| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Jakie zmiany wprowadza projekt ustawy UZP dla wykonawców z państw trzecich? | Projekt wprowadza domniemanie wykluczenia, mechanizmy korekty konkurencyjności i ograniczenia podwykonawstwa. |
| Jaki jest wpływ nowej ustawy UZP na przetargi publiczne w Polsce 2025? | Ustawa pozwoli zamawiającym ograniczać udział wykonawców spoza UE, co może zmniejszyć ich udział i podnieść koszty przetargów. |
| Jak Polska wypada na tle Niemiec i Francji w regulacjach zamówień publicznych? | Niemcy i Francja stosują bardziej restrykcyjne mechanizmy kontroli i ochrony rynku przed wykonawcami z państw trzecich. |
Wartość zamówień publicznych realizowanych przez podmioty z państw trzecich w Polsce osiągnęła w 2024 roku rekordowe 20,03 mld zł, co stanowi wzrost o niemal tysiąc procent względem roku poprzedniego. Ten dynamiczny wzrost przyciągnął uwagę zarówno ekspertów, jak i decydentów politycznych, wywołując intensywne dyskusje na temat przyszłości regulacji zamówień publicznych. W odpowiedzi na orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) oraz rosnące znaczenie wykonawców spoza Unii Europejskiej, Urząd Zamówień Publicznych (UZP) przygotował projekt nowej ustawy regulującej udział tych podmiotów. Jakie zmiany czekają rynek zamówień publicznych w Polsce w 2025 roku? Jakie są potencjalne skutki ekonomiczne oraz społeczne? I jakie lekcje można wyciągnąć z doświadczeń innych krajów Unii Europejskiej?
Spis treści:
Kontekst prawny i orzecznictwo unijne
Regulacje zamówień publicznych w Polsce nie funkcjonują w próżni – są mocno powiązane z dyrektywami unijnymi oraz interpretacjami TSUE. W październiku 2024 roku Trybunał wydał przełomowe orzeczenie (sprawa C-652/22), które jednoznacznie stwierdziło, że państwa członkowskie mogą ograniczyć dostęp do przetargów publicznych wykonawcom z państw trzecich, jeśli nie istnieją umowy gwarantujące wzajemność dostępu do rynków. Oznacza to, że art. 25 dyrektywy 2014/24/UE nie zapewnia automatycznego prawa uczestnictwa takim podmiotom. Decyzję o dopuszczeniu pozostawia się więc zamawiającym.
W praktyce oznacza to trzy kluczowe warunki dopuszczenia wykonawców spoza UE: istnienie umowy międzynarodowej między UE a danym państwem, mechanizmy kompensacyjne stosowane przez zamawiającego lub jasne zastrzeżenia w specyfikacji warunków zamówienia. W efekcie projekt ustawy UZP z kwietnia 2025 roku przewiduje domniemanie wykluczenia takich podmiotów, umożliwia korektę oceny ofert ze względu na niższe standardy środowiskowe lub socjalne oraz nakłada ograniczenia dotyczące udziału podwykonawców z państw trzecich do maksymalnie połowy wartości kontraktu.
Dynamika rynkowa w latach 2022–2024
Analiza rynku pokazuje wyraźną tendencję: choć liczba kontraktów udzielanych wykonawcom spoza UE spada, to ich wartość rośnie lawinowo. W 2022 roku było to 13 zamówień o wartości około 4,5 mld zł, natomiast w roku 2024 liczba spadła do dziesięciu, ale ich wartość przekroczyła aż 20 mld zł. Ten skok wynika głównie z kilku dużych projektów infrastrukturalnych o strategicznym znaczeniu dla Polski – budowy terminalu LNG w Świnoujściu, modernizacji linii kolejowej E59 czy rozbudowy Portu Północnego w Gdańsku.
Geograficznie dominują firmy z Chin (58% wartości kontraktów), Turcji (22%) oraz Zjednoczonych Emiratów Arabskich (15%). Chińskie przedsiębiorstwa koncentrują się głównie na sektorze energetycznym, tureckie zaś na budownictwie infrastrukturalnym, a emirackie na projektach logistycznych.
Ekonomiczne i społeczne konsekwencje
Debata nad liberalizacją rynku zamówień publicznych staje się coraz bardziej intensywna. Zwolennicy otwartego dostępu argumentują, że obecność firm z państw trzecich przynosi korzyści takie jak znaczne obniżenie kosztów realizacji projektów – oferty chińskich firm bywają średnio o ponad 20% tańsze niż unijne – czy transfer nowoczesnych technologii, jak modularna budowa mostów stosowana przez China Railway Construction Corporation. Ponadto presja konkurencyjna wymusza innowacyjność i poprawę efektywności polskich firm.
Z drugiej strony krytycy wskazują ryzyka związane z dumpingiem socjalnym polegającym na zatrudnianiu pracowników spoza kraju bez przestrzegania lokalnych standardów oraz erozją lokalnych łańcuchów dostaw poprzez zastępowanie rodzimych poddostawców importem. Dodatkowo pojawia się obawa o bezpieczeństwo ekonomiczne i narodowe – przykłady inwigilacji poprzez systemy monitoringu IT wykorzystane przez zagraniczne firmy pokazują możliwe zagrożenia.
Perspektywy rozwojowe po nowelizacji
Projekt ustawy UZP zakłada umiarkowane ograniczenie udziału wykonawców spoza UE. Symulacje wskazują na możliwy spadek wartości kontraktów realizowanych przez te firmy o około jedną trzecią w ciągu najbliższych dwóch lat. Jednocześnie przewidywany jest wzrost udziału małych i średnich przedsiębiorstw krajowych do niemal połowy rynku przetargowego. Jednakże taka zmiana może wiązać się ze wzrostem cen kontraktów nawet o kilkanaście procent ze względu na mniejszą konkurencję.
Wdrożenie nowych regulacji napotyka jednak liczne wyzwania. Trudności sprawiać będzie zwłaszcza identyfikacja rzeczywistego pochodzenia kapitału oraz prawna niejasność dotycząca kryteriów różnicowania sytuacji prawnej wykonawców. Ponadto istnieje ryzyko sporów arbitrażowych przed międzynarodowymi trybunałami inwestycyjnymi ze strony niezadowolonych inwestorów spoza UE.
Porównanie z praktykami innych krajów UE
Niemcy stosują system certyfikacji zgodności wykonawców z normami due diligence oraz mechanizmy odszkodowań za naruszenia zasad konkurencji. Dzięki temu udział firm spoza UE wynosi tam jedynie około 4%. We Francji natomiast istotną rolę odgrywają klauzule strategiczne chroniące interesy narodowe – priorytetowo traktuje się projekty związane z bezpieczeństwem oraz wymaga się lokalnej wartości dodanej na poziomie co najmniej 40%. Francuski rynek charakteryzuje się jeszcze niższym udziałem wykonawców spoza Unii – około 2%.
Dzięki tym przykładom Polska może czerpać inspiracje zwłaszcza w zakresie precyzyjnego definiowania kryteriów dopuszczalności oraz wdrażania skutecznych narzędzi kontroli transparentności i bezpieczeństwa ekonomicznego.
Rekomendacje dla polityki zamówieniowej
Aby zapewnić równowagę między otwartością a ochroną interesów gospodarczych, zaleca się wdrożenie systemu wczesnego ostrzegania monitorującego koncentrację kapitału oraz stworzenie scentralizowanej platformy due diligence umożliwiającej łatwe sprawdzanie wiarygodności wykonawców międzynarodowych. Istotne są także programy wsparcia dla polskich przedsiębiorstw zwiększające ich konkurencyjność oraz aktywna dyplomacja gospodarcza mająca na celu negocjowanie porozumień o wzajemności dostępu do rynków.
Takie kompleksowe podejście pozwoli Polsce korzystać zarówno z globalnych talentów i technologii, jak i chronić lokalny sektor gospodarczy przed negatywnymi skutkami niekontrolowanego otwarcia rynku.
Przed polskim rynkiem zamówień publicznych stoi wyzwanie znalezienia modelu gospodarczego równoważącego konkurencyjność międzynarodową z bezpieczeństwem ekonomicznym kraju. Nowe regulacje UZP dają podstawy do tej transformacji, ale ich skuteczność będzie zależała od konsekwentnej implementacji oraz współpracy międzynarodowej.
