Ponad jedna czwarta całego PKB Ukrainy trafia na obronność – to proporcja większa niż w większości krajów świata podczas II wojny światowej. W połowie 2025 roku okazuje się jednak, że nawet te rekordowe kwoty nie wystarczają. Ministerstwo Finansów Ukrainy przygotowuje rewizję budżetu obronnego na 2025 rok, szukając dodatkowych środków na armię, która potrzebuje więcej funduszy na prowadzenie przedłużającej się wojny z Rosją.
| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Ile Ukraina wydaje na obronę w 2025 roku? | 2,23 biliona hrywien, co stanowi rekordowe 26,3% PKB kraju i wymaga dodatkowego finansowania. |
| Dlaczego potrzebna jest rewizja budżetu? | Ujawniono lukę finansową 5 miliardów dolarów z powodu rosnących potrzeb frontu i kosztów utrzymania wojny. |
| Skąd Ukraina weźmie dodatkowe pieniądze? | Z podwyżki podatków, walki z szarą strefą oraz zwiększonej pomocy międzynarodowej od USA i UE. |
Spis treści:
Rekordowe wydatki obronne – liczby, które mówią wszystko
Budżet obronny Ukrainy 2025 osiąga poziomy niespotykanej wcześniej skali. Zaplanowane 2,23 biliona hrywien na cele obronne stanowi nie tylko rekord w historii kraju, ale także jedną z najwyższych proporcji wydatków militarnych względem PKB na świecie. Ta kwota przekracza całkowite budżety wielu europejskich państw i pokazuje, jak dramatyczna jest sytuacja kraju toczącego wojnę obronną przeciwko znacznie większemu agresorowi.
Struktura wydatków obronnych Ukrainy na 2025 rok została podzielona na trzy główne kategorie. Największą część, wynoszącą 1,16 biliona hrywien, stanowią wynagrodzenia dla żołnierzy i personelu wojskowego. Na zakupy sprzętu wojskowego przeznaczono 737 miliardów hrywien, podczas gdy rozwój krajowego przemysłu zbrojeniowego otrzymał alokację 55 miliardów hrywien. Ten podział odzwierciedla nie tylko bieżące potrzeby frontu, ale również długoterminową strategię budowania niezależności obronnej.
Perspektywa międzynarodowa ujawnia wyjątkowość ukraińskiej sytuacji finansowej. Kraje NATO zobowiązane są wydawać minimum 2% PKB na obronność, podczas gdy Ukraina przeznacza na ten cel ponad 26% swojego produktu krajowego brutto. Nawet podczas II wojny światowej większość krajów nie osiągała tak wysokich proporcji wydatków militarnych. Dla porównania, Stany Zjednoczone wydają na obronność około 3,5% PKB, Rosja oficjalnie deklaruje 4-5%, choć rzeczywiste liczby mogą być wyższe.
Pomimo tych astronomicznych kwot, już w połowie 2025 roku ujawniono lukę finansową wynoszącą 200 miliardów hrywien, co odpowiada 5 miliardom dolarów. Ta różnica między planowanymi a rzeczywistymi potrzebami wynika z dynamicznie zmieniającej się sytuacji na froncie, rosnących kosztów amunicji oraz konieczności przyspieszenia produkcji krajowego sprzętu wojskowego. Ministerstwo Finansów Ukrainy przyznaje, że nawet przy pełnym wykorzystaniu wszystkich zaplanowanych źródeł finansowania, wydatki wojenne przekroczą wpływy podatkowe o 530 miliardów hrywien.
Anatomia deficytu i jego konsekwencje
Deficyt budżetowy Ukrainy na 2025 rok wynosi 19,3% PKB, co w liczbach bezwzględnych przekłada się na 1,728 biliona hrywien. Ta przepaść między dochodami a wydatkami wymaga skomplikowanego systemu finansowania, który w 42,9% opiera się na zewnętrznych źródłach pomocy. Pozostałe 57,1% deficytu musi zostać pokryte przez krajowe mechanizmy finansowania, co stawia ogromne wyzania przed ukraińskim systemem fiskalnym.
Wpływy podatkowe na 2025 rok prognozowane są na poziomie 1,99 biliona hrywien, co oznacza wzrost o 19% w porównaniu do roku poprzedniego. Ten wzrost wynika jednak nie tyle z poprawy sytuacji gospodarczej, co z planowanych podwyżek podatków oraz intensyfikacji walki z szarą strefą gospodarczą. Eksperci zwracają uwagę, że tak wysokie obciążenia podatkowe mogą w dłuższej perspektywie hamować rozwój gospodarczy i zmniejszać bazę podatkową.
Struktura finansowania zewnętrznego budżetu obronnego Ukrainy 2025 opiera się głównie na pożyczках zagranicznych wynoszących 1,7 biliona hrywien, co stanowi 41,1% wszystkich wydatków budżetowych. Ta zależność od zewnętrznego finansowania, choć konieczna w obecnej sytuacji, niesie ze sobą ryzyko polityczne i ekonomiczne. Zmiany w polityce krajów-donatorów mogą drastycznie wpłynąć na zdolność Ukrainy do utrzymania obecnego poziomu wydatków obronnych.
Ukraiński cud gospodarczy – przemysł zbrojeniowy rośnie w czasie wojny
Od początku pełnoskalowej inwazji rosyjskiej ukraiński przemysł zbrojeniowy przeszedł transformację, która może być nazwana gospodarczym cudem wojennym. Zdolności produkcyjne tego sektora wzrosły trzydziestopięciokrotnie, osiągając teoretyczną wartość 35 miliardów dolarów rocznie. Ta ekspansja dokonała się w warunkach ciągłych ostrzałów, zniszczeń infrastruktury oraz masowej emigracji siły roboczej, co czyni to osiągnięcie jeszcze bardziej niezwykłym.
Kluczowym elementem tego wzrostu było przekształcenie istniejących fabryk i zakładów przemysłowych na potrzeby produkcji wojskowej. Przedsiębiorstwa, które wcześniej produkowały sprzęt rolniczy, maszyny przemysłowe czy komponenty samochodowe, w ciągu kilku miesięcy przeszły na wytwarzanie dronów, amunicji i komponentów dla systemów obronnych. Proces ten wspierany był przez rządowe programy transferu technologii oraz współpracę z międzynarodowymi partnerami.
Jednak potencjał produkcyjny przemysłu zbrojeniowego znacznie przewyższa możliwości finansowe państwa. Z teoretycznych 35 miliardów dolarów zdolności produkcyjnych, ukraiński budżet jest w stanie sfinansować jedynie około 15-20% tej kwoty. Ta dysproporcja oznacza, że znaczna część potencjału produkcyjnego pozostaje niewykorzystana z powodu braku środków finansowych, nie zaś problemów technologicznych czy logistycznych.
Szczególny nacisk położono na rozwój produkcji dronów, na co w budżecie obronnym Ukrainy 2025 przeznaczono 47 miliardów hrywien. Sektor ten charakteryzuje się nie tylko wysoką innowacyjnością, ale również stosunkowo niskimi kosztami produkcji w porównaniu do tradycyjnych systemów uzbrojenia. Ukraińskie drony, zarówno rozpoznawcze jak i bojowe, zyskały uznanie na arenie międzynarodowej, otwierając perspektywy eksportowe dla krajowego przemysłu obronnego.
Wyzwania produkcyjne i ograniczenia strukturalne
Mimo spektakularnego wzrostu, ukraiński przemysł zbrojeniowy boryka się z licznymi wyzwaniami strukturalnymi. Pierwszym z nich jest dostęp do surowców strategicznych, szczególnie metali rzadkich i komponentów elektronicznych, których większość musi być importowana. Wojna utrudniła łańcuchy dostaw, zwiększając koszty i wydłużając czas realizacji zamówień. Dodatkowo, systematyczne ataki rosyjskie na infrastrukturę energetyczną wpływają na stabilność produkcji.
Problem niedoboru wykwalifikowanej siły roboczej stanowi kolejne poważne ograniczenie. Miliony Ukraińców opuściły kraj od początku wojny, a znaczna część mężczyzn w wieku produkcyjnym służy w armii. To zmusza przemysł do intensywnego szkolenia nowych pracowników, często kobiet i osób w starszym wieku, co wymaga czasu i dodatkowych inwestycji w programy edukacyjne.
Zniszczenia infrastruktury przemysłowej stanowią trzecie kluczowe wyzwanie. Rosyjskie ataki celowo wymierzone w ukraińskie zakłady produkcyjne zmusiły wiele firm do relokacji lub budowy nowych linii produkcyjnych w bezpieczniejszych regionach. Te inwestycje, choć konieczne, pochłaniają znaczne środki, które mogłyby zostać przeznaczone na zwiększenie produkcji.
Skąd wziąć pieniądze? Ukraińskie sposoby na kryzys budżetowy
W obliczu rosnących potrzeb obronnych ukraiński rząd wprowadził pakiet reform podatkowych, którego celem jest zwiększenie krajowych dochodów budżetowych o 3,3 miliarda dolarów w 2025 roku. Centralnym elementem tych zmian jest podwyżka podatku wojskowego z 1,5% do 5% dochodów, co bezpośrednio wpłynie na portfele wszystkich pracujących Ukraińców. Ta decyzja, choć społecznie kosztowna, ma przynieść budżetowi dodatkowo około 1,5 miliarda dolarów rocznie.
Równolegle zwiększono podatki korporacyjne, szczególnie dla dużych przedsiębiorstw i sektorów uznanych za mniej kluczowe dla wysiłku wojennego. Stawka podatku dochodowego od osób prawnych wzrosła z 18% do 25% dla firm o rocznych obrotach przekraczających 50 milionów hrywien. Te zmiany mają wygenerować dodatkowo około 800 milionów dolarów, choć ekonomiści ostrzegają przed możliwym negatywnym wpływem na inwestycje prywatne.
Szczególnie ambitnym elementem strategii finansowej jest walka z szarą strefą gospodarczą, szacowaną na 21,7 miliarda dolarów rocznie. Ministerstwo Finansów planuje odzyskać z tego sektora około 4 miliardy dolarów poprzez intensyfikację kontroli podatkowych, digitalizację płatności oraz wprowadzenie nowych mechanizmów monitorowania transakcji. W tym celu wdrażany jest system elektronicznych kas fiskalnych oraz obowiązkowych płatności kartą w wielu sektorach usługowych.
Optymalizacja wydatków publicznych stanowi kolejny filar strategii finansowej. Rząd planuje cięcia w wydatkach niewojskowych o około 15%, co ma uwolnić dodatkowo 2 miliardy dolarów na potrzeby obronne. Redukcje dotyczą głównie programów infrastrukturalnych, kulturalnych oraz częściowo socjalnych, choć podstawowe świadczenia społeczne pozostają chronione. Digitalizacja administracji publicznej ma dodatkowo zmniejszyć koszty operacyjne o około 300 milionów dolarów rocznie.
Instrumenty finansowe i innowacje fiskalne
Ukraińskie Ministerstwo Finansów wprowadza również innowacyjne instrumenty finansowe, w tym krajowe obligacje obronne oferowane obywatelom i przedsiębiorstwom. Te papiery wartościowe, o oprocentowaniu przewyższającym inflację, mają zmobilizować prywatne oszczędności na rzecz finansowania budżetu obronnego Ukrainy 2025. W pierwszym kwartale 2025 roku sprzedano już obligacje o wartości 150 miliardów hrywien, głównie podmiotom krajowym.
Specjalne podatki sektorowe zostały wprowadzone dla branż czerpących korzyści z gospodarki wojennej, w tym dla firm telekomunikacyjnych, energetycznych oraz tych świadczących usługi logistyczne dla armii. Te dodatkowe obciążenia mają charakter tymczasowy i powinny zostać zniesione po zakończeniu wojny, ale już teraz generują około 500 milionów dolarów dodatkowych wpływów rocznie.
Mechanizmy partnerstwa publiczno-prywatnego w sektorze obronnym pozwalają na współfinansowanie projektów rozwoju przemysłu zbrojeniowego. Prywatni inwestorzy otrzymują gwarancje państwowe oraz preferencyjne warunki podatkowe w zamian za finansowanie części kosztów rozwoju nowych technologii obronnych. Ten model ma szczególne znaczenie dla finansowania produkcji dronów i systemów komunikacyjnych.
Międzynarodowe wsparcie – koło ratunkowe czy długoterminowa strategia?
Pomoc międzynarodowa stanowi kręgosłup finansowania ukraińskiej obrony, przy czym Stany Zjednoczone pozostają zdecydowanie największym donatorem. Od początku pełnoskalowej inwazji USA przeznaczyły na wsparcie Ukrainy łącznie 182,8 miliarda dolarów, z czego wypłacono już 83,4 miliarda. Z tej kwoty 64 miliardy dolarów stanowi bezpośrednią pomoc wojskową, podczas gdy pozostała część to wsparcie budżetowe, humanitarne oraz gospodarcze. Ta pomoc jest kluczowa dla utrzymania obecnego poziomu wydatków obronnych Ukrainy.
Unia Europejska jako całość przekazała Ukrainie około 64 miliardów euro od początku wojny, co czyni ją drugim największym donatorem. Europejskie wsparcie charakteryzuje się większą różnorodnością instrumentów finansowych, obejmując zarówno bezpośrednie transfery budżetowe, jak i pożyczki preferencyjne oraz mechanizmy typu European Peace Facility. Szczególnie ważna jest europejska pomoc w finansowaniu infrastruktury cywilnej, co pozwala Ukrainie przeznaczyć większą część krajowych środków na cele obronne.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy odgrywa kluczową rolę w stabilizacji ukraińskich finansów publicznych poprzez program pożyczkowy o wartości 15,6 miliarda dolarów rozłożony na cztery lata. W marcu 2025 roku Ukraina otrzymała kolejną transzę w wysokości 400 milionów dolarów, co pomogło w częściowym sfinansowaniu luki w budżecie obronnym. Program MFW nie tylko dostarcza środków finansowych, ale również wymusza reformy strukturalne mające na celu długoterminową stabilizację finansów publicznych.
Struktura międzynarodowej pomocy finansowej ujawnia jednak pewne ryzyko związane z koncentracją źródeł finansowania. Około 70% całej zagranicznej pomocy pochodzi z dwóch źródeł – USA i UE – co oznacza wysoką wrażliwość na zmiany polityczne w tych regionach. Potencjalne zmiany administracji w Stanach Zjednoczonych lub przesunięcia w europejskiej polityce wobec Ukrainy mogłyby drastycznie wpłynąć na możliwości finansowania ukraińskiego budżetu obronnego.
Mechanizmy pomocy a ukraińska niezależność fiskalna
Zależność od zewnętrznego finansowania, choć konieczna w obecnej sytuacji, rodzi pytania o długoterminową niezależność fiskalną Ukrainy. Około 42,9% deficytu budżetowego pokrywane jest ze źródeł zagranicznych, co oznacza, że kraj musiałby drastycznie obciąć wydatki w przypadku zaprzestania tej pomocy. Ministerstwo Finansów opracowuje scenariusze stopniowego zmniejszania tej zależności, ale proces ten może zająć dekadę nawet po zakończeniu wojny.
Warunki towarzyszące międzynarodowej pomocy obejmują szereg reform strukturalnych, w tym walkę z korupcją, modernizację administracji publicznej oraz dostosowanie systemu prawnego do standardów europejskich. Te wymagania, choć w długiej perspektywie korzystne, w okresie wojennym mogą spowalniać wdrażanie środków i komplikować proces finansowania pilnych potrzeb obronnych.
Rosnące znaczenie zyskuje pomoc w formie bezpośrednich dostaw sprzętu wojskowego, która nie obciąża ukraińskiego budżetu, ale jednocześnie nie zwiększa krajowych zdolności produkcyjnych. Ten model, choć skuteczny w krótkim okresie, nie przyczynia się do budowania długoterminowej niezależności obronnej kraju. Dlatego coraz większy nacisk kładziony jest na międzynarodowe inwestycje w ukraiński przemysł zbrojeniowy.
Scenariusze na przyszłość – jak Ukraina planuje kolejne lata
Ministerstwo Finansów Ukrainy przygotowuje budżety na lata 2026-2028 w oparciu o dwa podstawowe scenariusze, które różnią się założeniami dotyczącymi długości i intensywności konfliktu zbrojnego. Scenariusz bazowy zakłada stopniowe zmniejszenie deficytu budżetowego z obecnych 19,3% PKB do 9,9% w 2026 roku, co wymagałoby znaczącej redukcji wydatków obronnych lub istotnego wzrostu dochodów budżetowych. Ten wariant przewiduje również wzrost gospodarczy na poziomie 4-5% rocznie, co może okazać się optymistyczne w warunkach przedłużającej się wojny.
Alternatywny scenariusz przedłużającej się wojny przewiduje utrzymanie wysokich wydatków obronnych na poziomie 20-25% PKB przez kolejne trzy lata. W tym wariancie deficyt budżetowy pozostałby na poziomie 15-18% PKB, co wymagałoby kontynuacji masowego zewnętrznego finansowania. Ten scenariusz zakłada również niższy wzrost gospodarczy (2-3% rocznie) oraz wyższą inflację, co dodatkowo komplikowałoby sytuację fiskalną kraju.
Kluczowym czynnikiem decydującym o wyborze ścieżki budżetowej będzie intensywność działań wojennych oraz zdolność ukraińskiej gospodarki do adaptacji do warunków wojennych. Ekonomiści rządowi wskazują, że przedłużająca się wojna może paradoksalnie stabilizować niektóre aspekty planowania budżetowego, pozwalając na lepsze prognozowanie kosztów i optymalizację wydatków obronnych. Jednocześnie jednak wydłuża ona okres odbudowy gospodarczej i zwiększa całkowite koszty konfliktu.
Planowanie budżetowe na lata 2026-2028 uwzględnia również scenariusze częściowej demobilizacji oraz rozpoczęcia odbudowy infrastruktury cywilnej. Nawet w przypadku zakończenia aktywnych działań wojennych, Ukraina będzie musiała utrzymać znacznie wyższe niż przedwojenne wydatki obronne, szacowane na 8-12% PKB przez co najmniej dekadę. To oznacza, że obecne wyzwania związane z finansowaniem budżetu obronnego Ukrainy będą aktualne jeszcze przez wiele lat.
Wyzwania strukturalne gospodarki wojennej
Prognoza wzrostu PKB dla Ukrainy na 2025 rok została przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy skorygowana w dół do 2,5%, co znacząco wpływa na zdolność kraju do generowania dochodów podatkowych. Główne ograniczenia wzrostu to niedobory siły roboczej spowodowane mobilizacją wojskową i emigracją oraz systematyczne niszczenie infrastruktury energetycznej przez Rosję. Te czynniki strukturalne oznaczają, że nawet przy poprawie sytuacji militarnej, odbudowa potencjału gospodarczego będzie procesem długotrwałym.
Inflacja prognozowana na poziomie 12,3% w 2025 roku dodatkowo komplikuje planowanie budżetowe i zmniejsza realną wartość wydatków obronnych. Wysokie tempo wzrostu cen wynika z ograniczeń podażowych w gospodarce, zwiększonych kosztów importu oraz ekspansywnej polityki fiskalnej koniecznej dla finansowania wojny. Ministerstwo Finansów musi uwzględniać ten czynnik przy planowaniu realnych wydatków na sprzęt wojskowy i wynagrodzenia żołnierzy.
Długoterminowa restrukturyzacja długu publicznego Ukrainy stanie się kluczowym wyzwaniem w latach powojennych. Obecny dług publiczny, zwiększony o wojenne pożyczki, może osiągnąć 100-120% PKB do końca konfliktu. Jego obsługa będzie wymagać znacznych środków budżetowych, co może ograniczać możliwości finansowania odbudowy oraz utrzymania nowoczesnych sił zbrojnych. Negocjacje z międzynarodowymi wierzycielami w sprawie umorzenia części długu wojennego będą prawdopodobnie jednym z kluczowych elementów powojennej polityki ekonomicznej.
Transformacja strukturalna gospodarki ukraińskiej w kierunku większego udziału przemysłu obronnego niesie ze sobą zarówno możliwości, jak i ryzyka. Z jednej strony, rozwinięty sektor zbrojeniowy może stać się źródłem eksportowych dochodów i wysokiej wartości dodanej. Z drugiej strony, nadmierna militaryzacja gospodarki może hamować rozwój sektorów cywilnych i zmniejszać ogólną konkurencyjność kraju na rynkach międzynarodowych.
Meta-description: Ukraina rewizuje budżet obronny 2025 – rekordowe 26% PKB na armię to za mało. Analiza finansowania, deficytu 5 mld USD i planów wzrostu dochodów.
