Podczas gdy Chiny inwestują 2,4% PKB w badania i rozwój, a Stany Zjednoczone 3,5%, Europa utknęła na poziomie 2,2% – różnica pozornie niewielka, ale w praktyce oznaczająca utratę 800 miliardów euro rocznie na innowacje. To główny wniosek z XII Kongresu PIU, który odbył się w maju 2025 roku w Sopocie. Czołowi eksperci sektora finansowego i politycy zgodzili się co do jednego: bez radykalnych reform Europa ryzykuje przekształcenie w gospodarczy skansen, podczas gdy Azja i Ameryka Północna przejmą dominację w kluczowych technologiach przyszłości.
| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Ile Europa potrzebuje dodatkowych inwestycji rocznie? | Raport Draghiego szacuje lukę na 800 miliardów euro rocznie na modernizację i innowacje w całej UE. |
| Jak radzi sobie polski sektor ubezpieczeń z digitalizacją? | PZU współpracuje z 30+ startupami w programie Ready for Startups, ale podatek od aktywów hamuje konkurencyjność. |
| Gdzie Europa przegrywa z USA i Chinami? | Tylko Volkswagen w top 10 firm R&D globalnie, podczas gdy 7 miejsc zajmują amerykańskie giganty technologiczne. |
Spis treści:
Diagnoza alarmująca: Europa traci w wyścigu technologicznym
Raport Mario Draghiego dla Komisji Europejskiej stał się centralnym punktem debat podczas XII Kongresu PIU. Dokument bezlitośnie pokazuje skalę wyzwań: Europa potrzebuje 800 miliardów euro dodatkowych inwestycji rocznie, aby utrzymać konkurencyjność wobec USA i Chin. To kwota przewyższająca roczne PKB Polski. Podczas gdy amerykańskie firmy technologiczne jak Alphabet czy Meta inwestują w badania i rozwój kwoty przekraczające 25 miliardów dolarów rocznie każda, cała Europa ma w pierwszej dziesiątce globalnych liderów R&D tylko Volkswagena.
Cezary Stypułkowski, prezes Banku Pekao, podkreślił podczas kongresu fundamentalny problem: Europa zwiększa wydatki na innowacje, ale nie przekłada się to proporcjonalnie na wzrost produktywności czy liczbę patentów. Na każde euro zainwestowane w R&D w UE przypada o 30% mniej patentów niż w Stanach Zjednoczonych. To oznacza strukturalną nieefektywność systemu innowacji, gdzie pieniądze są, ale brakuje mechanizmów skutecznej komercjalizacji.
European Innovation Scoreboard 2024 potwierdza te obawy: jedynie Dania, Szwecja i Belgia utrzymują status liderów innowacji w skali globalnej. Pozostałe kraje UE, w tym Polska, klasyfikowane są jako moderaci lub skromni innowatorzy. Szczególnie niepokojący jest spadek udziału europejskich firm w globalnych inwestycjach R&D z 24% w 2010 roku do zaledwie 18% w 2023 roku.
Fragmentacja jako główna bariera wzrostu
Jan Krzysztof Bielecki, były premier Polski, wskazał na fragmentację rynku europejskiego jako kluczową przyczynę utraty konkurencyjności. Różnice w systemach podatkowych między krajami UE utrudniają skalowanie innowacji. Przykładowo, VAT od produktów finansowych waha się od 0% w niektórych krajach do 25% w innych, co powoduje, że europejskie fintechy przenoszą się do Singapuru czy Delaware.
Brexit i rosnący eurosceptycyzm na Węgrzech pokazują, że integracja europejska nie jest procesem nieodwracalnym. Bielecki ostrzegł, że bez wspólnej definicji europejskiego interesu strategicznego, UE może się rozpaść na konkurujące ze sobą bloki gospodarcze. To szczególnie niebezpieczne w kontekście wojny technologicznej między Chinami a USA, gdzie Europa ryzykuje marginalizację.
Sektor ubezpieczeń jako laboratorium przemian
Polski rynek ubezpieczeń stał się podczas XII Kongresu PIU przykładem wyzwań całej europejskiej branży finansowej. Według EIOPA tylko 24% europejskich ubezpieczycieli na życie wykorzystuje algorytmy sztucznej inteligencji, głównie do automatyzacji obsługi klienta. W ubezpieczeniach majątkowych odsetek ten wynosi 50%, ale większość rozwiązań ogranicza się do podstawowej analizy ryzyka.
PZU, lider polskiego rynku, prezentował program Ready for Startups, w ramach którego współpracuje z ponad 30 firmami technologicznymi. Inicjatywa obejmuje wykrywanie oszustw, optymalizację cen oraz personalizację produktów. Jednak Jan Grzegorz Prądzyński, prezes PIU, wskazał na fundamentalne bariery regulacyjne: podatek od aktywów dla funduszy inwestycyjnych oraz skomplikowane procedury zatwierdzania innowacyjnych produktów finansowych.
Wyzwania demograficzne dodatkowo komplikują sytuację. Z 21% populacji UE powyżej 65 roku życia, sektor ubezpieczeń musi się przekształcić z tradycyjnego modelu opartego na składkach w kierunku platform oferujących usługi profilaktyczne i zdrowotne. Allianz Global Insurance Report 2025 przewiduje wzrost rynku ubezpieczeń na życie do 351 miliardów euro do 2035 roku, ale napędzany głównie produktami emerytalnymi, nie innowacyjnymi formami ochrony.
Ubezpieczenia parametryczne jako przyszłość branży
Eksperci na XII Kongresie PIU szczególną uwagę poświęcili ubezpieczeniom parametrycznym, gdzie wypłata następuje automatycznie po przekroczeniu określonych wskaźników środowiskowych. W Europie wdraża je tylko 15% firm wobec 40% w Azji Południowo-Wschodniej. To pokazuje, jak bardzo europejska branża ubezpieczeniowa opóźnia się w adopcji nowych technologii.
Częstotliwość klęsk żywiołowych wzrosła o 32% od 2000 roku, co wymaga nowych modeli zarządzania ryzykiem klimatycznym. Munich Re testuje w Niemczech rozwiązania oparte na czujnikach IoT we współpracy z chińskim producentem maszyn budowlanych XCMG. Dane zbierane w czasie rzeczywistym pozwalają dynamicznie korygować składki w zależności od rzeczywistego użytkowania sprzętu.
Innowacje w praktyce: sukesy i porażki
Program Ready for Startups PZU pokazuje, jak tradycyjni ubezpieczyciele mogą współpracować z firmami technologicznymi. W 2024 roku inicjatywa obejmowała 35 startupów z obszarów insurtech, fintech i healthtech. Najlepsze wyniki osiągnięto w automatyzacji procesu likwidacji szkód oraz wykrywaniu oszustw ubezpieczeniowych za pomocą algorytmów uczenia maszynowego.
Jednak jak zauważył Prądzyński, polski system podatkowy hamuje rozwój takich inicjatyw. Podatek od aktywów w wysokości 0,44% rocznie oznacza, że fundusze venture capital płacą wyższą stawkę niż w USA czy Singapurze. To powoduje, że najlepsze europejskie startupy finansowe emigrują do bardziej przyjaznych jurysdykcji.
Pozytywnym przykładem jest współpraca ASML, holenderskiego producenta maszyn do produkcji chipów, z europejskimi ubezpieczycielami. Firma zwiększyła nakłady na R&D o 200% w ciągu trzech lat, a jej produkty ubezpieczane są przez konsorcjum Lloyd’s of London. To pokazuje, że Europa może konkurować w najwyższych segmentach technologicznych, ale wymaga to skoordynowanego podejścia między sektorami.
Sztuczna inteligencja w ocenie ryzyka
Europejscy ubezpieczyciele wykorzystują AI głównie do analizy historycznych danych szkodowych i optymalizacji procesów wewnętrznych. Jednak w porównaniu z amerykańskimi konkurentami, europejskie firmy rzadziej stosują predykcyjne modele ryzyka oparte na danych behawioralnych. Główną barierą pozostaje RODO, które ogranicza wykorzystanie danych osobowych do celów komercyjnych.
Eksperci podczas XII Kongresu PIU wskazywali na paradoks: podczas gdy europejskie regulacje mają chronić prywatność konsumentów, w praktyce utrudniają personalizację produktów ubezpieczeniowych. Amerykańscy i azjatyccy konkurenci oferują bardziej atrakcyjne ceny dzięki lepszemu profilowaniu ryzyka, co może prowadzić do odpływu klientów z Europy.
Finansowanie przyszłości: gdzie znaleźć kapitał na innowacje
Program Horizon Europe dysponuje budżetem 95,5 miliarda euro na lata 2021-2027, ale jego efektywność budzi kontrowersje. Według analizy przedstawionej na kongresie, średni czas od złożenia wniosku do uruchomienia finansowania wynosi 18 miesięcy – zbyt długo dla dynamicznych startupów technologicznych. Chiny uruchomiły Fundusz Innowacji o wartości 300 miliardów dolarów z czasem reakcji nieprzekraczającym 6 miesięcy.
Cezary Stypułkowski zwrócił uwagę na dylematy związane z finansowaniem transformacji cyfrowej. Wspólne obligacje europejskie mogą rozłożyć koszty między wszystkie kraje członkowskie, ale rodzą opór krajów o niskim zadłużeniu publicznym. Z drugiej strony, zwiększenie podatków korporacyjnych może pogorszyć konkurencyjność europejskich firm wobec azjatyckich konkurentów.
Venture capital w Europie pozostaje rozdrobniony: największy europejski fundusz VC dysponuje kapitałem 2 miliardów euro, podczas gdy amerykańskie fundusze przekraczają 10 miliardów dolarów. To oznacza, że europejskie startupy mają trudniejszy dostęp do kapitału na skalowanie operacji globalnych.
Zielone obligacje jako szansa czy biurokratyczna pułapka
Uczestnicy kongresu dyskutowali o procedurach zatwierdzania projektów finansowanych z zielonych obligacji. Dania i Holandia wypracowały sprawne mechanizmy weryfikacji projektów OZE, ale w innych krajach UE proces może trwać do 24 miesięcy. To sprawia, że mniejsze firmy technologiczne rezygnują z aplikowania o europejskie finansowanie na rzecz prywatnych inwestorów.
Raport Komisji Europejskiej z 2024 roku pokazuje, że tylko 40% środków z zielonych obligacji zostało wykorzystane w przewidzianych terminach. Pozostała część utknęła w procedurach biurokratycznych lub została przekierowana na projekty o niższej wartości innowacyjnej. Prądzyński postulował uproszczenie regulacji dla projektów poniżej 10 milionów euro wartości.
Globalne benchmarki: czego Europa może się nauczyć
Model chiński integracji IoT w ubezpieczeniach, przedstawiony przez XCMG podczas kongresu, pokazuje możliwości współpracy technologicznej mimo napięć geopolitycznych. Czujniki w maszynach budowlanych monitorują nie tylko wydajność, ale też style jazdy operatorów, co pozwala na precyzyjną kalkulację ryzyka wypadku. European Patent Office odnotowało wzrost chińskich patentów w obszarze insurtech o 340% w ciągu trzech lat.
Amerykańskie giganty technologiczne – Alphabet, Meta, Microsoft – dominują w pierwszej dziesiątce światowych liderów R&D nie bez powodu. System ulg podatkowych dla sektora high-tech w USA przewiduje odliczenia do 200% wartości inwestycji w badania podstawowe. Dodatkowo, ścisła integracja uniwersytetów z biznesem skraca czas komercjalizacji odkryć naukowych do średnio 24 miesięcy wobec 48 miesięcy w Europie.
Singapur wprowadził program „regulatory sandbox” dla fintechów, pozwalający testować innowacyjne produkty finansowe przez 12 miesięcy bez pełnej licencji. W tym czasie 80% startupów uzyskało stałe pozwolenia regulacyjne. Europa potrzebuje podobnych mechanizmów, aby nie tracić najlepszych przedsiębiorców technologicznych.
Partnerships transgraniczne jako klucz do sukcesu
Munich Re współpracuje z chińskimi producentami elektroniki w zakresie ubezpieczeń cyber-ryzyka, mimo amerykańskich sankcji na niektóre technologie. To pokazuje, że biznes znajduje sposoby obchodzenia barier politycznych, gdy istnieją wzajemne korzyści ekonomiczne. Europa powinna wykorzystać swoją pozycję geograficzną i regulacyjną jako most między Azją a Ameryką.
Nordea wprowadził pierwszy w Europie system płatności międzybankowych oparty na blockchain we współpracy z japońskim SoftBank. Projekt obejmuje 12 krajów europejskich i pokazuje, jak współpraca z azjatyckimi partnerami może przyspieszyć europejską digitalizację finansową.
Scenariusze przyszłości: między stagnacją a renesansem
Pesymistyczny scenariusz zakłada dalszą fragmentację europejskiego rynku innowacji i exodus talentów do USA oraz Azji. European Brain Drain Report 2024 pokazuje, że 40% europejskich absolwentów kierunków STEM emigruje w ciągu pięciu lat od ukończenia studiów. Przy obecnych trendach Europa może stać się importerem technologii zamiast ich eksporterem, co oznaczałoby utratę suwerenności technologicznej w kluczowych sektorach.
Optymistyczny scenariusz opiera się na pełnej realizacji postulatów raportu Draghiego: utworzeniu europejskiego funduszu innowacji o wartości 800 miliardów euro, harmonizacji systemów podatkowych oraz przełomie w finansowaniu startupów deep-tech. Europa mogłaby zostać globalnym liderem w zrównoważonej technologii, wykorzystując swoje przewagi w regulacjach środowiskowych i społecznych.
Najbardziej prawdopodobny jest scenariusz selektywnej konkurencyjności, gdzie Europa dominuje w wybranych niszach technologicznych jak medtech, cleantech czy precision agriculture, ale traci pozycję w obszarach ogólnego zastosowania jak AI czy semiconductor. To wymagałoby strategicznej koncentracji zasobów na kluczowych sektorach zamiast rozproszonego finansowania wszystkich obszarów innowacji.
XII Kongres PIU zakończył się apelem o pilne działania: Europa ma ostatnią dekadę na odwrócenie niekorzystnych trendów. Bez radykalnych reform w finansowaniu innowacji, regulacjach podatkowych i współpracy transgranicznej, ryzykuje przekształcenie w gospodarczy skansen obserwujący technologiczny wyścig z boku.
XII Kongres PIU ujawnił skalę wyzwań przed europejskim sektorem ubezpieczeń i całą gospodarką UE w wyścigu o innowacyjność globalną.
