| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Co postanowił Sąd Najwyższy w sprawie III CZP 38/24? | Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały z powodu nieważności postępowania wynikającej z nieprawidłowego składu sędziowskiego. |
| Dlaczego skład sędziowski był kwestionowany? | Skład został powołany przez KRS po reformach z 2017 r., które Trybunał Konstytucyjny i TSUE uznały za naruszające niezależność sądów. |
| Jakie są konsekwencje odmowy rozstrzygnięcia SN dla spraw alimentacyjnych? | Utrudnia to dochodzenie roszczeń alimentacyjnych, zwłaszcza przez dyrektorów MOPS reprezentujących osoby wymagające pomocy. |
Prawo do rzetelnego procesu oraz niezależność sądów stanowią fundament demokratycznego państwa prawa. W Polsce jednak najnowsze wydarzenia wskazują na narastający konflikt między organami wymiaru sprawiedliwości a reformami prawnymi wprowadzonymi po 2015 roku. Postanowienie siedmioosobowego składu Sądu Najwyższego z 8 kwietnia 2025 roku w sprawie III CZP 38/24 jest kolejnym symptomem tej sytuacji. Decyzja ta dotyczyła reprezentacji w procesach alimentacyjnych przez dyrektora miejskiego ośrodka pomocy społecznej (MOPS) i ukazuje głębsze problemy legitymacyjne polskiego systemu sądownictwa.
Spis treści:
Kontekst prawny i proceduralny sprawy III CZP 38/24
W polskim prawie dyrektor MOPS ma prawo występować w imieniu osób uprawnionych do alimentów, zgodnie z przepisami ustawy o pomocy społecznej oraz Kodeksu postępowania cywilnego. Przepisy te dopuszczają reprezentację stron przez przedstawicieli organów pomocy społecznej, jednak kwestia konieczności posiadania odrębnego pełnomocnictwa budzi spory. Sąd Okręgowy w Krakowie skierował pytanie do Sądu Najwyższego, czy dyrektor MOPS może działać bez dodatkowego upoważnienia, co jest istotne dla skuteczności dochodzenia roszczeń alimentacyjnych.
Jednak Sąd Najwyższy odmówił rozstrzygnięcia tego zagadnienia ze względu na proceduralną nieważność postępowania. Skład orzekający został powołany przez Krajową Radę Sądownictwa (KRS) ukształtowaną po reformach z 2017 roku, które zostały zakwestionowane przez Trybunał Konstytucyjny oraz Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Zgodnie z wcześniejszą uchwałą SN z 2020 roku, tacy sędziowie nie gwarantują bezstronności wymaganego standardu konstytucyjnego, co skutkowało uznaniem ich udziału za podstawę nieważności procesu zgodnie z art. 379 pkt 4 k.p.c.
Tło konfliktu o legitymację sędziowską
Reformy sądownictwa po 2015 roku zmieniły sposób powoływania sędziów poprzez nową KRS, której skład jest oceniany jako podporządkowany politycznie. W efekcie Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku C-585/18 stwierdził naruszenie niezależności sądów w Polsce. W odpowiedzi Sąd Najwyższy podjął uchwałę wykluczającą ważność orzekania sędziów powołanych według tych procedur.
Z kolei Trybunał Konstytucyjny pod przewodnictwem Julii Przyłębskiej uznał tę uchwałę SN za niezgodną z Konstytucją, co doprowadziło do dualizmu orzeczniczego. Część środowiska prawniczego kwestionuje legitymację nowych sędziów, podczas gdy organy państwowe utrzymują ich status. Ten konflikt wpływa negatywnie na stabilność polskiego wymiaru sprawiedliwości oraz na zaufanie obywateli.
Analiza skutków postanowienia z 8 kwietnia 2025 r.
Odmowa Sądu Najwyższego rozstrzygnięcia kwestii reprezentacji dyrektora MOPS w sprawach alimentacyjnych może skutkować paraliżem tych postępowań. Osoby ubogie lub niezdolne do samodzielnego dochodzenia roszczeń często korzystają właśnie z takiej formy wsparcia prawnego. Brak jasności co do wymagań formalnych powoduje ryzyko unieważniania procesów lub ich wydłużenia, co przekłada się na realne trudności w egzekwowaniu alimentów.
Ocena składu orzekającego prowadzi do destabilizacji orzecznictwa i chaosu prawnego, ponieważ Sąd Najwyższy coraz częściej odmawia rozpoznawania spraw prowadzonych przez sędziów powołanych po kontrowersyjnych reformach. Przykład wyłączenia sędziego Pawła Wilińskiego pokazuje, jak głęboki jest ten kryzys i jak wpływa on na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości.
Perspektywa międzynarodowa i unijna
Naruszenia standardów europejskich dotyczących prawa do rzetelnego procesu zostały potwierdzone m.in. przez Europejski Trybunał Praw Człowieka oraz Komisję Europejską. Orzeczenia te wskazują na istotne braki w niezależności polskich sądów związane z procedurami nominacyjnymi sędziów po reformach. KE rozpoczęła wobec Polski procedury o naruszenie wartości unijnych i zawiesiła wypłatę środków z Krajowego Planu Odbudowy o wartości około 36 mld złotych ze względu na brak gwarancji niezależności wymiaru sprawiedliwości.
Konflikt ten ma realne konsekwencje finansowe dla Polski oraz wpływa na realizację programów społecznych, w tym tych wspierających osoby potrzebujące alimentów i pomocy socjalnej.
Podsumowanie i rekomendacje
Postanowienie Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 38/24 uwypukla głęboki kryzys legitymacyjny polskiego wymiaru sprawiedliwości i jego wpływ na prawo obywateli do rzetelnego procesu oraz skutecznej ochrony prawnej. Aby przywrócić stabilność systemu prawnego oraz odbudować społeczne zaufanie do sądów, konieczne jest podjęcie działań obejmujących nowelizację ustawy o KRS przywracającą udział środowiska sędziowskiego w nominacjach oraz intensyfikację dialogu między Polską a Unią Europejską w zakresie standardów niezależności sądów.
Dodatkowo edukacja prawna społeczeństwa powinna uświadamiać znaczenie tych sporów instytucjonalnych dla codziennych praw obywatelskich, takich jak dostęp do alimentów czy ochrona przed nadużyciami. Bez systemowych rozwiązań problem będzie się pogłębiać, prowadząc do dalszej destabilizacji państwa prawa i ograniczenia dostępu do wymiaru sprawiedliwości.
Niezależność sądów pozostaje kluczowym filarem demokracji, a jej zachowanie wymaga stałego zaangażowania zarówno instytucji państwowych, jak i obywateli.
