| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Dlaczego spada liczba krwiodawców w Polsce? | Głównymi przyczynami są pandemia, zmiana stylu życia oraz bariery finansowe związane ze zwrotem kosztów dojazdu. |
| Jak działają różnice w zwrocie kosztów dojazdu między województwami? | Stawki i zasady refundacji różnią się regionalnie, co powoduje nierówności i zniechęca donatorów, szczególnie na obszarach wiejskich. |
| Jakie zmiany przewiduje rozporządzenie SoHO dla systemu krwiodawstwa w Polsce? | Wprowadzi obowiązek digitalizacji procesu, gwarancję zwrotu rzeczywistych kosztów podróży oraz uwzględnienie specyfiki obszarów wiejskich od 2026 roku. |
Krwiodawstwo odgrywa kluczową rolę w ratowaniu życia, dostarczając niezbędny surowiec medyczny wykorzystywany podczas operacji, leczenia chorób przewlekłych czy w nagłych przypadkach. W Polsce tradycja honorowego oddawania krwi sięga lat powojennych i przez dziesięciolecia była symbolem solidarności społecznej. Mimo to w ostatnich latach obserwujemy niepokojący trend – spadek liczby krwiodawców. Zjawisko to ma wielowymiarowy charakter, a jedną z istotnych barier jest problem zwrotu kosztów dojazdu krwiodawców, które różnią się znacząco między regionami kraju. Ten artykuł analizuje aktualną sytuację, przyczyny kryzysu oraz perspektywy zmian systemowych mających na celu poprawę dostępności i efektywności polskiego systemu krwiodawstwa.
Spis treści:
Kryzys krwiodawstwa w liczbach: 2020-2025
Spadek aktywności dawców krwi jest widoczny w statystykach prowadzonych przez Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (RCKiK). W 2025 roku liczba aktywnych dawców wyniosła około 711 tysięcy, co stanowi spadek o ponad 6% względem rekordowego roku 2019. Najbardziej dotknięte tym zjawiskiem są osoby młode – w grupie wiekowej 18-24 lata odnotowano aż 19% mniej dawców. Eksperci tłumaczą to między innymi zmianą stylu życia i migracją młodych ludzi poza duże ośrodki miejskie, co utrudnia regularne oddawanie krwi.
Analiza regionalna wskazuje na największe problemy w województwach takich jak warmińsko-mazurskie, podlaskie czy lubuskie, gdzie spadek aktywności sięga nawet do jednej trzeciej potencjalnych dawców. Jednym z kluczowych czynników ograniczających zaangażowanie jest kwestia zwrotu kosztów transportu dla dawców. W wielu przypadkach niskie stawki oraz skomplikowane procedury skutecznie odstraszają potencjalnych honorowych dawców.
Geografia nierówności: porównanie regionalnych systemów
Zwrot kosztów dojazdu krwiodawców nie jest jednolity – różnice pomiędzy województwami są znaczne. Na przykład w województwie warmińsko-mazurskim za trasę 35 km przysługuje średnio około 15 zł zwrotu, co odpowiada około 0,43 zł za kilometr. Tymczasem w województwie mazowieckim za tę samą odległość dawca może otrzymać nawet 28 zł, czyli blisko dwukrotnie więcej. Różnice te wynikają nie tylko ze stosowanych stawek za kilometr, lecz także z uznaniowości dyrektorów placówek RCKiK oraz lokalnych regulacji.
W Małopolsce natomiast wdrożono innowacyjne rozwiązania administracyjne – automatyczne zwroty kosztów dojazdu realizowane są bezpośrednio na kartę miejską dawcy. To usprawnienie skróciło czas wypłat z ponad 20 dni do kilku minut i zwiększyło frekwencję młodych dawców o niemal jedną piątą. Takie przykłady pokazują, że usprawnienia techniczne i organizacyjne mogą skutecznie zachęcać do regularnego oddawania krwi.
Legislacyjny labirynt: od interpelacji do rozporządzeń
W odpowiedzi na kryzys posłowie z sześciu komisji sejmowych wystąpili z interpelacją postulującą ujednolicenie zasad zwrotu kosztów dojazdu dla krwiodawców na terenie całego kraju. Proponują oni m.in. ustalenie jednolitej stawki kilometrowej na poziomie około 0,75 zł oraz wdrożenie elektronicznego systemu rozliczeń opartego na geolokalizacji pojazdów.
Ministerstwo Zdrowia informuje jednak, że prace nad zmianami legislacyjnymi potrwają co najmniej do końca 2026 roku ze względu na konieczność dostosowania krajowego prawa do wymogów unijnego rozporządzenia SoHO (Substances of Human Origin). Od tego czasu Polska będzie zobligowana do pełnej digitalizacji procesu rejestracji dawców oraz zapewnienia gwarancji zwrotu rzeczywistych kosztów podróży — szczególnie uwzględniając obszary wiejskie i mniej dostępne regiony kraju.
Ekonomiczne konsekwencje kryzysu
Spadek liczby krajowych dawców przekłada się bezpośrednio na wzrost kosztów importu preparatów krwiopochodnych. W ostatnim roku szpitale wydały ponad 140 milionów złotych na import osocza głównie z Czech i Niemiec – to wzrost o ponad połowę względem poprzedniego roku. Koszt litra importowanej krwi jest niemal czterokrotnie wyższy niż pozyskanej lokalnie od honorowych dawców.
Kryzys powoduje też realne problemy organizacyjne – przykładowo warszawskie oddziały kardiochirurgii muszą odwoływać kilka operacji tygodniowo z powodu braku odpowiednich zapasów krwi. W województwie łódzkim natomiast wprowadzono limity dotyczące ilości jednostek przeznaczonych dla jednego pacjenta przy planowanych zabiegach.
Społeczny wymiar problemu
Badania psychologiczne prowadzone przez RCKiK wskazują, że dla zdecydowanej większości dawców (73%) zwrot kosztów stanowi przede wszystkim wyraz uznania ze strony państwa za ich poświęcenie. Tymczasem nieregularność wypłat czy ich niska wysokość demotywują wielu osób – szczególnie tych zamieszkujących regiony o niższych stawkach refundacji.
Młodsze pokolenia dawców zgłaszają również nowe oczekiwania wobec systemu – aż 89% ankietowanych przedstawicieli generacji Z chciałoby korzystać z aplikacji mobilnej umożliwiającej szybkie rozliczenia oraz wybór nowoczesnych form zwrotu, takich jak płatności BLIK czy kryptowaluty. Ponadto postulują system punktowy wymienialny na usługi zdrowotne lub edukacyjne.
Przyszłość krwiodawstwa: scenariusze na lata 2026-2030
Optymistyczna wizja przyszłości zakłada wdrożenie Krajowego Systemu Zwrotów (KSZ), który dzięki integracji z aplikacją mObywatel umożliwi automatyczne naliczanie i szybkie wypłaty środków adekwatnych do faktycznych cen paliwa oraz dodatkowe premie dla dawców z terenów wiejskich. Taki system mógłby zwiększyć motywację i wyrównywać dysproporcje regionalne.
Z drugiej strony brak porozumienia między regionami może doprowadzić do dalszej decentralizacji zasad refundacji – co skutkowałoby dodatkowymi opłatami administracyjnymi czy koniecznością dostarczania faktur VAT od przewoźników. Mogłoby to jeszcze bardziej ograniczyć dostępność usług dla potencjalnych dawców oraz zwiększyć biurokrację.
Perspektywa społeczna: głosy w dyskusji
Organizacje pracodawców przestrzegają przed wydłużaniem czasu wolnego przysługującego za oddanie krwi – Konfederacja Lewiatan szacuje straty firm związane z trzema dniami wolnymi na prawie miliard złotych rocznie. Proponują zamiast tego zachęty podatkowe lub bony konsumpcyjne jako bardziej efektywne rozwiązanie.
Z kolei stowarzyszenia skupiające honorowych dawców postulują ustawową gwarancję terminowego zwrotu kosztów (maksymalnie w ciągu tygodnia), bezpłatne przejazdy Kolejami Mazowieckimi dla dawców oraz ulgę podatkową wynoszącą jeden procent dochodu za każdy litr oddanej krwi.
Wpływ na przeciętnego obywatela
Według modeli WHO dalszy spadek liczby aktywnych dawców poniżej granicy około 600 tysięcy może skutkować wzrostem śmiertelności pooperacyjnej o prawie pięć procent rocznie, co przekłada się na ponad dwa tysiące unikniętych zgonów rocznie. Dla pacjentów oznacza to także większe koszty pośrednie związane np. z koniecznością organizowania tzw. krwiodawstwa zastępczego przez rodzinę lub znajomych przed planowanymi zabiegami.
Innowacje w zarządzaniu krwiodawstwem
Nowoczesne technologie wspierają optymalizację systemu poboru i dystrybucji krwi. Algorytm DeepBlood stosowany przez warszawski RCKiK wykorzystuje sztuczną inteligencję do precyzyjnego prognozowania zapotrzebowania na poszczególne grupy krwi oraz optymalizacji tras ekip mobilnych, co pozwala zmniejszyć koszty logistyczne o blisko 40%.
Ponadto pilotażowy projekt wykorzystujący technologię blockchain umożliwia śledzenie każdej jednostki krwi – od momentu pobrania poprzez warunki przechowywania aż po zgodność z biorcą. Takie cyfrowe „paszporty” zwiększają bezpieczeństwo i transparentność całego procesu.
Podsumowanie: krew jako dobro narodowe
Kryzys związany ze spadającą liczbą honorowych dawców uwidacznia potrzebę systemowych zmian i traktowania krwi jako strategicznego surowca medycznego o fundamentalnym znaczeniu dla bezpieczeństwa zdrowotnego państwa. Przy obecnej wartości rynkowej litra krwi przekraczającej dwa tysiące złotych inwestycje w sprawny system zwrotu kosztów i motywacji dawców są minimalne wobec potencjalnych strat zdrowotnych i ekonomicznych wynikających z niedoborów.
Niezbędne jest powołanie specjalnej Rady ds. Krwiodawstwa przy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz wdrożenie edukacyjnych programów promujących donację już w szkołach średnich. Tylko kompleksowe działania mogą zapobiec negatywnemu scenariuszowi dalszej decentralizacji i wzrostowi importu drogich preparatów zagranicznych kosztem własnej suwerenności zdrowotnej Polski.
