27 maja 2025 roku Rada Ministrów przyjęła projekt nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, który ma wejść w życie 1 stycznia 2026 roku. Choć rząd podkreśla „elastyczność” i „deregulację” jako kluczowe korzyści, środowisko studenckie ocenia zmiany jako niewystarczające wobec wcześniejszych zapowiedzi programu „1000 plus dla studenta” i „akademik za 1 zł”. W efekcie pojawia się pytanie, czy reformy faktycznie przyniosą oczekiwaną poprawę sytuacji, czy pozostaną jedynie politycznymi sloganami. Studenci liczyli na realne wsparcie finansowe i dostęp do taniego mieszkalnictwa, a otrzymują rozwiązania oceniane jako symboliczne lub niewystarczające.
| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Co zmienia reforma szkolnictwa wyższego od 2026 roku? | Wprowadza m.in. zmiany w finansowaniu stypendiów rektora oraz plany zwiększenia miejsc w akademikach, ale bez realizacji obietnic „1000 plus” i taniego akademika. |
| Jakie są główne zarzuty środowisk studenckich? | Brak realizacji obietnic wsparcia finansowego i niedostateczna liczba miejsc w akademikach przy rosnących kosztach życia. |
| Czy program „akademik za 1 zł” zostanie wprowadzony w 2026 roku? | Program jest w fazie planowania, ale pierwsze nowe akademiki powstaną najwcześniej w 2028 roku. |
Spis treści:
Najważniejsze fakty: Nowe przepisy w liczbach i datach
Projekt nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, przyjęty przez Radę Ministrów w maju 2025 roku, zakłada istotne zmiany dotyczące systemu stypendialnego oraz mieszkalnictwa studenckiego. Zmiany wejdą w życie z początkiem 2026 roku.
Kluczową modyfikacją jest zmiana limitów przeznaczania dotacji na stypendia rektora. Dotychczas uczelnie mogły wykorzystać do 60% środków przeznaczonych na stypendia socjalne, rektora i zapomogi na stypendia rektora. Po zmianie będzie to maksymalnie 40% dotacji, jednak bez konieczności zachowania określonego minimalnego poziomu na świadczenia socjalne. W praktyce oznacza to większą elastyczność dysponowania funduszami przez uczelnie, które będą mogły lepiej dostosować wsparcie do swoich potrzeb.
Ministerstwo Nauki szacuje, że dzięki tym zmianom dodatkowo około 15-20 tysięcy studentów zyska możliwość otrzymania stypendium za wyniki w nauce. W ostatnich latach tylko około 8% polskich studentów korzystało ze wsparcia tego typu, podczas gdy średnia unijna wynosi około 12%.
W zakresie mieszkalnictwa studenckiego zapowiedziano zwiększenie liczby miejsc noclegowych o około 10% do końca dekady oraz przeznaczenie około 400 mln zł na remonty istniejących akademików. Rząd deklaruje także uruchomienie programu „akademik za 1 zł”, jednak jego realizacja jest przesunięta na kolejne lata inwestycji – pierwsze nowe miejsca powstaną najwcześniej w roku 2028.
Obecnie deficyt miejsc w domach studenckich wynosi nawet około 400 tysięcy, co oznacza, że zaledwie niecałe 9% wszystkich studentów ma dostęp do publicznych akademików. W dużych miastach koszty wynajmu prywatnych pokoi sięgają od 1500 do ponad 2300 zł miesięcznie, co znacznie przekracza możliwości wielu młodych osób.
Kontekst: Od euforii do rozczarowania
Reforma szkolnictwa wyższego wpisuje się w szerszy kontekst społeczno-ekonomiczny i polityczny. Kampania wyborcza Lewicy z 2023 roku silnie akcentowała program „1000 plus dla każdego studenta” jako sposób na zwalczanie wykluczenia edukacyjnego oraz poprawę warunków studiowania. Do maja 2025 roku jednak powszechne wypłaty tego świadczenia nie zostały uruchomione – projekt pozostaje na etapie konsultacji międzyresortowych.
Tymczasem koszty utrzymania studenta systematycznie rosną – według danych GUS wzrosły o około 22% między rokiem 2023 a początkiem 2025. Największą część wydatków stanowią czynsze za mieszkania na rynku prywatnym, które często przekraczają kwotę tysiąca osiemset złotych miesięcznie w dużych ośrodkach akademickich.
Dodatkowo Polska boryka się z kryzysem demograficznym – liczba studentów spadła z niemal dwóch milionów pod koniec lat dwutysięcznych do około miliona dwustu pięćdziesięciu tysięcy obecnie. Rząd liczy na to, że elastyczne formy wsparcia i poprawa warunków mieszkaniowych zatrzymają część młodzieży na krajowych uczelniach i ograniczą emigrację edukacyjną.
Eksperci wskazują jednak, że bez zwiększenia nakładów publicznych na szkolnictwo wyższe (obecnie ok. 1,2% PKB wobec średniej unijnej powyżej 2%) trudne będzie odwrócenie obecnych trendów demograficznych oraz podniesienie jakości kształcenia.
Perspektywy: Głosy za i przeciw
Rządowa narracja skupia się na zaletach reformy – Minister Marcin Kulasek podkreśla przede wszystkim większą efektywność gospodarowania środkami finansowymi przez uczelnie oraz mechanizmy przeciwdziałające patologiom edukacyjnym. Resort wskazuje również na przygotowanie pod dalsze zmiany cyfryzacyjne oraz nowe metody ewaluacji pracy naukowej.
Z drugiej strony środowiska studenckie są wyraźnie krytyczne wobec projektu. Parlament Studentów RP ocenia go jako niedostateczny wobec wcześniejszych obietnic rządu dotyczących powszechnego stypendium „1000 plus” oraz programu taniego mieszkalnictwa studenckiego. Studenci podnoszą także problem marginalizacji ich udziału w procesach decyzyjnych – ich przedstawiciele mają jedynie symboliczne miejsce w komisjach stypendialnych uczelni.
Eksperci akademiccy zwracają uwagę, że zmiany mają charakter raczej kosmetyczny niż systemowy. Prof. Łukasz Kowalik z Politechniki Warszawskiej wskazuje na konieczność skokowego zwiększenia finansowania najlepszych wydziałów i inwestycji badawczych zamiast drobnych przetasowań środków wewnątrz uczelni.
Zainteresowania czytelnika: Jak reforma wpłynie na portfele studentów?
Dla przeciętnego studenta najważniejsza jest oczywiście kwestia finansowa. Zmiany limitu środków przeznaczanych na stypendia rektora oznaczają teoretycznie możliwość wypłacania wyższych kwot indywidualnych świadczeń – średnio od około siedmiuset do dziewięciuset złotych miesięcznie zamiast dotychczasowych pięciuset-siedmiuset złotych. Liczba beneficjentów pozostanie jednak mniej więcej na tym samym poziomie.
Mieszkalnictwo pozostaje największym wyzwaniem finansowym dla studentów. Czas oczekiwania na miejsce w publicznym akademiku jest bardzo długi – nawet kilkadziesiąt osób ubiega się o jedno miejsce zwłaszcza w największych miastach jak Warszawa czy Kraków. Prywatne lokale oferowane przez firmy PBSA są znacznie droższe niż zakładane przez rząd symboliczną kwotę jednego złotego za nocleg.
W związku z tym wielu studentów musi szukać alternatywnych form zakwaterowania lub dodatkowej pracy zarobkowej już podczas trwania nauki. Warto też rozważyć korzystanie z programów pomocy socjalnej czy funduszy samorządowych dostępnych na uczelniach.
Podsumowanie
Reforma szkolnictwa wyższego zaplanowana na rok 2026 to ważny krok ku modernizacji polskiego systemu edukacyjnego, zwłaszcza jeśli chodzi o zarządzanie funduszami stypendialnymi oraz plany rozwoju infrastruktury mieszkaniowej dla studentów. Jednak brak wdrożenia kluczowych obietnic takich jak powszechne stypendium „1000 plus” czy natychmiastowe uruchomienie programu „akademik za 1 zł” rodzi pytania o rzeczywistą skuteczność zmian.
Dialog między rządem a środowiskiem akademickim powinien być kontynuowany z większym zaangażowaniem wszystkich stron – tylko wtedy możliwe będzie stworzenie kompleksowej strategii odpowiadającej zarówno potrzebom studentów, jak i wymaganiom współczesnej nauki i gospodarki. Czy zapowiadana reforma okaże się impulsem do prawdziwej poprawy sytuacji polskich uczelni i ich podopiecznych? To pytanie pozostaje otwarte i wymaga uważnej obserwacji nadchodzących miesięcy.
