Spis treści:
Wprowadzenie do afery GetBack i jej znaczenie dla rynku finansowego
Afera GetBack to jedna z największych skandali finansowych ostatnich lat w Polsce, która wstrząsnęła rynkiem obligacji korporacyjnych oraz zaufaniem inwestorów indywidualnych. Sprawa ta ujawniła poważne nieprawidłowości w funkcjonowaniu nadzoru finansowego oraz mechanizmy oszustw, które doprowadziły do strat sięgających miliardów złotych. Wobec długoletniego procesu wyjaśniania przyczyn i skutków tej afery, Najwyższa Izba Kontroli (NIK) podjęła kolejne działania, składając zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstw. Jakie są najnowsze ustalenia NIK i jakie konsekwencje mogą one mieć dla inwestorów oraz całego systemu nadzoru finansowego w Polsce?
Krótka historia afery GetBack
GetBack S.A., założony w 2012 roku, szybko awansował na znaczącego gracza na rynku zarządzania wierzytelnościami. Spółka dynamicznie rozwijała swoje portfolio, sięgając nawet 30 miliardów złotych wartości zakupionych długów. Finansowanie działalności opierało się głównie na emisji obligacji korporacyjnych, które oferowano inwestorom detalicznym jako atrakcyjną alternatywę dla tradycyjnych lokat bankowych. Wartość tych obligacji przekroczyła 2,6 miliarda złotych.
W kwietniu 2018 roku sytuacja GetBacku uległa gwałtownemu pogorszeniu – spółka ogłosiła problemy z płynnością, a obrót jej akcjami został zawieszony na Giełdzie Papierów Wartościowych. Śledztwa wykazały, że firma stosowała praktyki zawyżające wycenę wierzytelności oraz ukrywała rzeczywisty stan finansowy. W efekcie blisko dziewięć tysięcy inwestorów poniosło straty szacowane na około trzy miliardy złotych.
Skutki afery były dalekosiężne – oprócz ogromnych strat finansowych indywidualnych inwestorów, naruszona została reputacja rynku kapitałowego i wzrosło poczucie niepewności wobec obligacji korporacyjnych w Polsce.
Rola NIK w badaniu sprawy GetBack
Najwyższa Izba Kontroli rozpoczęła kontrolę dotyczącą nadzoru Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) nad GetBackiem na początku 2024 roku. Celem było zbadanie, czy instytucje państwowe właściwie wykonywały swoje obowiązki nadzorcze przed kryzysem i po jego wybuchu oraz czy działania naprawcze były skuteczne.
Podczas kontroli NIK napotkała jednak znaczne utrudnienia. Przekazywanie dokumentacji było opóźniane, a kontrolerzy doświadczyli nawet groźb karalnych. Takie działania utrudniały rzetelne zebranie informacji i ograniczały możliwość pełnej analizy sytuacji. NIK podkreśla, że tego typu przeszkody są poważnym problemem dla transparentności i skuteczności kontroli publicznych.
Dotychczasowe ustalenia NIK wskazują na istotne luki w funkcjonowaniu nadzoru KNF przed kryzysem oraz na niewystarczającą reakcję instytucji państwowych na sygnały ostrzegawcze ze strony rynku finansowego.
Nowe zawiadomienia do prokuratury – ich znaczenie i potencjalne skutki
W kwietniu 2025 roku NIK złożyła kolejne zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstw związanych z utrudnianiem kontroli nad sprawą GetBack. Dotyczą one m.in. wysokich urzędników państwowych oraz biegłych zaangażowanych w opiniowanie transakcji związanych z wierzytelnościami spółki.
Zawiadomienia te oparte są na przepisach art. 98 ustawy o NIK, który przewiduje odpowiedzialność karną za udaremnianie czynności kontrolnych. To kolejny krok mający na celu rozliczenie osób i podmiotów odpowiedzialnych za ukrywanie informacji lub sabotowanie działań kontrolnych.
Znaczenie tych zawiadomień jest wielowymiarowe: po pierwsze mogą przyspieszyć postępowania karne wobec osób zamieszanych w aferę, a po drugie stanowią sygnał dla innych instytucji o konieczności pełnej współpracy z organami kontrolnymi. Ich efekt może wpłynąć również na poprawę standardów transparentności w sektorze finansowym.
Implikacje afery GetBack dla nadzoru finansowego i inwestorów
Afera GetBack uwypukliła poważne niedoskonałości w systemie nadzoru finansowego w Polsce. Przed kryzysem KNF nie monitorował wystarczająco dokładnie wiarygodności emitentów obligacji korporacyjnych ani nie egzekwował weryfikacji wycen aktywów przez niezależne podmioty audytorskie. Po ujawnieniu skandalu wprowadzono szereg zmian regulacyjnych mających na celu zwiększenie ochrony inwestorów oraz zaostrzenie wymogów informacyjnych.
Mimo tych działań nadal pojawiają się pytania o efektywność nowych mechanizmów oraz o to, jak realnie chronić drobnych inwestorów przed podobnymi stratami. Eksperci rekomendują edukację finansową społeczeństwa jako kluczowy element zapobiegania przyszłym oszustwom oraz zachęcają do rozwagi przy wyborze instrumentów inwestycyjnych.
Dla inwestorów detalicznych szczególnie ważne jest zrozumienie ryzyka związanego z obligacjami korporacyjnymi oraz unikanie lokowania znacznej części majątku w jeden instrument lub emitenta bez pełnej analizy wiarygodności biznesowej spółki.
Perspektywy reform i potencjalne rozwiązania systemowe
Kontekst afery GetBack skłania do refleksji nad kierunkiem dalszych reform sektora finansowego. Propozycje zmian obejmują m.in. obowiązek certyfikacji emisji obligacji przez niezależne podmioty audytorskie oraz ograniczenia sprzedaży takich instrumentów inwestorom detalicznym do określonego procentu ich majątku.
Z doświadczeń innych krajów wynika, że skuteczna ochrona rynku wymaga nie tylko regulacji prawnych, ale także silnego systemu edukacji finansowej społeczeństwa oraz transparentności działań instytucji nadzorczych. Zwiększenie uprawnień Rzecznika Finansowego i lepsza koordynacja między organami państwowymi mogłyby znacząco poprawić bezpieczeństwo inwestycji.
Dalsze monitorowanie realizacji rekomendacji NIK oraz konsekwentne egzekwowanie przepisów prawa pozostają kluczowe dla odbudowy zaufania do rynku kapitałowego i zapobiegania podobnym aferom w przyszłości.
Podsumowanie
Kolejne zawiadomienia Najwyższej Izby Kontroli dotyczące afery GetBack potwierdzają konieczność dalszych działań na rzecz transparentności i odpowiedzialności w sektorze finansowym. Skala strat poniesionych przez inwestorów indywidualnych i trudności napotykane podczas kontroli wskazują na głębokie systemowe problemy wymagające kompleksowych reform zarówno prawnych, jak i organizacyjnych.
Dla każdego uczestnika rynku kapitałowego lekcją płynącą z tej historii jest konieczność ostrożnego podejścia do inwestycji oraz stałego poszerzania wiedzy finansowej. Tylko świadome decyzje inwestorów oraz skuteczny nadzór mogą zapewnić bezpieczeństwo i stabilność polskiego rynku finansowego w przyszłości.
