| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Co to jest świadczenie wspierające? | To nowe świadczenie dla osób niepełnosprawnych powyżej 18 lat, zastępujące dotychczasowe świadczenie pielęgnacyjne. |
| Dlaczego opiekunowie muszą zwracać stare świadczenia pielęgnacyjne? | Przyznanie świadczenia wspierającego wyklucza jednoczesne pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego za ten sam okres, co skutkuje obowiązkiem zwrotu nienależnie pobranych kwot. |
| Jak odwołać się od decyzji MOPS o zwrocie świadczenia pielęgnacyjnego? | Należy złożyć odwołanie do sądu administracyjnego, korzystając z porad prawnych i dokumentując brak jasnych informacji ze strony MOPS. |
Od początku 2024 roku w Polsce obowiązuje nowe rozwiązanie w systemie pomocy społecznej – tzw. świadczenie wspierające, które ma zastąpić dotychczasowe świadczenie pielęgnacyjne dla dorosłych osób niepełnosprawnych. Wprowadzenie tej zmiany przyniosło jednak poważne problemy dla wielu rodzin. Opiekunowie osób niepełnosprawnych otrzymują decyzje administracyjne nakazujące zwrot znacznych sum pieniędzy, które wcześniej pobierali jako świadczenie pielęgnacyjne. Decyzje te wywołały duże napięcia emocjonalne oraz prawne spory między rodzinami a Miejskimi Ośrodkami Pomocy Społecznej (MOPS). W artykule wyjaśniamy przyczyny i konsekwencje tego konfliktu oraz podpowiadamy, jak uniknąć zwrotu lub jak skutecznie się odwołać.
Spis treści:
Wprowadzenie nowego świadczenia wspierającego i jego konsekwencje
Nowe świadczenie wspierające zostało wprowadzone ustawą z lipca 2023 roku i zaczęło obowiązywać od stycznia 2024 roku. Jego celem jest zapewnienie osobom niepełnosprawnym pełnoletnim większej autonomii finansowej poprzez przyznawanie wsparcia na podstawie indywidualnej oceny potrzeb. Ocena ta odbywa się w wojewódzkich zespołach ds. orzecznictwa (WZON), które na podstawie systemu punktowego (70-100 punktów) kwalifikują do odpowiedniej wysokości świadczenia – od około 750 zł do ponad 4100 zł miesięcznie.
Reforma miała na celu uproszczenie i unowocześnienie systemu wsparcia. Jednocześnie jednak wprowadziła zasadniczą zmianę: osoby, które otrzymają nowe świadczenie wspierające, nie mogą równocześnie korzystać ze starego świadczenia pielęgnacyjnego za ten sam okres. Problem pojawił się dlatego, że procedura przyznawania nowego wsparcia trwa nawet do roku. W tym czasie wielu opiekunów nadal pobierało stare świadczenie pielęgnacyjne. Po otrzymaniu decyzji o przyznaniu świadczenia wspierającego MOPS zaczęły wydawać decyzje o zwrocie nienależnie pobranych środków za okres pokrywający się z okresem wypłaty nowego świadczenia.
Konflikt prawny powstał na tle interpretacji przepisu zakazującego jednoczesnego pobierania obu rodzajów wsparcia oraz sposobu informowania beneficjentów o konieczności zwrotu pieniędzy. W praktyce oznacza to, że opiekunowie mogą być zobowiązani do oddania kwot rzędu kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych.
Konflikt prawny dotyczący zwrotu świadczeń pielęgnacyjnych
Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej argumentują swoje działania przepisem ustawy o świadczeniach rodzinnych, który nakłada obowiązek zwrotu nienależnie pobranych środków. Według MOPS opiekunowie byli informowani o zakazie jednoczesnego pobierania obu rodzajów wsparcia poprzez przesyłane ulotki i informacje w IV kwartale 2023 roku.
Z kolei rodziny osób niepełnosprawnych wskazują na brak jasnej komunikacji i niedostateczne wyjaśnienia dotyczące obowiązku zwrotu za okres przejściowy. Opiekunowie podnoszą, że ulotki informowały jedynie o zakazie równoczesnego pobierania obu świadczeń, ale nie precyzowały konsekwencji finansowych ani procedury zwrotu za czas oczekiwania na decyzję.
Sytuację komplikuje sprzeczne orzecznictwo sądów administracyjnych. Niektóre wyroki potwierdzają prawo MOPS do żądania zwrotu środków, jeśli pouczenie było prawidłowe i czytelne. Inne natomiast uchylają decyzje z powodu wadliwego pouczenia lub braku wystarczających informacji dla opiekunów. Najwyższy Sąd Administracyjny w czerwcu 2024 roku potwierdził obowiązek zwrotu przy spełnieniu warunku prawidłowego poinformowania beneficjenta.
Statystyki i skala zjawiska
Do czerwca 2025 roku do wojewódzkich zespołów ds. orzecznictwa wpłynęło około 280 tysięcy wniosków o przyznanie świadczenia wspierającego. Z tej liczby około 60 tysięcy osób z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności nie uzyskało prawa do wsparcia ze względu na niewystarczającą punktację.
Decyzje o zwrocie starych świadczeń otrzymało tysiące opiekunów na terenie całej Polski. W województwach takich jak Mazowieckie czy Wielkopolskie średnie kwoty do zwrotu wahają się między 18 a ponad 30 tysięcy złotych. Do maja 2025 roku zarejestrowano ponad cztery tysiące postępowań sądowych dotyczących tych spraw.
Perspektywy rozstrzygnięć i potencjalne zmiany prawne
Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej zapowiedziało nowelizację ustawy jeszcze w trzecim kwartale 2025 roku. Projekt przewiduje m.in. wprowadzenie okresu karencji na zwroty – sześciomiesięcznego czasu przejściowego wolnego od obowiązku oddawania pieniędzy oraz mechanizmy mediacji między MOPS a opiekunami.
Dodatkowo planowane są regulacje umożliwiające automatyczne potrącenia ze świadczeń wspierających w wysokości maksymalnie 30% miesięcznej kwoty wypłaty, aby rozłożyć spłatę długu na raty bez nadmiernego obciążenia rodzin.
Krótkoterminowo można spodziewać się wzrostu liczby pozwów zbiorowych i nasilenia presji społecznej na rząd w celu szybkiego rozwiązania problemu. W średnim terminie planowana jest konsolidacja systemu orzecznictwa i ujednolicenie kryteriów punktacji w WZON, aby uniknąć podobnych sytuacji w przyszłości.
Wpływ na rodziny osób niepełnosprawnych i system pomocy społecznej
Skutki finansowe wymuszonego zwrotu są dla wielu rodzin dramatyczne. Badania wskazują, że ponad połowa opiekunów musi sięgać po kredyty lub inne formy zadłużenia, aby uregulować należności wobec MOPS. Ponadto część z nich rezygnuje ze świadczenia wspierającego jako formy zabezpieczenia przed kolejnymi długami.
Sondaże opinii publicznej pokazują także poważny kryzys zaufania do instytucji państwowych odpowiedzialnych za realizację reformy. Większość respondentów uważa, że proces wprowadzania zmian był niedostatecznie skonsultowany społecznie oraz że komunikacja ze strony MOPS pozostawia wiele do życzenia pod względem przejrzystości i rzetelności informacji.
Praktyczne porady dla opiekunów z decyzjami o zwrocie
Aby uniknąć negatywnych skutków finansowych lub skutecznie bronić swoich praw, warto skorzystać z profesjonalnej pomocy prawnej specjalizującej się w prawie socjalnym. Opiekunowie powinni dokładnie analizować treść decyzji MOPS oraz zbierać dowody potwierdzające brak odpowiednich informacji lub błędy proceduralne.
Ważne jest także aktywne monitorowanie zmian legislacyjnych dotyczących ustawy o świadczeniu wspierającym oraz korzystanie z dostępnych źródeł informacji – stron rządowych, poradników organizacji pozarządowych czy konsultacji społecznych.
Podsumowanie
Wprowadzenie świadczenia wspierającego stanowi istotny krok naprzód w reformie systemu wsparcia osób niepełnosprawnych w Polsce, dając im większą niezależność i lepsze dostosowanie pomocy do indywidualnych potrzeb. Niestety proces wdrażania nowych przepisów ujawnił poważne niedociągnięcia komunikacyjne oraz luki prawne skutkujące koniecznością zwrotu dużych kwot przez opiekunów korzystających wcześniej ze świadczenia pielęgnacyjnego.
Aby poprawić sytuację najbardziej potrzebujących rodzin, konieczne są pilne zmiany legislacyjne oraz usprawnienie dialogu między instytucjami a obywatelami. Zachęcamy do angażowania się w dyskusję publiczną oraz korzystania ze wsparcia prawnego – tylko tak można skutecznie przeciwdziałać negatywnym skutkom reformy i budować bardziej sprawiedliwy system pomocy społecznej.
