Sąd Najwyższy orzekł, że rozpoznawanie odwołań w sprawach cywilnych przez jednego sędziego, stosując procedurę wprowadzoną w związku z pandemią COVID-19, narusza prawo do sprawiedliwego procesu. Ustalenie to wynika z uchwały podjętej przez siedmiu sędziów Izby Pracy Sądu Najwyższego. Według uchwały, jednoosobowy skład sądu nie jest już konieczny dla ochrony zdrowia publicznego, co prowadzi do nieważności postępowania.
Uchwala ta ma moc zasady prawnej, która będzie obowiązywać w przyszłości. Oznacza to, że nie będzie można jej wykorzystać jako podstawy do kwestionowania wcześniej wydanych wyroków. Decyzja Sądu Najwyższego została podjęta po długiej naradzie i rozprawie, a także po przedstawieniu trzech zdaniach odrębnych, co świadczy o podziale i różnicach zdań w składzie orzekającym.
Sąd Rejonowy Katowice-Zachód zwrócił się z pytaniem do Sądu Najwyższego w zwyczajnej sprawie na etapie zażalenia. Pytanie dotyczyło klauzuli wykonalności orzeczenia zapłaty wynagrodzenia za pracę oraz możliwości stosowania jednoosobowego składu sądu w związku z regulacjami wprowadzonymi w związku z pandemią COVID-19.
Sędziowie SN zwrócili uwagę, że ryzyko naruszenia standardów wynikających z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka pojawia się, gdy kształtowanie sądu odbywa się bez należytego uzasadnienia. Jednakże, mając na względzie kontekst konstytucyjny oraz skutki ewentualnego orzeczenia, że rozpoznanie zażalenia przez jednego sędziego narusza prawo strony do sądu, trójka sędziów SN przekazała zagadnienie siedmioosobowemu składowi.
W opinii ekspertów, Sąd Najwyższy słusznie uznał, że jednoosobowy skład sądu odwoławczego ogranicza konstytucyjne prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy i prowadzi do nieważności postępowania. Zaznaczają oni, że jednoosobowe składy sądów prowadzą do ograniczenia możliwości obrony praw stron w procesie oraz obniżenia jakości orzecznictwa. Ograniczenie obowiązywania zasady prawnej na przyszłość przez Sąd Najwyższy jest mechanizmem zapewniającym stabilność dotychczasowego orzecznictwa.
Zasadą było od lat, że sądy II instancji są kolegialne, a ich orzeczenia mają większą moc przekonującą dla stron. Nie byłoby prawdopodobnie zastrzeżeń do jednoosobowych sądów, gdyby zostały wprowadzone na początku pandemii, z wyznaczonym terminem końcowym ich funkcjonowania, niezależnym od władzy wykonawczej.
Zdania odrębne w tej sprawie zostaną opublikowane później. Decyzja Sądu Najwyższego może wpłynąć na sposób funkcjonowania sądów w przyszłości oraz na sposób prowadzenia postępowań w kontekście pandemii COVID-19. W praktyce oznacza to, że sądy odwoławcze będą musiały powrócić do kolegialnego modelu orzekania, co ma na celu zapewnienie stronie prawa do sprawiedliwego procesu.
