| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Co to jest zwalczanie przestępczości sankcyjnej? | To działania organów państwowych mające na celu wykrywanie i eliminowanie naruszeń sankcji gospodarczych, takich jak oszustwa celne czy przemyt. |
| Jakie są nowe uprawnienia KAS po nowelizacji ustawy sankcyjnej w 2025 roku? | KAS może żądać dodatkowych dokumentów, tymczasowo zajmować ładunki oraz wnioskować o przepadek mienia podejrzanego o naruszenia sankcji. |
| Jaki wpływ mają sankcje na rynek sklejki brzozowej w Europie po 2024 roku? | Sankcje podnoszą ceny sklejki, tworzą szarą strefę importu i zmieniają strukturę rynku, zyskując udział producenci spoza UE. |
W ostatnich latach dynamiczne zmiany w sytuacji polityczno-gospodarczej na arenie międzynarodowej wymusiły zaostrzenie kontroli dotyczących przestrzegania sankcji gospodarczych. Szczególnie ważne stało się skuteczne zwalczanie przestępczości sankcyjnej, polegającej na omijaniu restrykcji Unii Europejskiej poprzez różnorodne mechanizmy oszustw celnych. W Polsce kluczową rolę w tym obszarze odgrywa Krajowa Administracja Skarbowa (KAS), która w maju 2025 roku zatrzymała trzy osoby podejrzane o udział w międzynarodowym procederze naruszającym unijne sankcje. To zatrzymanie stanowi przykład skuteczności nowych metod i uprawnień KAS, które pozwalają na efektywne zwalczanie nielegalnego importu i oszustw celnych.
Spis treści:
Kontekst operacji zatrzymaniowej
Mechanizm omijania sankcji poprzez pośredników
Opisany proceder opierał się na wykorzystaniu firm pośredniczących z Kazachstanu do maskowania rzeczywistego pochodzenia sklejki brzozowej importowanej z Białorusi i Rosji. Dokumenty celne były fałszowane, co umożliwiało obejście unijnych zakazów importowych ustanowionych rozporządzeniem Rady (UE) nr 833/2014. Taki schemat działania to przykład tzw. triangulacji sankcyjnej, gdzie towary z objętych embargiem krajów trafiają do Unii Europejskiej przez państwa trzecie. Ten mechanizm stanowi poważne zagrożenie dla uczciwego rynku oraz bezpieczeństwa gospodarczego UE. W Polsce podczas akcji przeprowadzonych przez KAS zabezpieczono miliony złotych wartości nielegalnie importowanego drewna oraz dokumentację potwierdzającą współpracę z podmiotami zagranicznymi.
Rozszerzone uprawnienia KAS po nowelizacji ustawy
Nowelizacja ustawy sankcyjnej z początku 2025 roku istotnie zwiększyła możliwości operacyjne Krajowej Administracji Skarbowej. Przede wszystkim KAS uzyskała prawo do żądania od eksporterów dodatkowych dokumentów potwierdzających legalność transakcji oraz końcowe przeznaczenie towarów. Ponadto organy mają możliwość tymczasowego zajmowania ładunków przy podejrzeniu naruszenia przepisów oraz wnioskowania o przepadek mienia związanych z procederem. Dzięki tym zmianom odnotowano znaczący spadek nielegalnego importu sklejki brzozowej z Kazachstanu, co świadczy o skuteczności nowych instrumentów prawnych.
Strategie zwalczania przestępczości sankcyjnej
Operacyjne techniki śledcze
KAS wykorzystuje zaawansowane metody analityczne i kontrolne do wykrywania naruszeń sankcji. W śledztwach stosuje się między innymi analizę danych transakcyjnych z Automatycznego Systemu Eksportowego (AES) oraz weryfikację zgodności kodów CN przypisanych do towarów z ich rzeczywistymi właściwościami fizycznymi. Dodatkowo współpraca z europejskimi instytucjami, takimi jak OLAF, umożliwia śledzenie skomplikowanych łańcuchów dostaw i identyfikację podmiotów zaangażowanych w przemyt lub fałszerstwa dokumentacyjne. Te techniki pozwalają precyzyjnie namierzyć źródła nielegalnych działań oraz skutecznie reagować na próby obejścia sankcji.
Statystyczne trendy w egzekwowaniu sankcji
Dane statystyczne pokazują wyraźny wzrost aktywności KAS w zakresie zwalczania przestępczości sankcyjnej. Liczba kontroli celno-skarbowych związanych z naruszeniami sankcji wzrosła wielokrotnie – od kilku przypadków rocznie do ponad stu kontroli tylko w pierwszych ośmiu miesiącach 2024 roku. Jednocześnie kwoty nałożonych kar finansowych drastycznie się zwiększyły, co wskazuje na rosnącą skuteczność egzekwowania prawa i odstraszający charakter prowadzonych działań. Taki trend jest efektem zarówno zaostrzenia przepisów prawnych, jak i profesjonalizacji metod śledczych stosowanych przez KAS.
Kontekst prawny i sankcje karne
Podstawy odpowiedzialności karnej
Osoby zatrzymane przez KAS zostały pociągnięte do odpowiedzialności karnej na podstawie kilku przepisów kodeksu karnego skarbowego oraz kodeksu karnego. Zgodnie z art. 87 k.k.s., zarzuca się im narażenie należności celnej na uszczuplenie, co może skutkować karą do kilkuset stawek dziennych grzywny. Dodatkowo odpowiadają za naruszenie sankcji unijnych (art. 54 ustawy o KAS) zagrożone karą pozbawienia wolności od trzech do pięciu lat oraz za oszustwo (art. 286 k.k.) – nawet do ośmiu lat więzienia. Sąd zastosował wobec nich tymczasowy areszt, co świadczy o powadze zarzutów i wysokim prawdopodobieństwie winy.
Majątkowe konsekwencje przestępstw
Prokuratura zabezpieczyła mienie powiązane z procederem obejmujące nieruchomości warte miliony złotych, pojazdy wykorzystywane do transportu towarów oraz środki finansowe zgromadzone na kontach firmowych zatrzymanych osób. W przypadku skazania sąd orzeknie również przepadek korzyści majątkowych uzyskanych z działalności przestępczej zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa karnego skarbowego. Takie działania mają na celu nie tylko ukaranie sprawców, ale także uniemożliwienie im dalszego czerpania korzyści z nielegalnych praktyk.
Branżowy kontekst rynku sklejki
Geopolityczne perturbacje w handlu drewnem
Sankcje unijne nałożone od połowy 2022 roku znacznie wpłynęły na rynek sklejki brzozowej w Europie. Embargo dotyczące rosyjskiej i białoruskiej produkcji spowodowało gwałtowny wzrost cen – nawet o 40% – oraz utworzenie rozległej szarej strefy handlu drewnem o wartości setek milionów euro rocznie. W efekcie część rynku przejęli producenci tureccy oraz kazachstańscy, którzy korzystają ze słabszej kontroli celnej i możliwości obejścia restrykcji przez państwa trzecie. Unia Europejska próbowała przeciwdziałać temu procesowi poprzez nałożenie ceł antydumpingowych na produkty spoza UE, jednak całkowite wyeliminowanie nielegalnego importu pozostaje wyzwaniem.
Technologiczne metody weryfikacji pochodzenia
Aby przeciwdziałać fałszowaniu dokumentacji i przemytowi drewna, KAS stosuje nowoczesne metody analizy materiałowej. Laboratoria wykorzystują analizę izotopową drewna pozwalającą określić geograficzne pochodzenie surowca poprzez badanie jego chemicznego składu. Dendrochronologia umożliwia porównanie słojów drewna ze wzorcami regionalnymi, co pomaga potwierdzić autentyczność deklarowanego miejsca pozyskania surowca. Ponadto system TRACES monitoruje dokumentację weterynaryjną drewna opakowaniowego używaną przy transporcie międzynarodowym, wspierając kompleksową kontrolę legalności importu.
Międzynarodowa współpraca instytucjonalna
Koordynacja z organami UE
Polska Krajowa Administracja Skarbowa aktywnie uczestniczy w europejskich inicjatywach zwalczania przestępczości celnej i sankcyjnej. Współpraca obejmuje pracę w Grupie Roboczej ds. Sankcji Komisji Europejskiej oraz udział w systemie wymiany informacji FIN-NET, który umożliwia szybkie raportowanie podejrzanych transakcji między państwami członkowskimi UE. Ponadto polskie służby biorą udział we wspólnych operacjach celnych prowadzonych wraz z Europejskim Urzędem ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF), co zwiększa efektywność działań prewencyjno-represyjnych wobec przemytu towarów objętych restrykcjami.
Wnioski do listy sankcyjnej MSWiA
Od połowy 2024 roku KAS zgłosiła kilkadziesiąt propozycji wpisania podmiotów gospodarczych i osób fizycznych na krajową listę sankcyjną prowadzaną przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA). Wśród zatwierdzonych znalazły się firmy kazachstańskie dominujące eksport sklejki brzozowej do Polski oraz obywatele Rosji odpowiedzialni za logistykę transgraniczną tych dostaw. Rozszerzenie listy sankcyjnej jest ważnym elementem strategii ograniczania nielegalnego obrotu towarami objętymi zakazami handlowymi.
Wyzwania systemowe i rekomendacje
Luki w unijnym systemie sankcyjnym
Mimo postępów nadal istnieją istotne problemy utrudniające skuteczne zwalczanie oszustw związanych z sankcjami unijnymi. Brak jednolitego rejestru EUTR dla całej UE powoduje trudności we współpracy między państwami członkowskimi oraz niespójność interpretacji prawa celnego utrudnia szybką reakcję organom ścigania. Ponadto ograniczony dostęp służb krajowych do systemu SWIFT znacząco utrudnia monitorowanie płatności międzynarodowych związanych z nielegalnym handlem towarami objętymi restrykcjami.
Propozycje usprawnień
Aby zwiększyć efektywność walki z przestępczością sankcyjną, proponuje się wdrożenie obowiązkowego cyfrowego certyfikatu e-CERT dla drewna potwierdzającego jego legalne pochodzenie oraz utworzenie dedykowanej Europejskiej Jednostki ds. Egzekwowania Sankcji dysponującej znacznym budżetem na działania operacyjne i technologiczne wsparcie kontroli granicznych. Planowane jest także wdrożenie automatycznych blokad transakcji finansowych powiązanych z podmiotami figurującymi na tzw. „szarej liście” sankcyjnej – rozwiązanie takie ma znacznie ograniczyć możliwość prania pieniędzy pochodzących z przemytu lub oszustw celnych.
Zatrzymanie trzech osób przez Krajową Administrację Skarbową stanowi przełomowy moment w polskich działaniach wymierzonych przeciwko omijaniu unijnych restrykcji gospodarczych i oszustwom celnym związanym ze sklejką brzozową i innymi towarami strategicznymi. Połączenie nowoczesnych metod śledczych, rozszerzonych uprawnień prawnych oraz rozbudowanej współpracy międzynarodowej przekłada się już dziś na wymierne efekty kontrolne i prewencyjne – czego dowodem jest znaczny spadek nielegalnego importu oraz wzrost nakładanych kar finansowych. Jednakże globalny charakter problemu wymaga ciągłego doskonalenia regulacji prawnych, inwestycji technologicznych oraz pogłębiania kooperacji wewnątrz Unii Europejskiej i poza nią, aby skutecznie chronić rynek wewnętrzny przed negatywnymi konsekw
