W wyroku wydanym przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) o sygnaturze C-140/22, TSUE wniósł znaczące zmiany w zakresie ochrony konsumentów w umowach kredytowych. Wyrok ten ma istotne konsekwencje dla skuteczności abuzywnych postanowień umownych oraz dla przedawnienia roszczeń banku. W niniejszym artykule omówimy główne punkty tego wyroku oraz jego wpływ na praktykę stosowania prawa w Polsce.
Spis treści:
Konsument pod ochroną
Wyrok TSUE potwierdził, że konsument korzysta z ochrony wynikającej z dyrektywy 93/13/EEC od momentu zawarcia umowy. Oznacza to, że abuzywne postanowienie umowne jest bezskuteczne ab initio, czyli od samego początku obowiązywania umowy. TSUE podkreślił, że nie jest konieczne składanie sformalizowanego oświadczenia przez konsumenta w celu skorzystania z ochrony. Nałożenie takiego obowiązku naruszałoby prewencyjne działanie dyrektywy 93/13/EEC oraz zachęcałoby przedsiębiorców do odrzucania pozasądowych żądań konsumentów.
Sąd krajowy ma obowiązek działać z urzędu, nawet bez stanowiska konsumenta. Skutki braku związania konsumentów abuzywnymi postanowieniami nie mogą być zawieszone ani uzależnione od przesłanek przewidzianych przez prawo krajowe. W praktyce oznacza to, że konsument nie musi podejmować żadnej aktywności w celu objęcia ochroną i wywołania skutków z niej wynikających. Sąd może samodzielnie stwierdzić bezskuteczność abuzywnych postanowień umownych.
Skutki braku związania abuzywnych postanowień
Wyroki TSUE potwierdzają, że abuzywne postanowienia umowne są bezskuteczne ab initio i ex lege. Oznacza to, że takie postanowienie nie ma mocy wiążącej od samego początku i nie może wywoływać żadnych skutków prawnych. Umowa, w której zawarte są abuzywne postanowienia, jest zatem bezskuteczna i nie może obowiązywać.
W przypadku abuzywnych postanowień, konsument ma prawo domagać się zwrotu nienależnych świadczeń, które spełnił na podstawie umowy. Bank, z kolei, ma obowiązek zwrócić te świadczenia niezwłocznie po otrzymaniu wezwania. Jeżeli bank nie spełni tego obowiązku, może zostać obciążony odsetkami za opóźnienie.
Sanowanie abuzywnych postanowień
W orzecznictwie TSUE pojawia się również koncepcja sanowania abuzywnych postanowień umownych. Oznacza to, że konsument może jednostronnym oświadczeniem woli naprawić abuzywne postanowienie i nadając mu moc wiążącą ex tunc, czyli z mocą wsteczną. Oświadczenie konsumenta jest zdarzeniem, które nadaje abuzywnemu postanowieniu moc wiążącą, której wcześniej nie miało.
W przypadku sanowania abuzywnego postanowienia, cała umowa może być naprawiona i zyskać moc wiążącą ex tunc. Takie sanowanie umowy może być skuteczne tylko wtedy, gdy konsument jest świadomy skutków takiego działania i świadomie wyraża wolę sanowania abuzywnego postanowienia.
Wpływ wyroku TSUE na roszczenia konsumentów
Wyrok TSUE C-140/22 potwierdza, że umowa zawierająca abuzywne postanowienia jest bezskuteczna ab initio. Konsument ma prawo domagać się zwrotu nienależnych świadczeń, które spełnił na podstawie takiej umowy. Bank ma obowiązek zwrócić te świadczenia niezwłocznie po otrzymaniu wezwania.
Ważne jest również ustalenie momentu rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczeń banku. W tej kwestii TSUE wyda wyrok 14 grudnia 2023 r. (sprawa C-28/22), który rozstrzygnie, kiedy przedawnienie roszczeń banku rozpoczyna swój bieg.
Podsumowanie
Wpływ wyroku TSUE o sygnaturze C-140/22 na ochronę konsumentów w umowach kredytowych jest istotny. Wyrok ten potwierdza, że abuzywne postanowienia umowne są bezskuteczne ab initio i nie mogą wywoływać skutków prawnych. Konsument ma prawo domagać się zwrotu nienależnych świadczeń, a bank ma obowiązek zwrócić te świadczenia niezwłocznie po otrzymaniu wezwania. Warto pamiętać, że konsument nie musi składać żadnego oświadczenia w celu skorzystania z ochrony wynikającej z dyrektywy 93/13/EEC.
Wszystkie te zmiany mają na celu zapewnienie większej ochrony konsumentom w umowach kredytowych. Wyrok TSUE przyczynił się do wzrostu transparentności i sprawiedliwości w sektorze finansowym, co przekłada się na większe zaufanie konsumentów do instytucji finansowych.
