| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Jak ustawa kominowa wpływa na wynagrodzenia prezesów spółek państwowych? | Ustawa ogranicza wynagrodzenia do 15-krotności średniej krajowej, jednak w praktyce spółki często omijają te limity. |
| Dlaczego spółki państwowe ignorują limity wynagrodzeń? | Stosują premie, odprawy i inne dodatki pozapłacowe, które nie są wliczane do limitu, co pozwala na przekraczanie ustawowych progów. |
| Jakie są skutki przekroczenia limitów dla budżetu państwa? | Nadmierne wypłaty generują znaczne koszty dla Skarbu Państwa, obciążając finanse publiczne kwotami sięgającymi setek milionów zł rocznie. |
W Polsce rosną dysproporcje między wynagrodzeniami prezesów spółek państwowych a zarobkami przeciętnego obywatela. Pomimo obowiązujących regulacji prawnych mających ograniczyć płace kierownictwa firm kontrolowanych przez Skarb Państwa, praktyka pokazuje ich systematyczne łamanie. W niniejszym artykule przedstawimy mechanizmy omijania przepisów przez spółki, skutki tego stanu rzeczy dla finansów publicznych oraz propozycje reform zmierzających do przywrócenia transparentności i zgodności z prawem w obszarze wynagrodzeń prezesów państwowych.
Spis treści:
Obowiązujące regulacje a rzeczywistość finansowa
Podstawą prawną ograniczającą wynagrodzenia prezesów spółek skarbu państwa jest tzw. ustawa kominowa z 2016 roku. Ustawa ta określa maksymalny poziom płac na poziomie 15-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw za IV kwartał poprzedniego roku. W założeniu miała ona zapobiegać nadmiernym zarobkom osób kierujących podmiotami państwowymi. Jednak kolejne ustawy okołobudżetowe zamroziły tę podstawę na poziomie z IV kwartału 2016 roku – około 4,4 tysiąca złotych – co oznacza maksymalny limit około 66 tysięcy zł miesięcznie.
W praktyce jednak największe polskie spółki państwowe, takie jak PKN Orlen czy PGE, systematycznie przekraczają te limity. Średnie miesięczne wynagrodzenie prezesów w 2023 roku sięgało nawet 65 tysięcy złotych, co stanowiło niemal pełen limit zamrożony z 2016 roku. Co więcej, biorąc pod uwagę aktualną średnią krajową (około 7,8 tysiąca zł), realny potencjał ustawowego limitu mógłby być znacznie wyższy – do około 117 tysięcy zł miesięcznie – ale spółki nie korzystają z tej możliwości. Oznacza to, że mimo formalnej możliwości wzrostu płac zgodnie z dynamiką rynku pracy, faktycznie stosowane są metody obejścia przepisów.
Kluczowym sposobem omijania ustawowych ograniczeń są rozbudowane systemy premii i dodatków pozapłacowych. W 2024 roku aż ponad trzy czwarte prezesów otrzymało premie roczne przekraczające dwukrotność ich wynagrodzenia podstawowego. Ponadto odprawy i świadczenia przejściowe po zwolnieniu ze stanowiska znacząco zwiększają całkowite przychody kadry zarządzającej. Przykładowo, zwolnieni prezesi otrzymali odprawy sięgające kilku milionów złotych oraz wielomiesięczne świadczenia z tytułu zakazu konkurencji. Tego typu mechanizmy skutecznie podważają sens ustawowego limitu i utrzymują wysokie poziomy płac mimo formalnych restrykcji.
Kontekst makroekonomiczny i porównawczy
Analiza dynamiki wynagrodzeń wskazuje na różnice pomiędzy sektorem publicznym a prywatnym oraz na wpływ inflacji na realną wartość płac. W ostatnich latach pensje prezesów w spółkach skarbu państwa rosły w tempie około 7% rocznie. Jednocześnie średnia płaca w gospodarce zwiększała się szybciej – o ponad 9% rocznie. Po uwzględnieniu inflacji realna wartość zarobków kierownictwa zmalała jednak mniej niż przeciętnych pracowników – o około 3% wobec ponad 11% spadku netto przeciętnej pensji.
Porównania międzynarodowe pokazują, że relacja między zarobkami prezesów a średnią płacą jest w Polsce relatywnie wysoka – około 28:1. Dla kontrastu w Niemczech wskaźnik ten wynosi około 52:1, a w Czechach nawet ponad sto do jednego. Jednak warto podkreślić, że dane oparte są na różnych metodach liczenia i często nie uwzględniają składników pozapłacowych, które w polskich spółkach państwowych mogą stanowić niemal połowę całkowitego pakietu wynagrodzeniowego.
Nadmierne wypłaty mają istotny wpływ na finanse publiczne. Szacunki Ministerstwa Aktywów Państwowych wskazują, że tylko w największych polskich firmach kontrolowanych przez Skarb Państwa koszty przekroczeń limitów sięgnęły blisko trzystu milionów złotych rocznie. To kwota przewyższająca budżet wielu ministerstw i jednostek administracyjnych, co rodzi pytania o efektywność zarządzania finansami publicznymi oraz potrzebę dalszej kontroli wydatków na najwyższe stanowiska kierownicze.
Reakcje instytucjonalne i perspektywy zmian
W odpowiedzi na narastający problem Ministerstwo Aktywów Państwowych podjęło działania przypominające o obowiązkach wynikających z ustawy kominowej oraz wezwania do stosowania zamrożonych limitów. Listy skierowane do rad nadzorczych miały wymusić przestrzeganie prawa i ograniczenie nadmiernych wypłat. Jednak reakcje ze strony firm były mieszane – prawie połowa z nich wystąpiła o odstępstwa od limitów powołując się na „wyjątkowe okoliczności”. Do tej pory żaden z takich przypadków nie został zatwierdzony oficjalnie.
Eksperci oraz organizacje zajmujące się odpowiedzialnym rozwojem postulują szereg reform systemowych. Propozycje obejmują przede wszystkim zwiększenie transparentności poprzez obowiązek publikowania pełnych struktur wynagrodzeń wraz z wyszczególnieniem składników stałych i zmiennych. Wskazują także na konieczność automatycznego dostosowywania limitów do bieżących danych o średnich płacach oraz zaostrzenie sankcji wobec rad nadzorczych zatwierdzających niewłaściwe wypłaty. Rząd rozważa również wpisanie limitów bezpośrednio do statutów spółek skarbu państwa, co umożliwiłoby ich egzekwowanie przed sądami.
Perspektywy na najbliższe lata
Prognozy ekonomistów wskazują, że bez trwałych zmian legislacyjnych luka pomiędzy formalnymi limitami a faktycznymi wypłatami będzie się pogłębiać. Przy utrzymaniu obecnej dynamiki wzrostu płac prezesów już do końca 2026 roku ich roczne zarobki mogą wzrosnąć o niemal 90% ponad obecne limity wynikające z ustawy kominowej. Jednocześnie planowane odmrożenie płac w sektorze publicznym może wywołać presję społeczną na dalsze regulacje oraz zaostrzenie kontroli nad polityką wynagradzania kadry kierowniczej.
Długofalowo brak skutecznych reform może prowadzić do narastających napięć społecznych oraz dalszego osłabienia stabilności finansowej sektora publicznego. Zwiększona transparentność i egzekwowanie prawa stanowią kluczowe elementy budowania zaufania obywateli wobec instytucji państwowych oraz efektywnego zarządzania majątkiem publicznym.
Podsumowując, analiza sytuacji dotyczącej wynagrodzeń prezesów państwowych ujawnia głęboki problem nieprzestrzegania norm prawnych oraz opór przed zmianami w systemie wynagradzania zarządów spółek skarbu państwa. Konieczne jest wdrożenie kompleksowych reform obejmujących zarówno legislację, jak i mechanizmy nadzoru właścicielskiego oraz transparentności finansowej. Bez tych działań trudności związane z wysokimi kosztami personalnymi będą nadal obciążały budżet państwa i negatywnie wpływały na postrzeganie sektora publicznego przez społeczeństwo.
