21 kwietnia 2025 roku w Buenos Aires potwierdzono, że papież Franciszek i dyktatura w Argentynie pozostają tematem intensywnych dyskusji. Jorge Bergoglio, obecny papież, od lat mierzy się z zarzutami dotyczącymi jego postawy wobec argentyńskiej junty wojskowej z lat 1976–1983. Pomimo że sędzia prowadzący śledztwo uznał oskarżenia o współpracę z reżimem za bezpodstawne, debata o moralnej i politycznej roli Bergoglia w tamtym okresie nie cichnie.
| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Jakie są główne zarzuty wobec papieża Franciszka dotyczące dyktatury w Argentynie? | Oskarżenia dotyczą bierności lub współudziału Bergoglia w porwaniu jezuitów Yorio i Jalicsa podczas dyktatury wojskowej. |
| W jaki sposób Jorge Bergoglio chronił ludzi w czasach argentyńskiej junty? | Organizował ukrywanie ofiar reżimu w kościelnych instytucjach i pomagał im uciec za granicę. |
| Jak Watykan zareagował na oskarżenia o współpracę papieża Franciszka z dyktaturą? | Watykani stanowczo zaprzeczyli zarzutom, podkreślając działania Bergoglia na rzecz ofiar represji. |
Spis treści:
Najważniejsze fakty: zarzuty, śledztwo i stanowisko Watykanu
W centrum kontrowersji związanych z papieżem Franciszkiem i dyktaturą w Argentynie stoi sprawa dwóch jezuitów – Orlanda Yorio oraz Franza Jalicsa – porwanych przez argentyńskie szwadrony śmierci w maju 1976 roku. Obaj duchowni działali społecznie na rzecz ubogich dzielnic Buenos Aires i zostali oskarżeni przez juntę o powiązania z lewicową partyzantką. Przez około pięć miesięcy byli więzieni i torturowani w tajnym ośrodku ESMA, gdzie doświadczyli głodzenia oraz symulacji egzekucji.
Jorge Bergoglio, jako prowincjał jezuitów, został oskarżony o niedostateczną ochronę swoich współbraci oraz o możliwą współpracę z reżimem. Dziennikarz Horacio Verbitsky wskazywał na brak wsparcia ze strony Bergoglia, co miało ułatwić porwanie[4][10]. Jednak Franz Jalics jeszcze za życia zdementował te zarzuty, określając je jako bezpodstawne[9][14]. W 2011 roku sędzia Germán Castelli jednoznacznie oczyścił Bergoglia z wszelkich podejrzeń: „Twierdzenie, że wydał dwóch księży, to kompletne kłamstwo”[3][4].
Reakcja Watykanu była zdecydowana – podkreślono liczne działania papieża na rzecz ochrony prześladowanych osób. Bergoglio organizował ukrywanie ofiar reżimu w kościelnych instytucjach oraz pomagał im uciekać za granicę[12][15]. Sam Franciszek w 2023 roku przyznał: „Robiłem, co uważałem za słuszne, by chronić ludzi”[7]. Warto podkreślić, że podczas argentyńskiej dyktatury około 30 tysięcy osób zostało zamordowanych lub zaginionych, a represje dotknęły także duchowieństwo – około stu księży padło ofiarą terroru[5][11].
Jak wygląda kontekst historyczny i jakie są współczesne trendy wokół tej sprawy?
Rola papieża Franciszka podczas dyktatury wojskowej w Argentynie 1976-1983 wpisuje się w szerszą dyskusję na temat postawy Kościoła katolickiego wobec autorytarnych reżimów Ameryki Łacińskiej. W tym okresie tylko nieliczni hierarchowie, jak biskup Enrique Angelelli – zamordowany przez juntę – otwarcie sprzeciwiali się represjom[10]. Bergoglio utrzymywał ostrożną postawę dyplomatyczną, która przez jednych była odbierana jako próba przetrwania, a przez innych jako moralny kompromis[11][14].
Po wyborze Bergoglia na papieża w 2013 roku zarzuty wobec niego odżyły. Watykański rzecznik ks. Federico Lombardi nazwał je wtedy elementem antyklerykalnej kampanii wymierzonej przeciwko Kościołowi[15]. W maju 2023 roku Franciszek szczegółowo odniósł się do tych oskarżeń podczas spotkania z jezuitami w Budapeszcie: „Zasługuję na osąd za grzechy, ale nie za rzekomą kolaborację”[1][2]. Papież ujawnił również presję polityczną ze strony rządu Cristiny Fernández de Kirchner, który próbował wykorzystać tę sprawę dla celów politycznych[7].
Kontekst ten należy rozumieć także przez pryzmat innych przypadków duchowieństwa zaangażowanego lub krytykowanego za postawy wobec reżimów autorytarnych, takich jak kardynał Francisco José Cox w Chile czy brazylijskie duchowieństwo podczas wojskowych rządów[10]. Społeczne podejście do oceny historycznych postaci ewoluuje, a transparentność staje się wymogiem współczesności.
Jakie są perspektywy ekspertów i możliwe konsekwencje dla Kościoła i papieża?
Eksperci prezentują różnorodne opinie na temat roli Jorge Bergoglia podczas argentyńskiej junty. Adolfo Pérez Esquivel, laureat Pokojowej Nagrody Nobla i obrońca praw człowieka w czasach represji, broni papieża: „Bergoglio nie miał nic wspólnego z juntą. Działał po cichu, by ratować ludzi, choć brakowało mu odwagi do publicznych protestów”[14]. Historyk Nello Scavo udokumentował pomoc świadczoną przez przyszłego papieża w książce *Lista Bergoglio* (2025)[12].
Z kolei krytycy tacy jak Horacio Verbitsky utrzymują swoje stanowisko: „Bergoglio wiedział o represjach, ale wybrał lojalność wobec struktur władzy”[10]. Wskazują także na niedoskonałość śledztw spowodowaną m.in. zniszczeniem dokumentów oraz śmiercią świadków[11].
Obecne doniesienia wzmacniają społeczne podziały w Argentynie – część lewicy postrzega Franciszka jako symbol Kościoła establishmentu. W dłuższej perspektywie debata może wpłynąć na sposób postrzegania duchownych zaangażowanych politycznie oraz na ocenę działań Kościoła wobec kwestii praw człowieka i uchodźców obecnie promowanych przez papieża.
Co ciekawego warto wiedzieć o etycznych dylematach i znaczeniu tych wydarzeń dla czytelników?
Dla wielu odbiorców najważniejsze jest pytanie o granice moralnej odpowiedzialności liderów duchowych. Czy wystarczyło chronić pojedyncze osoby przed terrorem państwowym? A może należało otwarcie potępić systemową przemoc? Te pytania pozostają aktualne także dziś.
Zaskakujące są przykłady działań papieża – m.in. przekazanie swojego dokumentu osobie potrzebującej ucieczki do Urugwaju czy próby negocjacji uwolnienia jezuitów poprzez osobiste rozmowy z dyktatorem Jorge Videlą[9][12]. Takie fakty pokazują wielowymiarowość jego postawy.
Dla współczesnego czytelnika ta historia stanowi przestrogę przed uproszczeniami ocen historycznych oraz przypomnienie o skomplikowanych relacjach między moralnością a polityką. Jak zauważył watykański ekspert John L. Allen Jr., „w czasach dyktatur milczenie może być formą oporu, ale Kościół musi dziś mierzyć się z pytaniami bez łatwych odpowiedzi”.
Papież Franciszek i dyktatura w Argentynie pozostają ważnym tematem refleksji nad historią oraz moralnością liderów duchowych wobec systemowego terroru. Transparentność oraz gotowość do stawiania trudnych pytań to fundament budowania zaufania społecznego i wiarygodności Kościoła we współczesnym świecie.
