Wzrost rat kredytowych i ewentualne straty bankowe to kwestie, które wzbudzają duże zainteresowanie w sektorze finansowym. Kredyty mieszkaniowe, stanowiące znaczący składnik aktywów bankowych, są szczególnie monitorowane i regulowane przez banki centralne i nadzorców.
W Polsce, takie kredyty stanowiły około 17% aktywów sektora bankowego na koniec 2022 roku. W ostatnich latach, wraz z cyklem zacieśniania polityki pieniężnej w wielu krajach UE, w tym w Polsce, wzrosły stopy procentowe i w naturalny sposób zaczęły rosnąć także raty kredytowe.
Ten wzrost rodzi obawy o możliwość pojawienia się problemów z obsługą zadłużenia, które mogłyby przełożyć się na straty bankowe.
Spis treści:
Dominacja kredytów na zmienną stopę procentową
W Polsce, wrażliwość kredytobiorców mieszkaniowych na zmiany stóp procentowych jest szczególnie duża. Przez wiele lat udzielano niemal wyłącznie kredytów na zmienną stopę procentową, najczęściej powiązaną z 3-miesięcznym lub 6-miesięcznym wskaźnikiem WIBOR.
Oznacza to, że zmiany rynkowych stóp procentowych bardzo szybko przekładają się na wzrost miesięcznych rat. Dopiero w 2022 roku, kredyty na okresowo stałą stopę zaczęły być udzielane na większą skalę.Jeszcze w 2021 roku, aż 94% udzielonych kredytów miało oprocentowanie zmienne, a w 2022 roku już tylko około połowa.
Jednakże, nawet te kredyty nie są całkowicie niewrażliwe na zmiany stóp procentowych, ponieważ po ustalonym okresie oprocentowanie może być wyraźnie wyższe niż pierwotne.
W efekcie, istotna część gospodarstw domowych może doświadczyć znacznego wzrostu płaconych rat, w zależności od terminów przeszacowań.
Jak wzrost stóp procentowych wpływa na wysokość raty?
Wzrost stóp procentowych ma bezpośredni wpływ na wysokość rat kredytowych. Szczególnie dotkliwe są te gospodarstwa domowe, dla których zmiana stopy następuje zaraz po zaciągnięciu kredytu.
Kredyty zaciągnięte w latach 2020 i 2021 stanowiły na koniec 2022 roku ponad 30% wartości portfela złotowych kredytów mieszkaniowych w sektorze bankowym.
Im dłuższy czas upłynął od momentu zaciągnięcia kredytu, tym wzrost raty był niższy. Średnia rata kredytu hipotecznego zaciągniętego w 2021 roku wynosiła około 1,75 tys. zł, natomiast na koniec 2022 roku wzrosła średnio do poziomu 3,25 tys. zł, co oznacza skok o około 85%.
W przypadku kredytu udzielonego w 2012 roku, wysokość raty w 2022 roku przeciętnie nie różniła się znacznie od momentu udzielenia. Dla kredytów udzielonych w latach 2018-2020 wzrost raty wynosił około 50-55%, a dla lat 2015-2017 około 40-44%.
Wysoki udział raty kredytowej w dochodach nie musi oznaczać braku spłat
Wysokie obciążenie kredytobiorców spłatą zadłużenia, gdy rata kredytowa pochłania więcej niż połowę dochodu, nie oznacza automatycznie braku spłat i pojawienia się strat bankowych.
Zadłużone hipotecznie gospodarstwa domowe przeciętnie należą do bardziej zamożnych grup dochodowych względem gospodarstw niezadłużonych. Ponadto, często dysponują pewnymi oszczędnościami, które pozwalają na terminową obsługę zadłużenia, nawet jeśli raty są wysokie.
Historycznie, odsetek kredytów z wysokim obciążeniem, które podlegały utracie wartości, wynosił około 3%. Niski odsetek strat wynikał zarówno z niskich stóp procentowych, jak i poprawy sytuacji na rynku pracy.
Programy pomocowe dla gospodarstw domowych
W celu ograniczenia negatywnych skutków wzrostu rat kredytowych na spłacalność kredytów, wprowadzono programy pomocowe skierowane do gospodarstw domowych.
Fundusz Wsparcia Kredytobiorców (FWK) oraz wakacje kredytowe są dwoma takimi programami. W ramach FWK, kredytobiorcy mogą otrzymać zwrotne wsparcie finansowe na pokrycie rat kredytu przez okres do 36 miesięcy.
Z kolei wakacje kredytowe pozwalają na bezodsetkowe zawieszenie łącznie ośmiu rat kredytu. Wprowadzenie tych programów miało na celu złagodzenie skutków wzrostu rat kredytowych dla gospodarstw domowych.
Jednak, program wakacji kredytowych ma charakter tymczasowy, co oznacza, że po zakończeniu programu, gospodarstwa domowe będą musiały ponownie spłacać kredyty z uwzględnieniem wzrostu rat.
Analiza potencjalnych strat bankowych
Aby ocenić potencjalne straty bankowe wynikające z problemów z obsługą kredytów po wygaśnięciu wakacji kredytowych, przeprowadzono analizę symulacyjną.
Symulacja opierała się na danych dotyczących złotowych kredytów mieszkaniowych udzielonych w latach 2012-2022. Na koniec 2022 roku, takie kredyty stanowiły 90% portfela złotowych kredytów mieszkaniowych w bankach komercyjnych.
Symulacja uwzględniała utrzymanie się stóp procentowych na poziomie obserwowanym na koniec 2022 roku przez dwa kolejne lata.
Analiza składała się z dwóch etapów. Pierwszy etap polegał na ustaleniu skali obciążenia gospodarstw domowych spłatą kredytów hipotecznych za pomocą wskaźnika LSTI (Loan Service to Income), czyli relacji raty kredytu do dochodu gospodarstwa domowego. Wskaźnik ten jest istotnym elementem w procesie badania zdolności kredytowej. Celem tego etapu było ustalenie, jaki odsetek kredytobiorców będzie się charakteryzował na koniec 2024 roku wskaźnikiem LSTI przekraczającym 50%.
Przyjęto, że wartość ta jest wartością progową, po przekroczeniu której mogą pojawić się problemy z obsługą zadłużenia i rośnie ryzyko utraty wartości oraz powstania strat kredytowych.
Drugi etap analizy polegał na ustaleniu zależności pomiędzy poziomem LSTI a wysokością strat w bankach. Wysokie obciążenie kredytobiorców spłatą zadłużenia nie oznacza automatycznie strat bankowych. Zadłużone hipotecznie gospodarstwa domowe przeciętnie należą do bardziej zamożnych grup dochodowych. Ponadto, często dysponują pewnymi oszczędnościami, które pozwalają na terminową obsługę zadłużenia, nawet jeśli raty są wysokie. Symulacja uwzględniała również bardziej konserwatywne scenariusze, zakładając, że co piąty kredyt z LSTI powyżej 100% przestaje być obsługiwany. Przyjęcie takich założeń miało uzasadnienie w bezprecedensowym wzroście stóp procentowych.
Podsumowanie
Wzrost rat kredytowych może wpływać na wystąpienie problemów z obsługą zadłużenia oraz na straty bankowe. Wysoka wrażliwość kredytobiorców na zmiany stóp procentowych powoduje, że wzrost stóp może skutkować znacznym wzrostem rat. Jednakże, wysoki udział raty kredytowej w dochodach niekoniecznie oznacza brak spłat i strat bankowych. Zadłużone hipotecznie gospodarstwa domowe, mimo wysokich rat, często są w stanie terminowo obsłużyć swoje zobowiązania.
Dodatkowo, programy pomocowe, takie jak Fundusz Wsparcia Kredytobiorców i wakacje kredytowe, mają na celu złagodzenie skutków wzrostu rat kredytowych dla gospodarstw domowych.
Analiza potencjalnych strat bankowych wskazuje, że skala tych strat nie powinna zagrozić stabilności sektora finansowego. Jednakże, należy monitorować sytuację i podejmować odpowiednie działania, aby minimalizować ryzyko wystąpienia problemów z obsługą kredytów i strat bankowych.
