Konsument w relacji z przedsiębiorcą zawsze jest stroną słabszą, nieposiadającą takiej samej wiedzy i środków, jak przedsiębiorca. Dlatego ważne jest, aby konsument był odpowiednio chroniony przed nadużyciami ze strony przedsiębiorcy. Jednym z narzędzi służących ochronie konsumentów są przepisy dotyczące niedozwolonych klauzul umownych. W niniejszym artykule omówimy, czym są klauzule abuzywne, jakie mogą występować niedozwolone postanowienia umowne oraz jak konsument może bronić swoich praw.
Spis treści:
1. Klauzule abuzywne a ochrona konsumenta
W relacji między przedsiębiorcą a konsumentem, przedsiębiorca zazwyczaj posiada większą wiedzę i środki, co stawia go w silniejszej pozycji. Konsument natomiast, jako strona słabsza, musi być dodatkowo chroniony. Przedsiębiorca nie powinien wykorzystywać słabości i niewiedzy konsumenta. Szczególnie w przypadku skomplikowanych usług, których konsument nie rozumie tak dobrze jak przedsiębiorca, ochrona konsumenta jest konieczna.
2. Niedozwolone klauzule umowne
Niedozwolone klauzule umowne to postanowienia umów zawieranych z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy. Niedozwolone klauzule mogą występować tylko w przypadku umów między przedsiębiorcą a konsumentem. Ich celem jest ograniczenie swobody przedsiębiorcy w jednostronnym tworzeniu postanowień umowy, które mogłyby naruszać prawa i interesy konsumenta.
3. Wzorce umowne a niedozwolone klauzule
Wzorce umowne to gotowe wzory umów, które są tworzone przez przedsiębiorców i określają prawa i obowiązki zarówno przedsiębiorcy, jak i konsumenta. Jednak istnieje ryzyko, że przedsiębiorca narzuci konsumentowi niekorzystne klauzule. Wzorce umowne są często umowami adhezyjnymi, do których konsument może jedynie przystać lub odrzucić. Często konsument nie ma możliwości zmienienia warunków umowy ani wpływu na jej treść. Dlatego istnieje potrzeba ochrony konsumenta przed niedozwolonymi klauzulami w umowach.
4. Wykaz najczęściej stosowanych niedozwolonych klauzul
Kodeks cywilny zawiera wykaz najczęściej stosowanych niedozwolonych klauzul. Są to m.in.:
- wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności przedsiębiorcy za szkody na osobie konsumenta,
- wyłączenie lub istotne ograniczenie odpowiedzialności przedsiębiorcy za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań,
- zezwolenie przedsiębiorcy na przeniesienie praw i obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta,
- uzależnienie zawarcia umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju,
- uzależnienie zawarcia, wykonania lub treści umowy od zawarcia innej umowy, niemającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie,
- uzależnienie spełnienia świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli przedsiębiorcy,
- uprawnienie przedsiębiorcy do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie,
- pozbawienie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia,
- nakładanie na konsumenta obowiązku zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy.
5. Jak bronić swoich praw jako konsument?
Jeśli konsument podejrzewa, że w umowie lub wzorcu umowy znajduje się niedozwolona klauzula, powinien zwrócić na to uwagę przedsiębiorcy. Jeśli przedsiębiorca nie uwzględni jego zastrzeżeń, konsument może zdecydować się na zmianę kontrahenta. Jeśli już podpisał umowę, może zwrócić się do sądu o uznanie danego postanowienia za niewiążące. Konsument może również skierować sprawę do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w celu uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone.
6. Kontrola abstrakcyjna i incydentalna
Kontrola abstrakcyjna to możliwość skierowania powództwa do sądu w celu uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone. Konsument może to zrobić nawet wtedy, gdy nie jest bezpośrednio związany z danym przedsiębiorcą umową. Kontrola incydentalna dotyczy indywidualnej umowy zawartej przez konkretnego konsumenta. Jeśli umowa zawiera postanowienia uznane za niedozwolone i znajdują się w Rejestrze Klauzul Niedozwolonych, to nie wiążą konsumenta z mocy prawa.
Podsumowanie
Klauzule abuzywne w umowach z konsumentami są niedozwolonymi postanowieniami, które naruszają prawa i interesy konsumenta. Konsument jest chroniony przed nadużyciami ze strony przedsiębiorcy poprzez przepisy dotyczące niedozwolonych klauzul umownych. Wzorce umowne, czyli gotowe wzory umów, mogą również zawierać niedozwolone klauzule. W przypadku podejrzenia wystąpienia niedozwolonej klauzuli, konsument może zwrócić się do przedsiębiorcy lub sądu w celu obrony swoich praw. Kontrola abstrakcyjna i incydentalna umożliwia konsumentowi walkę o usunięcie niedozwolonych klauzul z umów.
