Rządowy projekt specustawy obronnej, przyjęty w kwietniu 2025 roku, przewiduje likwidację działek Rodzinnych Ogrodów Działkowych (ROD) bez pełnych odszkodowań i zapewnienia gruntów zamiennych. Zmiany te wywołały gwałtowne protesty wśród 1,5 mln polskich działkowców oraz organizacji społecznych. Polski Związek Działkowców (PZD) alarmuje o naruszeniu praw własności i zagrożeniu dla zielonych przestrzeni miast. Ministerstwo Obrony Narodowej podkreśla natomiast konieczność szybkiego modernizowania infrastruktury obronnej, co ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa kraju. Spór ten stawia pytanie o równowagę między interesem publicznym a ochroną praw indywidualnych.
| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Co to są Rodzinne Ogrody Działkowe (ROD)? | To wyodrębnione tereny rekreacyjne dla rodzin, służące wypoczynkowi i uprawom ogrodniczym, istniejące w Polsce od XIX wieku. |
| Jak nowa specustawa obronna wpłynie na działki ROD? | Ustawa umożliwi likwidację działek ROD pod inwestycje obronne bez obowiązku zapewnienia gruntów zamiennych i z ograniczonymi odszkodowaniami. |
| Jakie działania podejmuje Polski Związek Działkowców? | PZD organizuje kampanie protestacyjne, powołuje sieć prawników i zbiera podpisy pod obywatelskim projektem ustawy chroniącej działkowców. |
Spis treści:
Co to są ROD i dlaczego są ważne?
Rodzinne Ogrody Działkowe (ROD) to specjalnie wydzielone tereny rekreacyjno-ogrodnicze, które mają długą historię sięgającą XIX wieku w Polsce. Powstały jako miejsca umożliwiające mieszkańcom miast wypoczynek na świeżym powietrzu oraz uprawę warzyw i kwiatów. Obecnie ROD stanowią istotny element zielonej infrastruktury miejskiej, pełniąc funkcje rekreacyjne, społeczne i ekologiczne.
Średni czas użytkowania jednej działki wynosi około 12 lat, co świadczy o trwałym związku użytkowników z tymi terenami. Blisko 1,5 miliona Polaków regularnie korzysta z ogrodów działkowych, które integrują lokalne społeczności i sprzyjają aktywności fizycznej oraz zdrowemu stylowi życia.
Poza funkcją rekreacyjną ROD wpływają korzystnie na środowisko – absorbuje się tam znaczne ilości dwutlenku węgla, a ogrody stanowią „zielone płuca” miast, przeciwdziałając skutkom urbanizacji. W wielu miejscowościach prowadzone są warsztaty edukacyjne oraz działania proekologiczne skierowane do dzieci i seniorów.
Zarys nowej specustawy obronnej
Projekt specustawy o inwestycjach obronnych został przyjęty przez Radę Ministrów w kwietniu 2025 roku. Ustawa ma na celu uproszczenie procedur administracyjnych związanych z realizacją strategicznych inwestycji militarnych. Najważniejszą zmianą jest nadanie wojewodom kompetencji do ustanawiania tzw. „stref ochronnych” obejmujących również tereny Rodzinnych Ogrodów Działkowych.
Kluczowym punktem jest wyłączenie stosowania ustawy o ROD podczas realizacji inwestycji obronnych. Oznacza to brak obowiązku zapewnienia gruntów zamiennych dla likwidowanych ogrodów oraz ograniczenie wysokości odszkodowań jedynie do wartości amortyzacji infrastruktury, a nie rzeczywistej wartości rynkowej działek.
Dodatkowo skrócone zostały terminy odwoławcze z dotychczasowych 30 do 14 dni. Wprowadzono także możliwość przeprowadzania likwidacji poza tradycyjnym okresem ochronnym od listopada do marca. Takie regulacje budzą niepokój użytkowników ROD oraz ekspertów prawa nieruchomości.
Reakcja Polskiego Związku Działkowców
Polski Związek Działkowców (PZD) zdecydowanie sprzeciwia się proponowanym zmianom prawnym. Organizacja reprezentująca ponad półtora miliona działkowców wskazuje na rażące naruszenie praw własności oraz systemową dyskryminację użytkowników działek.
PZD argumentuje, że podczas gdy właściciele nieruchomości przejmowanych pod inwestycje drogowe czy kolejowe otrzymują pełne rekompensaty rynkowe wraz z premią za dobrowolne opuszczenie terenu, działkowcy mają być traktowani jak tymczasowi użytkownicy bez prawa do odpowiedniej rekompensaty czy gruntów zamiennych.
W odpowiedzi na projekt ustawy PZD rozpoczął kampanię społeczną „Nie oddamy ziemi”, organizując protesty w kilkunastu województwach oraz powołując sieć prawników specjalizujących się w prawie wywłaszczeniowym. Ponadto trwa zbiórka podpisów pod obywatelskim projektem ustawy mającym na celu ochronę praw działkowców przed masową likwidacją ogrodów.
Spór geopolityczny vs. prawa własności
Ministerstwo Obrony Narodowej uzasadnia potrzebę nowych regulacji pilną koniecznością modernizacji infrastruktury obronnej w kontekście zmieniającej się sytuacji geopolitycznej oraz rosnących zagrożeń bezpieczeństwa państwa. Według przedstawicieli MON procedury administracyjne często opóźniały realizację inwestycji takich jak schrony przeciwlotnicze czy centra logistyczne.
Z drugiej strony działkowcy i eksperci zwracają uwagę na naruszenie konstytucyjnego prawa własności gwarantowanego przez art. 64 Konstytucji RP oraz dyrektyw unijnych dotyczących ochrony własności prywatnej. Pojawia się problem braku równowagi między interesem publicznym a indywidualnymi prawami użytkowników terenów ROD.
Decyzja wojewody świętokrzyskiego o ustanowieniu strefy ochronnej obejmującej kilkadziesiąt działek w ogrodzie „Pokój” stała się symbolem konfliktu – procedura została przeprowadzona bardzo szybko mimo sprzeciwu lokalnej społeczności. To zdarzenie uwidoczniło napięcia między potrzebami bezpieczeństwa a ochroną praw obywatelskich.
Ekonomiczne i społeczne konsekwencje
Likwidacja działek ROD może mieć dalekosiężne skutki zarówno dla rynku nieruchomości, jak i lokalnych społeczności. Obniżenie wartości odszkodowań wpływa negatywnie na sytuację finansową działkowców – mediana cen działek w większych miastach przekracza obecnie 70 tysięcy złotych, co oznacza znaczące straty przy proponowanych rekompensatach opartych jedynie na amortyzacji infrastruktury.
Na rynku nieruchomości już zauważalne są efekty niepewności – wzrosła liczba ofert sprzedaży działek oraz spadła ich wartość w niektórych regionach. Degradacja terenów zielonych związana z likwidacją ogrodów może również wpłynąć negatywnie na jakość życia mieszkańców miast poprzez zmniejszenie powierzchni zielonych płuc miejskich.
Zielone przestrzenie ROD pełnią ważną rolę ekologiczną – pochłaniają dwutlenek węgla i poprawiają mikroklimat miejskich dzielnic oraz stanowią miejsca integracji społecznej, szczególnie dla osób starszych i rodzin z dziećmi. Ich utrata mogłaby pogłębić skutki urbanizacji i ograniczyć dostęp do terenów rekreacyjnych dla szerokich grup społecznych.
Perspektywy prawne i historyczne precedensy
Kwestia likwidacji ROD nie jest nowa – już w 2024 roku próby zmian przepisów dotyczących planowania przestrzennego groziły utratą dużej części ogrodów znajdujących się na terenach mieszkaniowych. Interwencje rzeczników praw obywatelskich pomogły wtedy zachować część terenów zielonych.
Obecna specustawa budzi jednak poważniejsze kontrowersje ze względu na wyłączenie stosowania ustawy o ROD oraz ograniczenia dotyczące rekompensat. Eksperci prawa konstytucyjnego wskazują na możliwe naruszenia gwarancji własności wynikających z konstytucji oraz prawa Unii Europejskiej.
Polski Związek Działkowców zapowiedział skierowanie skargi do Trybunału Konstytucyjnego oraz wystąpienie do Komisji Europejskiej z zarzutem łamania unijnych standardów ochrony własności prywatnej. To otwiera drogę do dalszych sporów sądowych mogących wpłynąć na przyszłość ustawodawstwa dotyczącego ROD.
Przyszłość polskich ogrodów działkowych
Sytuacja Rodzinnych Ogrodów Działkowych stoi obecnie pod znakiem zapytania. Analizy ekspertów wskazują trzy możliwe scenariusze rozwoju wydarzeń: wycofanie kontrowersyjnych zapisów ustawowych pod presją opinii publicznej; przyjęcie ustawy z częściowymi korektami zwiększającymi rekompensaty; lub pełna realizacja projektu skutkująca masową likwidacją nawet ponad stu ogrodów do końca 2026 roku.
Taka perspektywa niesie ze sobą ryzyko dalszego spadku wartości nieruchomości graniczących z terenami ROD oraz pogorszenia jakości życia mieszkańców miast poprzez ograniczenie dostępu do zielonych przestrzeni rekreacyjnych.
Deweloperzy zaczęli już rewidować swoje plany inwestycyjne – przykładem jest anulowanie dużego osiedla mieszkaniowego „Zielone Wzgórze” w Poznaniu wartego ponad sto milionów złotych ze względu na protesty społeczne wokół terenów sąsiadujących z ogrodami działkowymi.
Strategie oporu działkowców
Działkowcy zrzeszeni w Polskim Związku Działkowców wdrażają kompleksową strategię przeciwdziałania likwidacji swoich terenów. Kluczowym elementem jest kampania społeczna „Nie oddamy ziemi”, która zakłada organizację protestów w całym kraju z udziałem dziesiątek tysięcy uczestników.
PZD uruchomił także sieć wyspecjalizowanych prawników zajmujących się kwestiami wywłaszczeń oraz ochrony własności gruntowej. Jednocześnie trwa zbiórka podpisów pod obywatelskim projektem ustawy mającej za zadanie zabezpieczyć prawa działkowców przed niekontrolowaną likwidacją ogrodów.
Dzięki tym inicjatywom ruch działkowców notuje rekordowy wzrost członkostwa – tylko w maju 2025 roku przybyło ponad 12 tysięcy nowych osób, co świadczy o rosnącym zaangażowaniu społecznym wobec zagrożeń wynikających z nowej specustawy obronnej.
Zielona przyszłość czy betonowa rzeczywistość?
Spór dotyczący likwidacji działek ROD odsłania głęboki konflikt między wymogami bezpieczeństwa narodowego a koniecznością poszanowania praw obywatelskich i ochrony środowiska miejskiego. Zielone przestrzenie stanowią integralny element zdrowego życia mieszkańców miast i zasługują na szczególną ochronę przed nadmierną urbanizacją czy eksploatacją pod inwestycje militarne.
Konieczne jest znalezienie kompromisu pomiędzy modernizacją infrastruktury obronnej a zachowaniem dziedzictwa społecznego i ekologicznego reprezentowanego przez Rodzinne Ogrody Działkowe. Dialog między rządem a społeczeństwem obywatelskim powinien stać się fundamentem rozwiązań zapewniających równowagę interesów publicznych i prywatnych oraz długofalową ochronę zielonych przestrzeni miejskich.
