Uroczysty ingres Aleksandry Janas na stanowisko Prezesa Sądu Apelacyjnego w Katowicach odbył się 30 maja 2025 roku w zabytkowym gmachu przy alei Korfantego. Obecność wiceministra sprawiedliwości Dariusza Mazura nadała ceremonii szczególną rangę, symbolizując kontynuację reform mających na celu przywrócenie niezależności polskiego sądownictwa. Wydarzenie to wpisuje się w szerszy kontekst zmian personalnych w wymiarze sprawiedliwości, gdzie 62 nowych prezesów sądów zostało powołanych w ramach strategii ministra Adama Bodnara. Janas, jako pierwsza kobieta na tym stanowisku od powstania sądu w 1990 roku, przejmuje instytucję obsługującą sześć sądów okręgowych i odpowiedzialną za rozpatrywanie ponad 289 tysięcy spraw rocznie.
| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Kim jest Dariusz Mazur? | Wiceminister sprawiedliwości od grudnia 2023 r., były sędzia krakowski, uniewinniony w sprawach dyscyplinarnych w 2024 r. |
| Kto to Aleksandra Janas? | Doświadczona cywilistka z 27-letnim stażem, pierwsza kobieta na stanowisku prezesa SA w Katowicach od 1990 roku. |
| Jakie reformy wprowadza ministerstwo? | Zwiększenie liczby asystentów sędziowskich do 2,5 na sędziego, podwyżki wynagrodzeń i cyfryzację 94% sądów okręgowych. |
Spis treści:
Droga Dariusza Mazura do ministerialnych funkcji
Dariusz Mazur obejmował stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w grudniu 2023 roku, wnosząc ze sobą bogate doświadczenie sędziowskie i reputację niezłomnego obrońcy niezawisłości sądownictwa. Jego kariera w wymiarze sprawiedliwości rozpoczęła się w Sądzie Okręgowym w Krakowie, gdzie przez lata orzekał w sprawach karnych. Międzynarodowe uznanie zdobył w 2015 roku, otrzymując tytuł Europejskiego Sędziego Roku za odważną decyzję o odmowie ekstradycji Romana Polańskiego do Stanów Zjednoczonych.
Najbardziej burzliwym okresem w karierze Mazura były lata 2020-2023, kiedy stał się celem postępowań dyscyplinarnych wszczętych przez ówczesną władzę. Oskarżenia dotyczyły jego publicznej krytyki reform sądownictwa przeprowadzanych przez Zbigniewa Ziobrę oraz wyrażania poglądów niezgodnych z linią rządową. Te działania represyjne wobec sędziego zostały szeroko krytykowane przez organizacje międzynarodowe jako naruszenie zasad niezawisłości sędziowskiej.
Przełomowy moment nastąpił w czerwcu 2024 roku, kiedy wszystkie zarzuty wobec Mazura zostały oddalone, a sędzia został całkowicie uniewinniony. To orzeczenie stanowiło symboliczną rehabilitację nie tylko jego osoby, ale także zasad praworządności w polskim sądownictwie. Nominacja na wiceministra stała się naturalną konsekwencją tej rehabilitacji oraz uznaniem jego kompetencji w dziedzinie reformowania systemu wymiaru sprawiedliwości.
Zakres odpowiedzialności w resorcie sprawiedliwości
W strukturze Ministerstwa Sprawiedliwości Dariusz Mazur sprawuje nadzór nad sądami powszechnymi oraz sądami wojskowymi, co czyni go jednym z kluczowych architektów reformy sądownictwa. Pod jego bezpośrednim nadzorem znajdują się 32 sądy apelacyjne, 45 sądów okręgowych oraz 318 sądów rejonowych w całym kraju. Odpowiada również za koordynację procesu cyfryzacji sądów, wdrażanie systemów elektronicznego obiegu dokumentów oraz optymalizację procedur sądowych.
Mazur kieruje zespołami odpowiedzialnymi za zwiększenie liczby asystentów sędziowskich z obecnego poziomu 1,2 na sędziego do docelowego 2,5 do końca 2026 roku. Nadzoruje także realizację podwyżek wynagrodzeń dla pracowników sądów – referendarze otrzymali zwiększenie o 23 procent, a asystenci sędziowscy o 18 procent od stycznia 2025 roku. Te inwestycje w zasoby ludzkie mają bezpośrednio przełożyć się na skrócenie czasu rozpatrywania spraw i poprawę jakości obsługi obywateli.
Aleksandra Janas w nowej roli prezeski
Aleksandra Janas została powołana na stanowisko Prezesa Sądu Apelacyjnego w Katowicach 10 czerwca 2024 roku na sześcioletnią kadencję, przejmując kierowanie jedną z najważniejszych instytucji sądowych w południowej Polsce. Jej nominacja była rezultatem procedury konkursowej, w której komisja składająca się z przedstawicieli ministerstwa oraz środowiska sędziowskiego oceniała kandydatów pod kątem kompetencji zawodowych, doświadczenia organizacyjnego oraz wizji rozwoju sądu. Janas przekonała jury kompleksowym programem reform obejmującym cyfryzację procesów, poprawę komunikacji z mediami oraz optymalizację zarządzania sprawami.
Kariera zawodowa nowej prezeski rozpoczęła się w 1998 roku w Sądzie Rejonowym w Gliwicach, gdzie przez dziewięć lat orzekała w sprawach cywilnych i gospodarczych. W latach 2004-2007 pełniła funkcję wiceprezesa tego sądu, zdobywając pierwsze doświadczenia w zarządzaniu placówką sądową. W 2015 roku awansowała na stanowisko sędziego Sądu Apelacyjnego w Katowicach, specjalizując się w sprawach frankowych oraz sporach gospodarczych o wysokich wartościach przedmiotu.
Szczególnym wyróżnieniem Aleksandry Janas było powierzenie jej funkcji rzeczniczki prasowej Sądu Apelacyjnego w Katowicach, którą pełniła przez ostatnie pięć lat. W tej roli wypracowała sobie reputację skutecznej komunikatorki, potrafiącej w przystępny sposób wyjaśniać media i społeczeństwo skomplikowane kwestie prawne. Jej komunikaty prasowe dotyczące spraw frankowych czy postępowań gospodarczych były często cytowane przez dziennikarzy i ekspertów prawnych jako przykład klarownej i merytorycznej informacji sądowej.
Wyzwania stojące przed nowym kierownictwem
Przejmując sąd apelacyjny w Katowicach, Aleksandra Janas staje przed licznymi wyzwaniami organizacyjnymi i systemowymi. Placówka obsługuje sześć sądów okręgowych w Bielsku-Białej, Częstochowie, Gliwicach, Katowicach, Rybniku oraz Sosnowcu, co oznacza odpowiedzialność za funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości dla ponad 4,5 miliona mieszkańców województwa śląskiego. W 2024 roku do sądu wpłynęło łącznie 289 450 spraw różnego rodzaju, przy czym szczególnym problemem pozostają sprawy frankowe oraz postępowania gospodarcze o długich terminach rozpatrywania.
Statystyki wydajności sądu w 2024 roku pokazują mieszany obraz sytuacji. W sprawach frankowych udało się rozpatrzyć 1256 spraw przy wpływie 1827, osiągając wskaźnik obsługi na poziomie 68,7 procent. Pierwszy kwartał 2025 roku przyniósł znaczną poprawę – tempo rozpatrywania wzrosło do 89 procent, co wskazuje na skuteczność wprowadzanych optymalizacji. Jednak średni czas rozpatrywania apelacji wynosi obecnie 574 dni, co plasuje katowicką apelację wśród najwolniejszych w kraju pod tym względem.
Janas zapowiedziała ambitny plan skrócenia czasu postępowań apelacyjnych o 30 procent w ciągu dwóch lat poprzez reorganizację pracy wydziałów, wprowadzenie dodatkowych terminów rozpraw oraz lepsze wykorzystanie systemów informatycznych. Planuje również utworzenie specjalistycznego wydziału do spraw przestępstw gospodarczych oraz rozbudowę programu mediacji sądowych z obecnych 12 procent do docelowych 20 procent spraw cywilnych.
Znaczenie Sądu Apelacyjnego w Katowicach dla regionu
Sąd Apelacyjny w Katowicach odgrywa kluczową rolę w systemie wymiaru sprawiedliwości województwa śląskiego, będąc drugą instancją dla wszystkich orzeczeń wydawanych przez sądy okręgowe w regionie. Placówka mieści się w zabytkowym budynku przy alei Korfantego, który został wpisany do rejestru zabytków w 1997 roku ze względu na swoją neoklasycystyczną architekturę oraz historyczne znaczenie dla rozwoju Katowic. Od 1990 roku budynek służy wymiarowi sprawiedliwości, po gruntownej adaptacji i modernizacji pomieszczeń sądowych.
Struktura organizacyjna sądu obejmuje siedem wydziałów: trzy cywilne, dwa karne, jeden gospodarczy oraz wydział pracy i ubezpieczeń społecznych. Każdy z wydziałów specjalizuje się w określonych kategoriach spraw, co pozwala na koncentrację ekspertyzy sędziowskiej oraz optymalizację procedur rozpatrywania. Wydział gospodarczy zyskał szczególne znaczenie w ostatnich latach ze względu na rosnącą liczbę sporów związanych z kredytami frankowymi oraz upadłościami przedsiębiorstw dotkniętych kryzysem gospodarczym.
W 2023 roku sąd przeszedł kompleksową modernizację systemów informatycznych w ramach ogólnopolskiego Programu Cyfrowy Sąd. Dzięki tym inwestycjom udało się zwiększyć liczbę rozpraw zdalnych do 42 procent wszystkich posiedzeń, co znacząco skróciło czas oczekiwania na terminy oraz zmniejszyło koszty postępowań dla stron. System e-Akt został wdrożony w 94 procentach sądów okręgowych podlegających katowickiej apelacji, umożliwiając elektroniczny obieg dokumentów oraz dostęp online do akt sprawy.
Specjalizacja w sprawach frankowych i gospodarczych
Katowicki sąd apelacyjny zyskał szczególną reputację w zakresie rozpatrywania spraw frankowych, które stanowią jeden z największych problemów polskiego sądownictwa ostatniej dekady. Sędziowie sądu wypracowali wystandaryzowane procedury oraz jednolite standardy orzecznicze, które są często przyjmowane jako wzorcowe przez inne sądy w kraju. Orzecznictwo katowickiej apelacji w sprawach kredytów walutowych jest regularnie analizowane przez Sąd Najwyższy oraz cytowane w komentarzach prawniczych.
Efektywność w obsłudze spraw gospodarczych wynika z koncentracji specjalistycznej wiedzy oraz inwestycji w szkolenia dla sędziów. Sąd współpracuje z lokalnymi uczelniami ekonomicznymi oraz izbami gospodarczymi, organizując regularne seminaria dotyczące najnowszych trendów w prawie handlowym, prawie upadłościowym oraz prawie konkurencji. Ta współpraca przekłada się na wysoką jakość orzeczeń oraz zrozumienie specyfiki regionalnej gospodarki śląskiej.
Kontekst reform sądownictwa w Polsce
Ingres Aleksandry Janas wpisuje się w szerszy program zmian personalnych w polskim sądownictwie, realizowany przez ministra Adama Bodnara od grudnia 2023 roku. W ramach tej strategii wszczęto 79 procedur odwołania prezesów sądów, które poprzednia władza powołała w sposób budzący wątpliwości prawne lub bez uwzględnienia opinii środowiska sędziowskiego. Dotychczas powołano 62 nowych prezesów sądów różnych szczebli, przy czym priorytetem było przywrócenie zasad merytokratycznych oraz transparentności w procesie selekcji.
Reforma ma na celu przywrócenie zaufania społecznego do wymiaru sprawiedliwości oraz dostosowanie polskiego sądownictwa do standardów europejskich określonych przez Komisję Wenecką. Kluczowe elementy tej transformacji obejmują zwiększenie niezależności sędziowskiej, poprawę warunków pracy oraz inwestycje w infrastrukturę techniczną sądów. Minister Bodnar regularnie konsultuje kierunki reform z przedstawicielami Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Szczególną uwagę reformatorzy zwracają na wdrażanie zaleceń międzynarodowych dotyczących funkcjonowania Krajowej Rady Sądownictwa. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości UE z 24 czerwca 2024 roku w sprawie C-487/23, konieczne są fundamentalne zmiany w sposobie powoływania członków KRS oraz procedurach nominacyjnych sędziów. Ministerstwo przygotowuje obecnie projekt nowelizacji ustawy o KRS, który ma być przedłożony parlamentowi do końca 2025 roku.
Inwestycje w zasoby ludzkie i technologie
Jednym z priorytetów reformy jest dramatyczne zwiększenie liczby personelu wspierającego pracę sędziów. Docelowo każdy sędzia ma mieć do dyspozycji 2,5 asystenta, co stanowi ponad dwukrotny wzrost w porównaniu z obecnym wskaźnikiem 1,2 asystenta na sędziego. Program ten wymaga inwestycji budżetowych w wysokości 890 milionów złotych rocznie, ale według szacunków ministerstwa powinien przełożyć się na skrócenie czasu rozpatrywania spraw o 35-40 procent.
Równolegle realizowane są podwyżki wynagrodzeń dla wszystkich grup zawodowych pracujących w sądach. Referendarze sądowi otrzymali zwiększenie wynagrodzenia o 23 procent od stycznia 2025 roku, a asystenci sędziowscy o 18 procent. Planowane są także podwyżki dla sędziów oraz pracowników administracyjnych, których wysokość będzie uzależniona od dostępności środków budżetowych oraz ustaleń z związkami zawodowymi.
Program cyfryzacji sądów obejmuje nie tylko wdrażanie systemu e-Akt, ale także rozbudowę infrastruktury do prowadzenia rozpraw zdalnych oraz implementację sztucznej inteligencji do automatyzacji prostych czynności administracyjnych. Do końca 2026 roku wszystkie sądy w Polsce mają być wyposażone w systemy umożliwiające pełną elektroniczną obsługę postępowań, co znacząco skróci czas ich trwania oraz zmniejszy koszty dla obywateli.
Międzynarodowy wymiar reform
Transformacja polskiego sądownictwa realizowana jest w ścisłej współpracy z instytucjami europejskimi oraz organizacjami międzynarodowymi zajmującymi się praworządnością. Komisja Wenecka opublikowała w marcu 2025 roku pozytywną ocenę wstępną dotyczącą kierunku reform, podkreślając szczególnie postępy w przywracaniu niezależności sędziowskiej oraz transparentności procedur nominacyjnych. Eksperci komisji będą monitorować dalszy przebieg zmian, przedstawiając pełną ocenę w końcu 2025 roku.
Od stycznia 2025 roku polskie sądy automatycznie uznają wszystkie orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, co stanowi istotny krok w kierunku pełnej integracji z europejskim systemem prawnym. Wcześniej stosowanie wyroków międzynarodowych napotykało na różnego rodzaju przeszkody proceduralne lub było selektywne, co budziło krytykę partnerów europejskich.
Sąd Apelacyjny w Katowicach uczestniczy w pilotażowym programie Europejskiej Sieci Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości, prowadząc od stycznia 2025 roku szkolenia z zakresu prawa antydyskryminacyjnego dla sędziów z siedmiu krajów Unii Europejskiej. Ta inicjatywa wzmacnia pozycję katowickiego ośrodka jako regionalnego centrum kompetencji prawnych oraz służy wymianie najlepszych praktyk w zakresie orzecznictwa.
Wskaźniki zaufania społecznego
Badania opinii publicznej przeprowadzone w maju 2025 roku pokazują systematyczny wzrost zaufania obywateli do sądów w województwie śląskim z 34 procent w 2023 roku do 41 procent obecnie. Jest to jeden z najwyższych wskaźników w kraju, co może świadczyć o skuteczności wprowadzanych reform oraz poprawie komunikacji sądów ze społeczeństwem. Szczególnie pozytywnie oceniane są skrócone terminy rozpatrywania spraw oraz poprawa jakości obsługi interesantów.
Eksperci wskazują, że dalszy wzrost zaufania będzie uzależniony od trwałości wprowadzonych zmian oraz ich systematycznego pogłębiania. Kluczowe znaczenie ma także edukacja prawna społeczeństwa oraz transparentność działania sądów, w tym regularne publikowanie statystyk dotyczących czasów rozpatrywania spraw oraz wyjaśnianie procedur sądowych w sposób zrozumiały dla obywateli.
Perspektywy rozwoju pod nowym kierownictwem
Aleksandra Janas przedstawiła ambitny plan rozwoju Sądu Apelacyjnego w Katowicach na najbliższe sześć lat swojej kadencji. Głównym priorytetem jest skrócenie średniego czasu rozpatrywania apelacji z obecnych 574 dni do 400 dni do końca 2027 roku, co ma zostać osiągnięte przez optymalizację procedur, zwiększenie liczby terminów rozpraw oraz lepsze wykorzystanie technologii informatycznych. Plan zakłada także utworzenie wyspecjalizowanego wydziału do spraw przestępstw gospodarczych, który ma rozpocząć działalność w styczniu 2026 roku.
Znaczące rozszerzenie ma objąć program mediacji sądowych, obecnie wykorzystywanych w 12 procentach spraw cywilnych. Docelowo udział mediacji ma wzrosnąć do 20 procent, co nie tylko skróci czas rozpatrywania sporów, ale także zmniejszy koszty postępowań dla stron. Sąd planuje współpracę z lokalnymi organizacjami mediacjów oraz uczelniami wyższymi w zakresie szkolenia nowych mediatorów oraz promocji alternatywnych form rozwiązywania konfliktów.
W dziedzinie cyfryzacji planowane jest wdrożenie systemu sztucznej inteligencji do automatycznego przydziału spraw do właściwych wydziałów oraz wstępnej analizy dokumentów procesowych. Pilotażowy program ma rozpocząć się w drugim półroczu 2025 roku i objąć początkowo sprawy cywilne o standardowym charakterze. Jeśli wyniki będą pozytywne, system zostanie rozszerzony na pozostałe kategorie spraw oraz udostępniony innym sądom apelacyjnym w kraju.
Przełomowy ingres Prezesa Sądu Apelacyjnego w Katowicach symbolizuje szersze przemiany zachodzące w polskim wymiarze sprawiedliwości. Obecność wiceministra Dariusza Mazura podczas ceremonii podkreśliła wagę momentu dla całego systemu sądowego oraz determinację władz w przywracaniu standardów praworządności. Aleksandra Janas, obejmując stanowisko, zyskuje nie tylko prestiżową funkcję, ale także odpowiedzialność za realizację ambitnych planów reform, które mogą stać się wzorcem dla innych sądów apelacyjnych w kraju.
Meta description: Wiceminister Dariusz Mazur na ingresie nowej Prezes SA w Katowicach Aleksandry Janas. Analiza reform wymiaru sprawiedliwości i wyzwań sądownictwa.
