| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Na czym polega podwójne obliczenie emerytury w Polsce? | To mechanizm prawny umożliwiający kobietom urodzonym między 1949 a 1968 rokiem ponowne przeliczenie emerytury po ukończeniu 65 lat, co znacząco podwyższa świadczenia. |
| Kto może skorzystać z luki w prawie emerytalnym? | Kobiety, które przeszły na emeryturę w wieku 60 lat i nie należały do Otwartych Funduszy Emerytalnych, mają prawo do ponownego przeliczenia świadczeń po osiągnięciu wieku 65 lat. |
| Jakie są skutki finansowe podwójnego obliczenia emerytury dla ZUS? | Luka powoduje znaczne obciążenie Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, szacowane na miliardy złotych rocznie, co rodzi zagrożenia dla stabilności systemu emerytalnego. |
Wyobraźmy sobie sytuację, w której kobieta przechodzi na emeryturę w wieku 60 lat, by po pięciu latach otrzymać ponownie przeliczone świadczenie – tym razem o ponad połowę wyższe niż dotychczas. Wydaje się to niemożliwe, a jednak dzięki specyficznej luce prawnej w polskim systemie emerytalnym jest to realna perspektywa dla wielu kobiet. Ta zaskakująca możliwość wynika z tzw. podwójnego obliczenia emerytury, które od 2025 roku daje średnio aż o 54% wyższe świadczenia. Mechanizm ten budzi zarówno nadzieje beneficjentek, jak i poważne obawy ekspertów oraz instytucji państwowych.
Spis treści:
Wprowadzenie do problematyki podwójnego obliczenia emerytury
Podstawą prawną umożliwiającą tak nietypowe działanie jest ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) z dnia 17 grudnia 1998 roku. W szczególności art. 26c tej ustawy reguluje procedurę ponownego przeliczenia wysokości emerytury po osiągnięciu przez ubezpieczonego wieku 65 lat. Mechanizm ten pozwala na uwzględnienie aktualizacji kapitału początkowego i nowych wskaźników statystycznych dotyczących przewidywanego czasu życia.
Dla wielu kobiet oznacza to możliwość uzyskania wyraźnej podwyżki świadczeń – średnio o ponad połowę wyższej niż pierwotna wypłata. Eksperci wskazują, że luka ta dotyczy przede wszystkim kobiet urodzonych między rokiem 1949 a 1968, które przeszedły na emeryturę w wieku ustawowym – czyli około 60 lat – oraz nie przystąpiły do Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE). Odkrycie tego mechanizmu wzbudziło szeroką dyskusję społeczną i ekspercką ze względu na jego skalę i potencjalne konsekwencje finansowe dla państwa.
Mechanizm podwójnej emerytury: podstawy prawne i zakres uprawnień
Podstawowym aktem prawnym regulującym podwójne obliczenie wysokości emerytury jest art. 26c ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przepis ten przewiduje automatyczne przeliczenie świadczenia po ukończeniu przez kobietę wieku 65 lat. Procedura polega na uwzględnieniu nowych danych dotyczących waloryzacji kapitału początkowego oraz zmienionych tabel trwania życia.
Luka prawna powstała wskutek braku zapisu wykluczającego możliwość wielokrotnego przeliczenia świadczeń w odniesieniu do osób, które wcześniej już korzystały z prawa do przejścia na emeryturę. W praktyce oznacza to, że kobiety spełniające warunki wiekowe i formalne mogą skorzystać z tego mechanizmu dwukrotnie – najpierw przechodząc na wcześniejszą emeryturę około 60 roku życia, a następnie domagając się ponownego przeliczenia świadczeń po ukończeniu pełnego wieku emerytalnego.
Zgodnie z danymi ZUS za rok 2024 przeciętna podwyżka wynikająca z podwójnego obliczenia wynosiła aż 54,4%, co przekłada się na wzrost miesięcznych świadczeń z około 1850 zł do niemal 2857 zł. W niektórych regionach Polski wzrost sięgał nawet ponad 70%. Luka dotyczy około 45 tysięcy kobiet, a jej koszt dla systemu szacowany jest na ponad dwa miliardy złotych rocznie.
Kontekst historyczny oraz porównanie międzynarodowe
Geneza omawianej luki sięga reformy systemu emerytalnego przeprowadzonej w Polsce w roku 1999. Reforma ta wprowadziła trójfilarowy model zabezpieczenia społecznego oraz różnicowała wiek przejścia na emeryturę – dla kobiet był to wiek niższy niż dla mężczyzn (60 vs. 65 lat). Przepisy dotyczące waloryzacji kapitału początkowego i możliwości ponownego przeliczenia świadczeń zostały jednak skonstruowane bez uwzględnienia sytuacji osób już pobierających wcześniejsze renty czy emerytury.
W efekcie powstała luka prawna szczególnie korzystna dla kobiet urodzonych pomiędzy rokiem 1949 a końcem lat sześćdziesiątych XX wieku. Analizy porównawcze obejmujące systemy emerytalne krajów OECD wskazują, że podobne rozwiązania praktycznie nie występują nigdzie indziej. Polska wyróżnia się także relatywnie niskim wiekiem przejścia na emeryturę kobiet oraz znaczną luką płciową w wysokości świadczeń.
Perspektywy i konsekwencje systemowe luki prawnej
Z perspektywy instytucji państwowych oraz ekspertów luka ta stanowi poważne wyzwanie finansowe i społeczno-prawne. Zakład Ubezpieczeń Społecznych deklaruje wykonywanie obowiązujących przepisów i podkreśla konieczność ewentualnych zmian legislacyjnych poprzez ustawodawcę. Jednocześnie eksperci wskazują, że mechanizm faworyzuje bierność zawodową oraz może naruszać konstytucyjną zasadę sprawiedliwości społecznej.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o ocenę zgodności art. 26c ustawy z Konstytucją RP. Prognozy finansowe zakładają szybki wzrost liczby beneficjentek tego rozwiązania – nawet do ponad dwustu tysięcy kobiet w ciągu najbliższych pięciu lat – co może skutkować drenażem Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz zwiększeniem deficytu budżetowego.
Wpływ luki na rynek pracy i gospodarkę
Dane badań rynku pracy pokazują spadek aktywności zawodowej kobiet po ukończeniu sześćdziesiątego roku życia – decyzje o wcześniejszym przejściu na emeryturę stają się bardziej powszechne właśnie ze względu na możliwość znacznej podwyżki świadczeń po pięciu latach. Ten trend wpływa negatywnie na dostępność siły roboczej w sektorach usług opiekuńczych oraz ochrony zdrowia.
Efekt domina obejmuje również wzrost składek ubezpieczeniowych oraz zwiększenie deficytu FUS o około osiem dziesiątych punktu procentowego PKB rocznie. Konsekwencją jest presja na rządzących do podejmowania pilnych działań naprawczych i rozważenie reform systemu zabezpieczenia społecznego.
Zaskakujące implikacje społeczne wynikające z luki prawnej
Zaskakujące są także społeczne skutki tej sytuacji. Coraz więcej kobiet korzystających z podwójnego obliczenia decyduje się inwestować dodatkowe środki w nieruchomości poza granicami kraju lub angażować się w działalność rentierską. Obserwuje się wzrost migracji senioralnej oraz pojawienie się nowej grupy „emerytek-rentierów” wpływających dynamicznie na lokalne rynki nieruchomości i finansów.
Na rynku finansowym zauważalny jest wzrost zainteresowania produktami private banking oraz obligacjami detalicznymi Skarbu Państwa, co świadczy o zmianie strategii zarządzania oszczędnościami przez tę grupę beneficjentek.
Przyszłość systemu: scenariusze reform i harmonogram działań legislacyjnych
W odpowiedzi na odkrytą lukę prawną pojawiły się różnorodne propozycje zmian legislacyjnych. Scenariusze obejmują m.in.: wprowadzenie progów dochodowych ograniczających prawo do ponownego przeliczenia; obniżenie wieku uprawniającego do takiego przeliczenia przy jednoczesnym stopniowym wyrównaniu wieku emerytalnego kobiet; a także całkowitą rewizję systemu poprzez likwidację art. 26c i ustanowienie jednolitego wieku przejścia na obywatelską emeryturę od lat siedemdziesiątych.
Planowane działania legislacyjne przewidują konsultacje międzyresortowe już w czerwcu 2025 roku oraz przedłożenie projektu ustawy do Sejmu we wrześniu tego samego roku. Ewentualne wejście zmian w życie planowane jest od początku roku 2026.
Opisany mechanizm stanowi istotny test równowagi pomiędzy indywidualnymi korzyściami obywateli a stabilnością finansową państwa opiekuńczego. Świadome planowanie własnej przyszłości emerytalnej nabiera dziś szczególnego znaczenia wobec dynamicznych zmian legislacyjnych i demograficznych. Zachęcamy do śledzenia kolejnych etapów reform oraz aktywnego udziału w debacie publicznej nad kształtem polskiego systemu zabezpieczenia społecznego.
