Anna, 72‑letnia emerytka z Warszawy, była przekonana, że jej świadczenie emerytalne odzwierciedla wszystkie lata pracy i opłacanych składek. Dopiero niedawno odkryła, że mogłaby otrzymywać nawet o 70% wyższą emeryturę, gdyby w 1999 roku zdecydowała się na przystąpienie do Otwartego Funduszu Emerytalnego (OFE). Niestety, podobna sytuacja dotyczy około miliona kobiet urodzonych między 1949 a 1968 rokiem, które nie skorzystały z tej opcji i dziś tracą znaczną część potencjalnych podwyżek. Sprawa ta stała się przedmiotem interwencji Rzecznika Praw Obywatelskich oraz licznych pozwów sądowych, a w 2025 roku na horyzoncie pojawiła się możliwość rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego.
| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Dlaczego milion kobiet traci podwyżki emerytur? | Bo nie przystąpiły do OFE w 1999 r., co uniemożliwia im korzystanie z mechanizmu ponownego przeliczenia emerytury po 65. roku życia. |
| Jakie są możliwości prawne dochodzenia wyższej emerytury? | Można składać skargi do sądów administracyjnych i wnioskować o interwencję Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Trybunału Konstytucyjnego. |
| Co zmieni się w 2025 roku dla poszkodowanych kobiet? | Trwają prace nad waloryzacjami świadczeń oraz rozpatrywane są skargi dotyczące art. 26c FUS przez Trybunał Konstytucyjny. |
Spis treści:
Tło prawne i mechanizm dyskryminacji
Podstawą problemu jest art. 26c ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS), który wszedł w życie w 2014 roku. Przepis ten daje kobietom możliwość ponownego przeliczenia wysokości emerytury po ukończeniu 65 lat. Mechanizm wykorzystuje korzystniejsze tabele dalszego trwania życia oraz uwzględnia waloryzowane składki zgromadzone po przyznaniu pierwszej emerytury, co pozwala na znaczne podwyższenie świadczenia – nawet do 71,2% w porównaniu do pierwotnej kwoty.
Warunkiem koniecznym jest jednak posiadanie subkonta w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), które prowadzone jest tylko dla osób, które w 1999 roku wybrały Otwarte Fundusze Emerytalne jako część swojego systemu zabezpieczenia społecznego. Kobiety urodzone między rokiem 1949 a 1968, które zdecydowały się nie przystępować do OFE, nie mają subkont i tym samym są pozbawione prawa do ponownego przeliczenia emerytury na podstawie art. 26c FUS.
Statystyki obrazują skalę strat: maksymalny wzrost emerytury dla uprawnionych kobiet wyniósł w ostatnich latach ponad 70%, a średnia podwyżka oscyluje wokół 54%. Liczba poszkodowanych kobiet szacowana jest na pół miliona do miliona osób. W praktyce oznacza to miesięczne straty rzędu kilku tysięcy złotych dla tych, których świadczenia przekraczają średnią krajową.
Kontekst systemowych zaniedbań
Geneza problemu sięga decyzji legislacyjnych sprzed ponad dwóch dekad oraz późniejszego stosowania prawa przez instytucje państwowe. Wprowadzenie OFE miało być elementem reformy systemu emerytalnego, lecz nie wszyscy obywatele otrzymali pełną informację lub mieli możliwość świadomego wyboru. ZUS natomiast interpretował przepisy zbyt rygorystycznie i odmówił prowadzenia subkont osobom starszym, które nie przystąpiły do OFE.
Ekspert dr Tomasz Lasocki zauważa, że Zakład „nadinterpretował przepisy”, co skutkowało wykluczeniem dużej grupy kobiet z możliwości korzystania z mechanizmu waloryzacji świadczeń po ukończeniu wieku emerytalnego. To prowadzi do nierówności i dyskryminacji ze względu na wiek oraz historyczny wybór dokonywany często bez pełnej świadomości konsekwencji.
Podobne problemy były już przedmiotem orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. W wyroku z 2021 roku TK uznał za niezgodne z konstytucją pomniejszanie emerytur osób pobierających wcześniejsze świadczenia pomostowe, co doprowadziło do wypłat wyrównań nawet do kilkudziesięciu tysięcy złotych dla części beneficjentów. Obecna sytuacja jest jednak bardziej złożona ze względu na charakter wykluczenia prawnego wynikającego z braku subkonta.
Działania RPO i ścieżki prawne
Rzecznik Praw Obywatelskich aktywnie interweniuje w sprawie niskich emerytur kobiet poszkodowanych przez brak subkont ZUS. W kwietniu 2025 r. skierował do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności art. 26c ustawy FUS z zasadą równości wobec prawa oraz ochrony praw nabytych gwarantowanych przez Konstytucję RP.
Poza interwencją RPO kobiety mogą dochodzić swoich praw także na drodze sądowej – przede wszystkim poprzez składanie skarg administracyjnych na decyzje ZUS dotyczące odmowy ponownego przeliczenia świadczeń po ukończeniu 65 lat. W takich postępowaniach podnoszony jest argument naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego (art. 67 Konstytucji) oraz zasad równości (art. 32).
Przykładem skutecznej walki sądowej jest wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z marca 2025 roku, który przyznał jednej z poszkodowanych kobiet podwyżkę wynoszącą ponad dwa tysiące złotych miesięcznie wraz z wyrównaniem zaległych świadczeń. Orzeczenie to może stać się precedensem dla kolejnych spraw prowadzonych przez podobnie poszkodowane osoby.
Perspektywy i konsekwencje
Eksperci prognozują trzy główne scenariusze rozwoju sytuacji:
Pierwszy to interwencja Trybunału Konstytucyjnego, który mógłby unieważnić dyskryminujące przepisy art. 26c FUS lub nakazać ich zmianę, co wymusiłoby wypłatę zaległych podwyżek wraz z odsetkami. Koszt takiego rozwiązania szacowany jest na kilkanaście miliardów złotych.
Drugi scenariusz zakłada masowe pozwy sądowe przeciwko decyzjom ZUS, które mogą spowodować zmianę praktyk instytucji bez konieczności ingerencji TK. Rosnąca liczba spraw może wpłynąć na szybsze rozstrzygnięcia i poprawę sytuacji poszkodowanych kobiet.
Trzeci wariant to reforma systemu emerytalnego – planowana likwidacja OFE i przeniesienie środków na Indywidualne Konta Emerytalne mogłaby pomóc niwelować historyczne nierówności i uprościć zasady naliczania świadczeń.
Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej utrzymuje stanowisko, że wybór rezygnacji z OFE był świadomy i decyzje sprzed lat nie powinny być kwestionowane obecnie. Z kolei przedstawiciele środowisk naukowych wskazują na brak wystarczającej informacji udzielonej obywatelom wtedy oraz konieczność sprawiedliwego traktowania wszystkich uczestników systemu zabezpieczenia społecznego.
Wpływ na przeciętnego czytelnika
Dla wielu kobiet urodzonych przed rokiem 1969 strata nawet połowy potencjalnej podwyżki oznacza realne obniżenie standardu życia – średnio o kilka tysięcy złotych miesięcznie. To przekłada się na ograniczenie możliwości pokrycia podstawowych wydatków czy realizacji planów związanych z okresem senioralnym.
Zalecenia ekspertów kierowane do uprawnionych kobiet obejmują przede wszystkim sprawdzenie stanu swojego subkonta w ZUS oraz składanie formalnych wniosków o ponowne przeliczenie emerytury mimo spodziewanej odmowy – takie działania mogą być podstawą przyszłych sporów prawnych lub interwencji RPO.
Dodatkowo warto wspierać inicjatywy grupowe oraz korzystać z dostępnych porad prawnych oferowanych przez organizacje pozarządowe lub biura rzecznika praw obywatelskich.
Zaskakujący fakt
Mimo że Otwarte Fundusze Emerytalne zostały formalnie zlikwidowane w 2020 roku, ich wpływ na obecne wysokości emerytur pozostaje znaczący za sprawą subkont prowadzonych przez ZUS. Decyzje podejmowane niemal ćwierć wieku temu nadal determinują finansową sytuację seniorów – co pokazuje długofalowe konsekwencje reform systemowych i konieczność ich dokładnej analizy przed wdrożeniem.
Warto pamiętać, że wybór sprzed lat często dokonywany był pod wpływem intensywnych kampanii promocyjnych funduszy czy niedostatecznej edukacji obywateli na temat skutków tych decyzji.
Podsumowanie
Sytuacja miliona kobiet tracących znaczną część podwyżek emerytur ujawnia poważne deficyty polskiego systemu zabezpieczenia społecznego – zarówno pod względem legislacyjnym, jak i organizacyjnym. Wykluczenie wynikające z braku subkont ZUS generuje nierówności finansowe i wymaga pilnej reakcji zarówno ze strony instytucji państwowych, jak i samego społeczeństwa obywatelskiego.
Działania Rzecznika Praw Obywatelskich oraz coraz liczniejsze pozytywne orzeczenia sądowe dają nadzieję na zmianę tej niesprawiedliwej sytuacji. Jednocześnie apelujemy do poszkodowanych kobiet o aktywne dochodzenie swoich praw – historia pokazuje bowiem, że zmiany są możliwe dzięki determinacji tych, którzy domagają się sprawiedliwości społecznej i równości wobec prawa.
