W dzisiejszych czasach, mimo znacznego postępu technologicznego i społecznego, nadal jesteśmy świadkami ogromnych nierówności bogactwa na całym świecie. Europa, choć często postrzegana jako kontynent zamożny i równy, również boryka się z tym problemem. Spośród wielu zaskakujących wniosków, fakt, że najbogatsze 10% mieszkańców Europy posiada niemal dwie trzecie bogactwa kontynentu, podczas gdy dolna połowa dorosłych dysponuje zaledwie 1,2% tego bogactwa, szczególnie przykuwa uwagę. Tak drastyczne dysproporcje wskazują na głęboko zakorzenione niesprawiedliwości w rozkładzie dochodów, które wymagają bliższej analizy i zrozumienia.
Raport Global Wealth 2023 opracowany przez Credit Suisse i UBS ujawnia, że stopień nierównego rozłożenia bogactwa znacznie różni się w zależności od kraju. Obejmując 36 krajów europejskich, badanie pokazuje, że nierówność bogactwa w 2022 roku wahała się od 50,8 na Słowacji do 87,4 w Szwecji. Wyniki te prowadzą do zaskakujących obserwacji, na przykład wysokiej pozycji krajów nordyckich w rankingu nierówności, co może wydawać się sprzeczne z ich dobrą reputacją pod względem dobrobytu i wartości demokratycznych.
W tego typu sytuacjach ważne jest rozpoznanie czynników, które mogą wpływać na takie rozkłady bogactwa, a także zastanowienie się, jakie kroki mogą zostać podjęte, aby zmierzyć się z rosnącymi nierównościami. W niniejszym wpisie na blogu przyjrzymy się bliżej, gdzie w Europie nierówność bogactwa osiąga największe rozmiary, badając zarówno dane statystyczne, jak i możliwe przyczyny leżące u ich podstaw. Przyjrzymy się także temu, jak poszczególne kraje radzą sobie z różnicami w rozmieszczeniu bogactwa oraz jakie czynniki mogą przyczyniać się do tych różnic.
Spis treści:
Rola systemów podatkowych i wskaźników posiadania domów w nierównościach bogactwa
Podatki a dystrybucja bogactwa – przykład Szwecji
Szwecja, kraj znany ze swojego modelu opieki społecznej i wysokiego poziomu życia, paradoksalnie wyróżnia się wysokim poziomem nierówności bogactwa. Kluczową rolę odgrywa tutaj system podatkowy. Jak wyjaśnia dr Lisa Pelling, głowa think tanku Arena Idé, w ciągu ostatnich dekad w Szwecji zniesiono szereg podatków od bogactwa, w tym podatek od dziedziczenia, darowizn i nieruchomości. Brak opodatkowania majątku oraz niskie podatki od firm umożliwiają zamożnym osobom jeszcze większe akumulowanie bogactwa. To sprawia, że, mimo iż kraj ten wciąż plasuje się wysoko pod względem równości dochodów dzięki dobrze rozwiniętemu systemowi opieki społecznej, osiąga on wysokie wskaźniki nierówności majątkowej.
Wpływ posiadania domów na rozkład majątku
Jednym z kluczowych czynników wpływających na rozkład bogactwa w Europie jest stopień posiadania domów. Krajach, gdzie większa część społeczeństwa posiada własne domy lub mieszkania, zazwyczaj obserwuje się niższą nierówność majątkową. Przykładowo, Niemcy, mimo silnej gospodarki, wyróżniają się wysoką nierównością bogactwa, co częściowo można przypisać niskiemu wskaźnikowi posiadania własnych domów. Ma to związek z dobrze regulowanym rynkiem najmu i stosunkowo dużą dostępnością mieszkań na wynajem, co wpływa na strukturę majątkową społeczeństwa.
Gdzie w Europie bogactwo jest najbardziej nierówno rozłożone?
Krajowe oceny nierówności bogactwa
Według raportu Global Wealth Report 2023, kraje europejskie znacząco różnią się pod względem nierówności bogactwa. Na przykład, w Szwecji wskaźnik Gini, mierzący nierówność bogactwa, osiąga wartość 87.4, co jest jedną z najwyższych wartości wśród badanych krajów. Z kolei na przeciwległym biegunie znajduje się Słowacja z wskaźnikiem na poziomie 50.8, co świadczy o niższych nierównościach.
Dystrybucja majątku wśród najbogatszych percentyli
Najbardziej zaskakujące dane dotyczą dystrybucji majątku wśród najbogatszych warstw społeczeństwa. W Szwecji, najbogatsze 10% społeczeństwa posiada 74.4% całego bogactwa, co jest najwyższym wskaźnikiem w Europie. Natomiast Belgia zaskakuje najniższą nierównością wśród najbogatszych decyli, gdzie 10% najbogatszych posiada 43.5% bogactwa.
Kraje z najmniejszą nierównością – liderzy i zaskoczenia
Wśród krajów z najmniejszą nierównością bogactwa znaleźć można kilka niespodzianek. Obok Słowacji, który plasuje się na bardzo niskim poziomie nierówności, mamy Belgię i Słowenię z wskaźnikami 59.6 i 64.4 odpowiednio. Kraje te wykazują, że mimo różnorodności gospodarczej i społecznej w Europie, możliwa jest budowa społeczeństwa z mniejszymi dysproporcjami majątkowymi.
Wszystkie te aspekty rysują złożony obraz nierówności bogactwa w Europie, ukazując, że zarówno systemy podatkowe, jak i struktura posiadania domów mają znaczący wpływ na dystrybucję majątku. Jednocześnie, rankingi nierówności pokazują, że istnieją kraje, które zarówno zaskakują, jak i stanowią przykład w dziedzinie minimalizacji dysproporcji majątkowych.
Szwecja kontrastuje z pozostałą Europą
Szwecja, tradycyjnie postrzegana jako kraj równości społecznej, w rzeczywistości przedstawia zupełnie inny obraz, kiedy przyjrzymy się nierówności bogactwa. Według Global Wealth Report 2023, Szwecja charakteryzuje się największą nierównością bogactwa w Europie, co jest zaskakujące nawet w porównaniu z innymi krajami nordyckimi. Ta wyjątkowość Szwecji budzi pytania o przyczyny takiej sytuacji i porusza kwestię, jak systemy podatkowe i systemy opieki społecznej w różnych krajach wpływają na rozkład majątku.
Przyczyny wysokiej nierówności bogactwa w Szwecji
Główną przyczyną wysokiej nierówności bogactwa w Szwecji jest system podatkowy, który w ostatnich dekadach zdecydowanie zmniejszył obciążenia podatkowe dla najbogatszych. Obecnie w Szwecji nie ma podatku od majątku, spadków, darowizn, a także nieruchomości. To stwarza bogatym więcej możliwości do pomnażania majątku przy niskim poziomie opodatkowania. Dodatkowo, sukcesy międzynarodowych szwedzkich firm, często budowane na inwestycjach finansowanych z pieniędzy podatników, nie przekładają się na większe wpływy do budżetu kraju.
Porównanie szwedzkiego systemu podatkowego i systemu opieki społecznej z innymi krajami nordyckimi
Mimo wysokiej nierówności majątkowej, Szwecja nadal zachowuje relatywnie równy podział dochodów, co jest efektem dobrze rozwiniętego systemu opieki społecznej. W porównaniu z innymi krajami nordyckimi, które również charakteryzują się efektywnymi systemami welfare, różnica w Szwecji tkwi głównie w podatkach i prywatyzacji usług. Na przykład, w Finlandii szkoły są państwowe, podczas gdy w Szwecji duża część uczniów średnich szkół uczęszcza do prywatnych placówek, czerpiących pełne finansowanie państwowe bez ograniczeń zysków. Podobnie jest z opieką zdrowotną, gdzie prywatne, zyskowne przedsiębiorstwa stanowią ważną część systemu.
Inne czynniki wpływające na nierówności majątkowe w Europie
Nierówność bogactwa w Europie jest złożonym zjawiskiem, na które wpływ ma wiele różnych czynników. Dwa z nich, które w szczególności podkreślają różnice majątkowe, to skład majątku, w tym posiadanie domów, oraz rola ubezpieczeń na życie i emerytur w akumulacji majątku.
Skład majątku i różnice w posiadaniu domów
Posiadanie własnego domu to kluczowy element majątku w większości europejskich społeczeństw, a kraje o wyższych wskaźnikach własności domów tendencyjnie charakteryzują się mniejszą nierównością majątkową. W przeciwieństwie, w krajach, gdzie dostęp do innych aktywów finansowych jest bardziej powszechny, nierówność majątkowa jest wyższa. Dostęp do własności domów i innych aktywów finansowych ma więc istotne znaczenie dla rozkładu bogactwa.
Rola ubezpieczeń na życie i emerytur w różnicach majątkowych
Oprócz posiadania domów, ważnym elementem majątkowym są ubezpieczenia na życie i programy emerytalne. W krajach Europy Zachodniej, ludzie częściej mają możliwość oszczędzania na emeryturę, zarówno dzięki wyższym dochodom, jak i lepszemu dostępowi do dobrowolnych form zabezpieczenia na starość. Te mechanizmy wpływają na akumulację majątku i w związku z tym na nierówności majątkowe, podkreślając znaczenie systemów zabezpieczenia społecznego i emerytalnego w kształtowaniu struktur majątkowych w europejskich społeczeństwach.
Analiza Niemiec: mało właścicieli domów, brak podatku od majątku
Niemcy, jedna z największych europejskich potęg gospodarczych, odznacza się wysokim poziomem nierówności bogactwa. Ciekawe jest, że w przeciwieństwie do wielu innych krajów, Niemcy nie posiadają podatku od majątku, co dodatkowo wpływa na rozkład bogactwa. Co więcej, Niemcy wyróżniają się niskim poziomem własności domów. W 2022 roku jedynie 46,5% populacji mieszkało we własnych domach, co jest znacznie poniżej średniej europejskiej wynoszącej 69,1%. Ta mieszanka czynników – brak opodatkowania majątku oraz niska stopa posiadania nieruchomości – przyczynia się do utrzymania i nawet pogłębiania nierówności bogactwa w kraju. Regulacje rynku wynajmu i porównywalnie duża podaż mieszkań sprawiają, że ci, którzy wynajmują mieszkania, płacą stosunkowo niskie stawki w stosunku do swoich dochodów, co częściowo łagodzi problem, ale nie rozwiązuje go całkowicie.
Czy nierówność bogactwa poprawiła się gdziekolwiek?
Zmiany w nierówności bogactwa na przestrzeni lat
W ciągu ostatnich dwóch dekad obserwujemy zróżnicowane tendencje w zakresie nierówności bogactwa wśród dużych europejskich krajów. Niemcy, mimo że nadal utrzymują wysoki poziom nierówności, odnotowały spadek wskaźnika Giniego o 4,3 punktu między rokiem 2000 a 2022, co wskazuje na pewne zmiany w lepszym kierunku. Nieco mniej znaczny, lecz wciąż pozytywny trend, zauważyć można w Wielkiej Brytanii, gdzie nierówność zmniejszyła się o 0,4 punktu. Jednakże, inne kraje, takie jak Włochy, Hiszpania i Francja, odnotowały wzrost nierówności bogactwa w tym samym okresie, z Włochami na czele, gdzie nierówności zwiększyły się o aż 7,4 punktu. Oznacza to, że pomimo niektórych pozytywnych zmian w niektórych krajach, problem nierówności bogactwa nadal pozostaje aktywny i wymaga uwagi.
Porównanie wielkości nierówności w głównych europejskich krajach
Analizując rozkład bogactwa w głównych europejskich krajach, staje się jasne, że poziom nierówności znacznie różni się w zależności od kraju. Szwecja, na przykład, pomimo swojego wysokiego statusu w dziedzinach takich jak dobrobyt, dochody rozporządzalne i wartości demokratyczne, odnotowuje znaczne nierówności bogactwa, dużo wynikające z systemu podatkowego kraju, który nie obejmuje podatków od majątku, spadków czy darowizn. W przeciwieństwie, Belgia prezentuje znacznie niższe nierówności, z najbogatszą dziesiątką społeczeństwa posiadającą 43,5% bogactwa, co jest najniższym wynikiem spośród 21 analizowanych krajów europejskich. W Niemczech 10% najbogatszych osób posiada 63% bogactwa kraju, co podkreśla silne nierówności. Takie dane pokazują, jak różnorodne mogą być europejskie kraje pod względem nierówności bogactwa, co wymaga indywidualnego podejścia i strategii w zakresie polityki społecznej i gospodarczej.
Zakończenie
Nierówność bogactwa w Europie to problem złożony i wielowymiarowy, który zależy od wielu czynników, takich jak systemy podatkowe, stopy własności domów, a także zróżnicowanie dostępu do innych aktywów finansowych. Jak wynika z przeprowadzonych analiz, największe dysproporcje w rozkładzie bogactwa notuje się w Szwecji, gdzie aż 74,4% bogactwa znajduje się w rękach 10% najbogatszych. Z kolei na drugim biegunie jest Belgia, z najniższą wartością nierówności, gdzie 10% najbogatszych posiada 43,5% bogactwa.
Ciekawym zjawiskiem jest fakt, że w krajach nordyckich, mimo wysokiego wskaźnika nierówności bogactwa, ludzie czują się bezpiecznie ze względu na rozwinięty system opieki społecznej. To pokazuje, że samo poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia z życia nie zawsze musi korelować bezpośrednio z równomiernym rozkładem bogactwa.
Za obserwowane dysproporcje odpowiedzialne są również różnice w polityce podatkowej oraz w dostępie do ubezpieczeń na życie i emerytur. Przykładem może być Niemcy, gdzie mimo silnej gospodarki, brak podatku od majątku i niska stopa własności domów przyczyniają się do wysokiego poziomu nierówności bogactwa. Na przeciwnym końcu spektrum znajduje się Szwecja, gdzie mimo wysokiego poziomu nierówności, system opieki społecznej zapewnia mieszkańcom poczucie bezpieczeństwa.
Choć w niektórych krajach, takich jak Niemcy czy Wielka Brytania, obserwujemy niewielkie poprawy w równomiernym rozkładzie bogactwa, to jednak ogólnie w Europie w ostatnich dwóch dekadach nie odnotowano znaczącej poprawy w tej kwestii. Problem nierówności bogactwa wymaga zatem dalszej uwagi i działań zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim, aby zapewnić bardziej sprawiedliwy i równy podział dóbr w społeczeństwie.
