| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Czym jest luka emerytalna w Polsce? | Jest to niezamierzony efekt prawny umożliwiający kobietom dwukrotne przejście na emeryturę z wyższym świadczeniem. |
| Kto może skorzystać z tej luki? | Kobiety urodzone w latach 1949–1968, które nie były uczestniczkami Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE). |
| Jak duże są korzyści finansowe z ponownego przeliczenia? | Średnia podwyżka emerytury wynosi około 54,4%, co oznacza tysiące złotych dodatkowych świadczeń rocznie. |
Polski system emerytalny stał się przedmiotem szerokiej dyskusji po odkryciu niezwykłej luki prawnej, która pozwala kobietom przejść na emeryturę dwukrotnie i uzyskać przy tym znacznie wyższe świadczenia. Przykład pani Anny, urodzonej w 1955 roku, ilustruje ten fenomen – dzięki ponownemu przeliczeniu jej emerytura wzrosła o ponad połowę, bo aż o 54,4%. Ta sytuacja wzbudza zainteresowanie zarówno beneficjentów, jak i ekspertów prawa oraz ekonomii. W artykule wyjaśniamy mechanizm działania tej luki, jej skutki finansowe oraz możliwe konsekwencje dla całego systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce.
Spis treści:
Odkrywanie Luki Prawnej
Luka emerytalna wynika z zapisu w art. 26c ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) z 1998 roku. Przepis ten przewiduje automatyczne ponowne przeliczenie wysokości emerytury po osiągnięciu przez ubezpieczonego wieku 65 lat. Jednak w praktyce kobiety urodzone między 1949 a 1968 rokiem, które wcześniej skorzystały z prawa do wcześniejszej emerytury od 60 lat i nie miały konta w OFE, mogą dzięki temu mechanizmowi przejść na emeryturę po raz drugi i otrzymać wyższe świadczenie.
Eksperci prawa – dr Tomasz Lasocki oraz dr hab. Monika Domańska – jako pierwsi zwrócili uwagę na tę lukę. Jak podkreślają, jest to efekt niezamierzonych konsekwencji reformy emerytalnej oraz zmian w systemie kapitałowym, które nie uwzględniły specyfiki sytuacji kobiet urodzonych w tych latach. Według nich luka ta ma charakter unikalny na skalę światową i wymaga pilnej uwagi decydentów.
Jak To Działa?
Mechanizm działania luki opiera się na ponownym obliczeniu emerytury po ukończeniu przez kobietę 65 lat na podstawie aktualnych danych o średnim dalszym trwaniu życia publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny (GUS). Prawo przewiduje, że ZUS powinien dokonać takiego przeliczenia automatycznie. Jednak w praktyce następuje traktowanie tego jako „nowego” nabycia prawa do emerytury – pomijając fakt wcześniejszego pobierania świadczenia od 60 lat.
W rezultacie składki zgromadzone na koncie emerytalnym są waloryzowane według nowych wskaźników, a okres pobierania wcześniejszej emerytury nie jest odliczany od podstawy wymiaru nowego świadczenia. To powoduje, że wysokość drugiej emerytury może być nawet o ponad połowę wyższa niż pierwszej – średnio o 54,4%.
Przykład: kobieta pobierająca od 60 roku życia miesięczną emeryturę w wysokości 2000 zł po przeliczeniu po ukończeniu 65 lat może otrzymywać nawet około 3400 zł miesięcznie. To oznacza dodatkowe świadczenia rzędu ponad 120 tysięcy złotych w ciągu pięciu lat.
Skutki Finansowe
Luka generuje poważne obciążenie dla budżetu państwa i systemu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Szacuje się, że obecnie dotyczy około 1,2 miliona kobiet spełniających kryteria uprawnienia do podwójnego przejścia na emeryturę. Od roku 2020 ZUS notuje roczne straty rzędu od 8 do nawet 10 miliardów złotych związane z tym mechanizmem.
Prognozy wskazują na dalszy wzrost kosztów – do około 15 miliardów złotych rocznie do roku 2035. Eksperci ostrzegają, że bez zmian legislacyjnych luka może doprowadzić do poważnego deficytu Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i zagrozić stabilności całego systemu emerytalnego.
Dodatkowo analiza indywidualnych przypadków pokazuje, że korzyści finansowe dla poszczególnych kobiet są znaczące i zdecydowanie przewyższają pierwotne świadczenia, co wzmacnia zainteresowanie tą możliwością.
Kontekst Systemowy i Polityczny
Luka powstała wskutek kilku kluczowych zmian legislacyjnych oraz reform systemu emerytalnego w Polsce. Reforma z roku 2013 obniżyła wiek emerytalny kobiet do 60 lat. W kolejnych latach doszło do likwidacji Otwartch Funduszy Emerytalnych (OFE), co wpłynęło na sposób naliczania składek i waloryzacji środków zgromadzonych przez ubezpieczonych.
Wprowadzenie nowych tabel GUS dotyczących dalszego trwania życia osób po 65 roku życia w roku 2025 spowodowało dodatkowy wzrost wysokości przeliczanych świadczeń. Te zmiany doprowadziły do paradoksalnej sytuacji: wcześniejsze przejście na emeryturę stało się bardziej opłacalne niż kontynuowanie aktywności zawodowej do pełnego wieku emerytalnego.
Historia polskiego systemu ujawnia także inne problemy – takie jak zaniżanie świadczeń dla kobiet urodzonych między rokiem 1949 a 1953 czy niedawne zmiany dotyczące rent wdowich – które pokazują trwałą niestabilność systemu i trudności z jego dostosowaniem do demograficznych oraz ekonomicznych wyzwań.
Perspektywy i Kontrowersje
Zjawisko luki budzi silne emocje i różnorodne opinie. Zwolennicy podkreślają, że luka pozwala wyrównać historyczne nierówności płacowe i krótszy staż pracy wielu kobiet w porównaniu do mężczyzn. Dzięki niej kobiety mogą odzyskać częściowo utracone korzyści finansowe wynikające z niepełnego uczestnictwa w systemie kapitałowym.
Z drugiej strony krytycy wskazują na negatywny wpływ luki na stabilność finansową systemu oraz ryzyko zachęt do wcześniejszego przechodzenia na emeryturę zamiast kontynuowania pracy zawodowej. Ekspert dr Łukasz Wacławik alarmuje o niszczeniu fundamentów systemu kapitałowego przez tego typu rozwiązania.
Przyszłość luki może przebiegać według kilku scenariuszy: krótkoterminowo spodziewany jest wzrost liczby wniosków o ponowne przeliczenie; średnioterminowo planowane są zmiany legislacyjne eliminujące lukę lub oferujące rekompensaty; długoterminowo postulowane jest wyrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn do poziomu 65 lat celem likwidacji podstaw prawnych tej sytuacji.
Co Mogą Zrobić Uprawnione Kobiety?
Kobiety zainteresowane skorzystaniem z luki powinny przede wszystkim sprawdzić swój rok urodzenia – dotyczy ona osób urodzonych między rokiem 1949 a 1968 oraz tych, które nie posiadały konta w OFE. Następnie konieczne jest formalne zgłoszenie się do ZUS po ukończeniu przez nie wieku 65 lat celem złożenia wniosku o ponowne przeliczenie świadczenia, mimo że przepisy mówią o obowiązku automatycznego działania tego mechanizmu.
Zaleca się też rozważenie wpływu pracy po ukończeniu wcześniejszego wieku emerytalnego – bowiem dalsze składki mogą zmniejszyć korzyści wynikające z ponownego obliczenia. Praktyczne porady obejmują również korzystanie ze wsparcia doradców prawnych lub specjalistów ds. ubezpieczeń społecznych dla maksymalizacji uzyskanych korzyści zgodnie z prawem i etyką.
Wpływ na Społeczeństwo
Mimo indywidualnych korzyści dla wielu kobiet luka generuje znaczące obciążenia dla całego społeczeństwa poprzez wzrost wydatków publicznych na wypłatę wyższych świadczeń. Każda dodatkowa kwota wypłacana miesięcznie zwiększa deficyt Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i wymaga pokrycia ze środków publicznych lub wyższych podatków.
Długofalowo masowe wykorzystywanie luki może prowadzić do destabilizacji całego systemu emerytalnego oraz zwiększać nierówności społeczne poprzez faworyzowanie jednej grupy kosztem innych podatników i przyszłych pokoleń.
W debacie publicznej pojawiają się propozycje zmian legislacyjnych mających na celu ograniczenie tych negatywnych skutków oraz promowanie odpowiedzialnej polityki społecznej ukierunkowanej na równowagę między prawami jednostek a dobrem wspólnym.
Luka emerytalna stanowi unikalną anomalię prawną w europejskim kontekście zabezpieczenia społecznego – umożliwia bowiem dwukrotne przejście na emeryturę z istotnym wzrostem świadczeń dla kobiet spełniających określone warunki. Choć korzystają one znacząco finansowo, konieczna jest pilna debata publiczna oraz działania ustawodawcze zapobiegające dalszym stratom finansowym Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz zapewniające stabilność polskiego systemu emerytalnego na przyszłość.
