin życia, a sądownictwo nie jest wyjątkiem. Rozprawy online stały się codziennością w erze COVID-19. Jednak jak te innowacje wpłyną na przyszłość funkcjonowania sądów administracyjnych?
Rozprawy online oferują wiele korzyści, takich jak szybkość, wygodę i zdolność do przeprowadzania posiedzeń na odległość. Cyfrowe rozprawy nie przynosiły żadnych technicznych problemów, które uzasadniałyby powrót do tradycyjnych metod.
Inne perspektywy sugerują jednak, że wdrożenie nowych technologii nie było pozbawione przeszkód. Zaznaczono, że problemem były techniczne trudności, takie jak problemy z połączeniem lub wprowadzaniem stron na posiedzenia. Również zgłoszono, że cyfrowe rozprawy mogły trwać dłużej, co oznaczało mniej spraw na rozprawach w ciągu dnia.
Pomimo tych wyzwań, niektórzy eksperci prawni uważają, że te problemy nie powinny przysłaniać głównego celu – przyspieszenia działania sądów. Propozycja polega na wprowadzeniu analizy skutków regulacji, aby zidentyfikować i rozwiązać konkretne problemy techniczne.
Analiza danych pokazuje, że sądy administracyjne mieli do rozpatrzenia więcej spraw podczas obowiązywania rozpraw online w 2022 roku, w porównaniu z rokiem 2019, przed pandemią. Jednak skuteczność sądów była nieco większa przed pandemią.
Jednak, prawnicy wskazują, że rozprawy online są kluczowe dla rozwoju rynku usług prawniczych. Umożliwiały zdobywanie klientów z całego kraju, co może być ograniczone przez powrót do tradycyjnych rozpraw, które wymagają osobistego udziału prawnika.
Pomimo rozbieżnych opinii, prawo wydaje się zmierzać ku rozprawom online. Eksperci prawni zgadzają się, że ważne jest uwzględnienie faktów, a nie subiektywnych opinii.
