Polskie prawo audytowe przechodzi przez period intensywnych przemian, które mogą fundamentalnie zmienić sposób działania firm audytorskich w Polsce. Platforma Audytorzy JZP, reprezentująca 14 wiodących firm audytorskich, w tym całą Wielką Czwórkę, domaga się pilnych reform mających na celu harmonizację krajowych przepisów z regulacjami Unii Europejskiej. Problem dotyczy praktyki zwanej „gold-platingiem” – wprowadzania wymogów znacznie surowszych niż unijne, co według branży ogranicza konkurencyjność polskich audytorów i generuje niepotrzebne koszty dla przedsiębiorstw.
| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Czym jest reforma prawa audytowego 2025? | Planowane zmiany w polskich przepisach dotyczących audytu, mające na celu harmonizację z prawem UE i eliminację nadmiernych ograniczeń. |
| Kto może badać jednostki zainteresowania publicznego? | Obecnie 37 firm audytorskich posiada uprawnienia do badania JZP, co stanowi spadek z 46 firm w 2022 roku. |
| Jakie są główne postulaty branży? | Proporcjonalny system kar, liberalizacja limitów wynagrodzeń za usługi audytorskie oraz wprowadzenie mechanizmów mediacji z PANA. |
Spis treści:
Geneza problemu i powstanie Platformy Audytorzy JZP
Platforma Audytorzy JZP powstała w 2024 roku jako odpowiedź na narastające problemy regulacyjne polskiego rynku audytu. Organizacja zrzesza wszystkie cztery globalne firmy audytorskie – Deloitte, EY, KPMG i PwC – oraz dziesięć innych znaczących podmiotów świadczących usługi badania sprawozdań finansowych. Głównym celem inicjatywy jest eliminacja praktyk legislacyjnych określanych mianem „gold-platingu”, polegających na wprowadzaniu do polskiego prawa wymogów znacznie przekraczających standardy unijne.
Problem „gold-platingu” w polskim prawie audytowym przejawia się w kilku kluczowych obszarach. Po pierwsze, polskie przepisy przewidują automatyczne unieważnienie całego audytu w przypadku nawet drobnych naruszeń proceduralnych, podczas gdy prawo unijne pozostawia organom nadzoru większą elastyczność w ocenie wagi uchybień. Po drugie, interpretacja limitów wynagrodzeń za usługi pozostaudytowe jest w Polsce bardziej restrykcyjna niż w większości innych krajów członkowskich Unii Europejskiej.
Konsekwencje nadmiernej regulacji dla rynku
Efektem nadmiernie rygorystycznych przepisów jest systematyczne zmniejszanie się liczby firm uprawnionych do badania jednostek zainteresowania publicznego. W ciągu zaledwie dwóch lat, od 2022 do 2024 roku, liczba takich podmiotów spadła z 46 do 37, co oznacza redukcję o prawie 20 procent. Ten trend budzi poważne obawy dotyczące konkurencyjności rynku i dostępności usług audytorskich dla polskich przedsiębiorstw.
Dodatkowo, rygorystyczne przepisy wpływają na strukturę rynku, ograniczając zdolność polskich firm audytorskich do konkurowania z międzynarodowymi podmiotami. Udział Wielkiej Czwórki w badaniach spółek giełdowych systematycznie maleje – z 37 procent w 2015 roku do 25 procent w 2023 roku, co paradoksalnie może świadczyć o tym, że nawet największe firmy mają trudności z przestrzeganiem nadmiernie skomplikowanych przepisów.
Kluczowe postulaty reformy przepisów audytowych
Platforma Audytorzy JZP przedstawiła trzy główne obszary wymagające pilnych zmian w polskim prawie audytowym. Pierwszy dotyczy wprowadzenia proporcjonalnego systemu sankcji, który zastąpiłby obecnie obowiązujący model zero-jedynkowy. Zgodnie z propozycją, naruszenia powinny być klasyfikowane jako drobne, poważne lub krytyczne, a konsekwencje dostosowane do faktycznej wagi uchybienia.
Obecnie obowiązujący system przewiduje automatyczne unieważnienie badania nawet w przypadku błędów dokumentacyjnych niemających wpływu na jakość audytu. Taka sytuacja generuje nieproporcjonalne ryzyko prawne dla klientów firm audytorskich i może prowadzić do konieczności ponownego przeprowadzenia kosztownego procesu badania sprawozdań finansowych. Proponowany trzystopniowy system sankcji pozwoliłby na bardziej elastyczne reagowanie na różnego rodzaju naruszenia.
Liberalizacja ograniczeń wynagrodzeń
Drugi kluczowy postulat dotyczy zniesienia nadmiernie restrykcyjnych limitów wynagrodzeń za usługi pozostaudytowe. Zgodnie z danymi Platformy, aż 43 procent firm audytorskich regularnie przekracza obowiązujący limit 70 procent średnich przychodów z badań jednostek zainteresowania publicznego. Przekroczenia wynikają głównie z konieczności świadczenia usług doradczych przy skomplikowanych transakcjach, takich jak fuzje i przejęcia.
Problem polega na tym, że polska interpretacja artykułu 4 rozporządzenia UE 537/2014 jest znacznie bardziej rygorystyczna niż w innych krajach członkowskich. Podczas gdy prawo unijne przewiduje pewną elastyczność w stosowaniu limitów wynagrodzeń, polskie przepisy nie pozostawiają miejsca na uwzględnienie specyfiki poszczególnych przypadków. Reforma prawa audytowego powinna uwzględnić realia rynkowe i doprowadzić do harmonizacji z praktyką stosowaną w innych państwach UE.
Mechanizm mediacji z organami nadzoru
Trzeci postulat Platformy przewiduje wprowadzenie systemu mediacji między firmami audytorskimi a Polską Agencją Nadzoru Audytowego. Mechanizm ten ma na celu ograniczenie eskalacji sporów administracyjnych i przyspieszenie rozstrzygania konfliktów. Potrzeba takich rozwiązań jest szczególnie widoczna w świetle statystyk – w 2024 roku PANA wszczęła postępowania wobec 10 procent wszystkich firm badających jednostki zainteresowania publicznego.
Większość postępowań dotyczyła błędów w planowaniu audytu oraz nieprawidłowości w dokumentacji, które w praktyce nie miały wpływu na jakość przeprowadzonych badań. System mediacji pozwoliłby na szybsze wyjaśnianie wątpliwości i unikanie długotrwałych postępowań administracyjnych, które generują koszty zarówno dla firm audytorskich, jak i dla organów nadzoru.
Analiza obecnej sytuacji rynku audytu w Polsce
Polski rynek usług audytorskich dla jednostek zainteresowania publicznego przechodzi przez okres znaczących przemian strukturalnych. Średnie wynagrodzenie za badanie sprawozdania finansowego JZP wzrosło w 2024 roku do 641 tysięcy złotych, co oznacza 33-procentowy wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim. Ten dynamiczny wzrost kosztów świadczy o rosnącej złożoności procesu audytu oraz ograniczonej podaży usług na rynku.
Jednocześnie obserwuje się niepokojące trendy demograficzne w branży audytorskiej. Liczba biegłych rewidentów spadła w 2024 roku o 4 procent, a średnia wieku przedstawicieli zawodu przekracza 55 lat. Te dane wskazują na potrzebę pilnych działań mających na celu promocję zawodu i przyciągnięcie młodych specjalistów do branży audytorskiej.
Konsolidacja rynku i zmiany strukturalne
Rynek audytu jednostek zainteresowania publicznego w Polsce charakteryzuje się postępującą konsolidacją. Firmy średniej wielkości systematycznie zyskują udział kosztem największych podmiotów, co może świadczyć o większej elastyczności mniejszych organizacji w dostosowywaniu się do zmieniających się wymogów regulacyjnych. Proces rotacji obowiązkowej, wprowadzony w 2020 roku, przyczynił się do redystrybucji klientów między różnymi firmami audytorskimi.
Warto zauważyć, że mimo spadku udziału Wielkiej Czwórki, międzynarodowe firmy audytorskie nadal odgrywają kluczową rolę w badaniu największych polskich przedsiębiorstw. Ich zaangażowanie w działalność Platformy Audytorzy JZP świadczy o determinacji w dążeniu do poprawy warunków regulacyjnych i harmonizacji polskiego prawa z standardami europejskimi.
Wpływ afery GetBack na reformę regulacji
Skandal związany z badaniem sprawozdań finansowych GetBack przez firmę Deloitte stał się katalizatorem dyskusji o konieczności reformy polskiego prawa audytowego. Sprawa, która toczyła się w latach 2018-2023, zakończyła się nałożeniem przez PANA trzyletniego zakazu audytu jednostek zainteresowania publicznego na jedną z największych firm audytorskich na świecie.
Decyzja ta spotkała się z ostrą krytyką ze strony środowiska prawniczego i biznesowego. Wojewódzki Sąd Administracyjny wstrzymał wykonanie decyzji PANA, uznając ją za nieproporcjonalną do wagi popełnionych naruszeń. Sprawa uwidoczniła podstawowy problem polskiego systemu regulacyjnego – brak gradacji sankcji i tendencję do stosowania maksymalnych kar nawet w przypadkach, gdy naruszenia nie miały bezpośredniego wpływu na wiarygodność sprawozdań finansowych.
Lekcje płynące z afery GetBack
Analiza przebiegu sprawy GetBack dostarcza cennych wniosków dotyczących funkcjonowania systemu nadzoru nad audytorami w Polsce. Po pierwsze, obecne przepisy nie przewidują mechanizmów pozwalających na proporcjonalne reagowanie na różnego rodzaju naruszenia. Po drugie, brak jest skutecznych procedur mediacyjnych, które mogłyby zapobiec eskalacji sporów między firmami audytorskimi a organami nadzoru.
Sprawa ta stała się również precedensem prawnym, pokazującym, że sądy administracyjne są gotowe do kwestionowania decyzji PANA, jeśli uznają je za nieproporcjonalne. Ten rozwój sytuacji może wpłynąć na przyszłe postępowania i skłonić organ nadzoru do bardziej wyważonego podejścia do nakładania sankcji na firmy audytorskie.
Harmonizacja z prawem Unii Europejskiej
Rozporządzenie UE 537/2014 wprowadził jednolite standardy nadzoru nad audytorami jednostek zainteresowania publicznego w całej Unii Europejskiej. Kluczowe elementy tej regulacji obejmują obowiązkową rotację firm audytorskich co dziesięć lat, limity wynagrodzeń za usługi pozostaudytowe oraz listę usług zabronionych dla audytorów badających sprawozdania finansowe JZP.
Problem polega na tym, że różne kraje członkowskie interpretują te przepisy w odmienny sposób, co prowadzi do znacznych różnic w praktyce regulacyjnej. Polska należy do grupy państw stosujących najbardziej restrykcyjne interpretacje unijnych regulacji, co stawia polskie firmy audytorskie w niekorzystnej sytuacji konkurencyjnej w porównaniu z podmiotami z innych krajów UE.
Nadchodzące wyzwania regulacyjne
Branża audytorska w Polsce musi przygotować się na kolejne wyzwania regulacyjne wynikające z unijnego prawodawstwa. Dyrektywa w sprawie raportowania zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw (CSRD) obejmie od 2025 roku około 3,5 tysiąca polskich firm, co znacznie zwiększy zapotrzebowanie na usługi związane z weryfikacją informacji niefinansowych.
Planowana dyrektywa w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (CSDDD) wprowadzi dodatkowe wymogi dotyczące due diligence w łańcuchach dostaw. Te zmiany będą wymagać od firm audytorskich rozszerzenia zakresu świadczonych usług i dostosowania procedur do nowych standardów raportowania ESG.
Perspektywy zmian i harmonogram działań
Kluczowym momentem dla przyszłości reformy prawa audytowego w Polsce będzie spotkanie zaplanowane na 9 czerwca 2025 roku z udziałem przedstawicieli Ministerstwa Finansów, Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego oraz reprezentantów biznesu. Wynik tych rozmów może zdeterminować kierunek i tempo planowanych zmian legislacyjnych.
Platforma Audytorzy JZP przygotowała szczegółowe propozycje zmian, które mogłyby zostać wprowadzone w ramach nowelizacji ustawy o biegłych rewidentach. Najważniejszą z nich jest modyfikacja artykułu 136, który obecnie przewiduje automatyczną nieważność badania w przypadku jakichkolwiek naruszeń proceduralnych. Proponowany system trzystopniowej gradacji sankcji pozwoliłby na bardziej proporcjonalne reagowanie na różnego rodzaju uchybienia.
Sukces planowanych reform będzie zależał od kilku krytycznych czynników. Po pierwsze, konieczne jest uzyskanie poparcia politycznego na najwyższym szczeblu, w tym ze strony Ministerstwa Finansów i Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Po drugie, niezbędne jest wypracowanie konsensusu między różnymi grupami interesu, w tym organami nadzoru, firmami audytorskimi oraz reprezentantami świata biznesu. Po trzecie, praktyczna implementacja zmian będzie wymagać starannie zaplanowanych okresów przejściowych i programów szkoleniowych dla wszystkich uczestników rynku.
Meta-description: Reforma prawa audytowego 2025 w Polsce – poznaj 3 kluczowe zmiany proponowane przez Platformę Audytorzy JZP w celu harmonizacji z prawem UE.
