| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Czym jest nimfa kleszcza i dlaczego jest groźna? | Nimfa to drugie stadium rozwojowe kleszcza, bardzo mała i trudna do zauważenia, zdolna przenosić boreliozę i KZM. |
| Jak prawidłowo chronić się przed kleszczami po spacerze w lesie? | Stosować odpowiedni ubiór, repelenty, dokładnie obejrzeć ciało, wykonać prysznic i usuwać kleszcze szybko i prawidłowo. |
| Kiedy warto się zaszczepić przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu? | Szczepienia zaleca się osobom przebywającym często w lasach lub na terenach zagrożonych oraz pracownikom leśnym i rolnikom. |
Po powrocie z przyjemnego spaceru w lesie niewielu z nas zdaje sobie sprawę, że może stać się nosicielem niewidocznego zagrożenia – nimfy kleszcza. Te mikroskopijne pajęczaki stanowią poważne ryzyko dla zdrowia, przenosząc choroby takie jak borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu (KZM). Wiosna 2025 roku charakteryzuje się rekordową aktywnością kleszczy, co potwierdzają statystyki wzrostu zachorowań. Eksperci podkreślają konieczność stosowania skutecznej ochrony przed kleszczami oraz przestrzegania zasad profilaktyki po każdym kontakcie z naturą.
Spis treści:
Kleszcze – niewidoczni intruzi
Kleszcze to pajęczaki, które przechodzą cztery stadia rozwojowe: jajo, larwa, nimfa oraz postać dorosła. Nimfa jest drugim stadium i mierzy zaledwie 1-2 mm. Jej mały rozmiar oraz przezroczystość ciała sprawiają, że trudno ją dostrzec gołym okiem. Często bywa mylona z pieprzykiem lub drobną plamką na skórze. Mimo tego niewielkiego rozmiaru nimfy są niebezpieczne – już na tym etapie mogą przenosić patogeny odpowiedzialne za boreliozę i KZM.
Cykl życia tych pajęczaków wpływa na ich sezonową aktywność. Nimfy stają się szczególnie aktywne wiosną i latem, gdy temperatura przekracza 5°C. W 2025 roku łagodne zimy spowodowały wcześniejsze rozpoczęcie żerowania już od lutego. To zjawisko zwiększa ryzyko kontaktu ludzi z tymi niepozornymi intruzami podczas wypraw do lasu czy parków miejskich.
Epidemiologia chorób odkleszczowych
Dane epidemiologiczne za lata ostatnie wskazują na dramatyczny wzrost zachorowań na choroby odkleszczowe w Polsce. W 2024 roku odnotowano aż 793 przypadki KZM – to więcej niż dwukrotny wzrost względem danych sprzed pięciu lat. Borelioza natomiast dotknęła ponad 30 tysięcy osób w pierwszym kwartale 2025 roku, co pokazuje skalę problemu.
Borelioza to bakteryjna infekcja wywoływana przez krętki Borrelia, przenoszona głównie przez nimfy kleszczy. Może prowadzić do przewlekłych problemów zdrowotnych – stawowych, neurologicznych czy sercowych. Z kolei KZM jest wirusową chorobą o ostrym przebiegu z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego. Występuje szybciej po ukąszeniu niż borelioza i nie można się przed nią zabezpieczyć poprzez szybkie usunięcie pajęczaka – jedyną skuteczną metodą zapobiegania są szczepienia.
Zmiany klimatyczne a ekspansja kleszczy
Wzrost temperatury i łagodne zimy znacząco wpływają na populację kleszczy w Polsce. Dzięki temu okres ich aktywności wydłużył się nawet do dwunastu miesięcy w roku. Wilgotne warunki sprzyjają rozmnażaniu się nimf oraz dorosłych kleszczy, co zwiększa ryzyko zakażeń u ludzi.
Co więcej, obserwuje się pojawienie nowych gatunków pajęczaków. W ostatnich latach na terenie Polski odnotowano inwazję afrykańskich kleszczy z rodzaju Hyalomma, które mogą przenosić groźne choroby jak gorączka krymsko-kongijska. Choć obecnie przypadki zakażeń od tych gatunków są rzadkie, ich obecność wymaga stałego monitoringu i zwiększonej ostrożności podczas pobytu na terenach zielonych.
Praktyczne porady ekspertów
Aby skutecznie zadbać o ochronę przed kleszczami po spacerze w lesie w 2025 roku, eksperci zalecają kilka kluczowych działań. Przede wszystkim należy stosować odpowiedni ubiór – długie rękawy i nogawki zakryte materiałem trudnym do przebicia przez pajęczaki oraz jasne kolory ułatwiające zauważenie ewentualnych intruzów.
Repelenty zawierające DEET lub ikarydynę stanowią pierwszą linię obrony przed ukąszeniami. Ich stosowanie może zmniejszyć ryzyko przytwierdzenia się kleszcza nawet o 70%. Po powrocie do domu konieczna jest dokładna kontrola całego ciała ze szczególnym uwzględnieniem miejsc ciepłych i wilgotnych: pachwin, pach, skóry za uszami czy linii włosów.
Ważnym elementem ochrony jest także szybki prysznic wraz z dokładnym szorowaniem skóry – pozwala to usunąć niedojrzałe formy pajęczaków zanim zdążą się przyczepić. Jeśli jednak dojdzie do ukąszenia, należy jak najszybciej usunąć kleszcza specjalną pęsetą lub narzędziem do ekstrakcji tak, by wyciągnąć całego pasożyta bez pozostawiania części ciała w skórze.
Następnie miejsce ukąszenia trzeba obserwować przez kilka tygodni pod kątem zaczerwienienia lub innych objawów infekcji oraz w razie potrzeby zgłosić się do lekarza. Profilaktyka boreliozy opiera się przede wszystkim na szybkim reagowaniu oraz świadomości zagrożeń.
Przyszłe wyzwania w walce z kleszczami
W obliczu rosnącego zagrożenia Ministerstwo Zdrowia planuje wprowadzenie obowiązkowych szczepień przeciw KZM dla grup zawodowych narażonych na kontakt z lasem od roku 2026. Jednocześnie trwają intensywne badania nad szczepionką przeciw boreliozie – obecne testy kliniczne wskazują na około 68% skuteczności nowej ochrony immunologicznej.
Na polu ekologii pojawiają się innowacyjne metody kontroli populacji kleszczy. Wśród nich znajduje się wykorzystanie drapieżnych grzybów Metarhizium brunneum, które naturalnie zwalczają pajęczaki w środowisku leśnym. Testy terenowe wykazały znaczące zmniejszenie liczebności populacji kleszczy nawet o połowę podczas jednego sezonu wegetacyjnego.
Dla każdego użytkownika terenów zielonych najważniejsza pozostaje jednak codzienna profilaktyka: stosowanie repelentów, właściwy ubiór oraz regularne kontrole ciała po spacerze. W obliczu zmian klimatycznych i pojawiania się nowych gatunków pajęczaków świadomość zagrożeń staje się kluczowym elementem bezpieczeństwa zdrowotnego.
Nie pozwólmy, aby niewidzialni intruzi zrujnowali radość płynącą z kontaktu z naturą – ochrona przed kleszczami to obowiązek każdego miłośnika przyrody.
