| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Co to jest fundusz dla NATO proponowany przez BGK? | To regionalny fundusz finansujący modernizację sił zbrojnych krajów wschodniej flanki NATO, zarządzany przez banki rozwoju. |
| Jakie cele ma fundusz BGK? | Wspiera wspólne zakupy sprzętu wojskowego, optymalizuje koszty i integruje finansowanie z unijnym instrumentem SAFE. |
| Jakie wyzwania stoją przed funduszem? | Konieczność koordynacji między państwami, reakcje Europejskiego Banku Inwestycyjnego i ryzyko dublowania istniejących struktur NATO. |
W obliczu narastających zagrożeń bezpieczeństwa na wschodniej flance NATO, Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) przedstawił w 2025 roku innowacyjną propozycję utworzenia specjalnego funduszu dla krajów tego regionu. Fundusz ten ma na celu wsparcie modernizacji sił zbrojnych poprzez wspólne zakupy wojskowe oraz optymalizację wydatków obronnych. Inicjatywa wpisuje się w zmieniające się strategie finansowania obronności w Europie Środkowo-Wschodniej oraz wykorzystanie instrumentów unijnych, takich jak SAFE. Artykuł analizuje kontekst historyczny tej propozycji, jej strukturę i cele, perspektywę regionalną oraz reakcje środowisk eksperckich.
Spis treści:
Kontekst Historyczny i Strategicznе Uwarunkowania
Finansowanie obronności w krajach członkowskich NATO ewoluowało znacząco od momentu rozszerzenia Sojuszu na wschód. Polska, dołączając do NATO w 1999 roku, rozpoczęła intensywną modernizację swojego potencjału militarnego. W latach 2014–2024 wydatki na obronność przekroczyły 825 mld złotych, a po agresji Rosji na Ukrainę w 2022 roku wzrosły do blisko 1,9 biliona złotych na kolejną dekadę. W 2025 roku budżet Ministerstwa Obrony Narodowej osiągnął rekordowy poziom 124,3 mld zł, co stanowiło około 4,7% PKB – najwyższy udział spośród państw NATO.
Równolegle Unia Europejska redefiniuje podejście do bezpieczeństwa poprzez dokumenty strategiczne takie jak Biała Księga „Gotowość 2030”. Zawiera ona zalecenia zwiększenia wydatków obronnych do minimum 3% PKB oraz promuje współpracę regionalną i innowacyjne modele finansowania. W tym kontekście BGK zaproponował nowatorski fundusz dla NATO, który miałby usprawnić procesy inwestycji obronnych i wykorzystać doświadczenie banków rozwoju jako efektywnych operatorów środków publicznych.
Struktura i Cele Proponowanego Funduszu
Proponowany fundusz dla NATO ma funkcjonować jako konsorcjum banków rozwoju z BGK na czele jako kluczowym operatorem dla Europy Środkowo-Wschodniej. Jego podstawowe zadania obejmują organizację wspólnych zakupów sprzętu wojskowego oraz zapewnienie elastycznych mechanizmów finansowych dostosowanych do specyfiki poszczególnych państw członkowskich. Dzięki temu możliwe byłoby obniżenie kosztów jednostkowych nawet o 15-20%, co wynika z efektu skali oraz lepszej siły negocjacyjnej grupy zakupowej.
Fundusz integrowałby także finansowanie z unijnym instrumentem SAFE (Security Action For Europe), który dysponuje budżetem sięgającym 150 mld euro na wsparcie projektów obronnych w państwach UE. Dodatkowo planowane jest wykorzystanie środków z Krajowego Planu Odbudowy przez przesunięcie części budżetu Zielonej Transformacji Miast na Fundusz Bezpieczeństwa i Obronności (FBiO), co pozwoli na uruchomienie kapitału rzędu kilkudziesięciu miliardów złotych rocznie.
BGK zaproponował również emisję obligacji specjalnego przeznaczenia jako narzędzie pozyskiwania kapitału prywatnego, co już miało miejsce przy pozyskaniu środków na zakup systemów HIMARS. W ten sposób powstał model finansowania oparty na współpracy publiczno-prywatnej oraz integracji różnych źródeł kapitału.
Perspektywa Regionalna: Wschodnia Flanka NATO w Liczbach
Analiza wydatków obronnych pokazuje rosnące zaangażowanie krajów wschodniej flanki NATO w zabezpieczenie regionu. Polska planuje zwiększyć budżet obronny z około 29 mld USD w 2023 roku do ponad 32 mld USD w 2025 roku, podnosząc udział wydatków do niemal pięciu procent PKB. Podobne tendencje obserwujemy u sąsiadów: Litwa i Estonia planują wzrost nakładów do poziomów ponad 2,5% PKB.
| Kraj | Wydatki 2023 (mln USD) | % PKB 2023 | Wydatki 2025 (prog.) | % PKB 2025 |
|---|---|---|---|---|
| Polska | 29 100 | 3.9% | 32 500 | 4.7% |
| Litwa | 2 100 | 2.54% | 2 400 | 2.8% |
| Łotwa | 950 | 2.27% | 1 100 | 2.5% |
| Estonia | 1 020 | 2.73% | 1 200 | 3.0% |
| Rumunia | 7 800 | 2.44% | 8 500 | 2.6% |
Ponadto realizacja projektów infrastrukturalnych napotyka na wyzwania logistyczne i koordynacyjne związane z koniecznością synchronizacji działań MON oraz podmiotów cywilnych. BGK proponuje rozwiązania oparte na nowoczesnych technologiach takich jak blockchain do śledzenia zamówień oraz utworzenie spółek specjalnego przeznaczenia odpowiedzialnych za zarządzanie projektami finansowymi i logistycznymi – wzorując się na doświadczeniach hiszpańskiego ICO.
Reakcje i Kontrowersje
Eksperci podzieleni są co do perspektyw powodzenia inicjatywy BGK. Prof. Anna Zielińska-Głębocka zwraca uwagę na konieczność ścisłej współpracy z istniejącymi strukturami NATO oraz ryzyko powielania działań już prowadzonych przez NSIP (NATO Security Investment Programme). Z kolei raport Deloitte wskazuje na realne oszczędności wynikające ze wspólnych zakupów sprzętu wojskowego, które mogą sięgnąć nawet kilkunastu procent kosztów modernizacji.
Krytyczne stanowisko zajmuje Europejski Bank Inwestycyjny (EBI), kwestionując kompetencje BGK do zarządzania transgranicznymi projektami obronnymi poza granicami Polski. BGK odpowiada podkreślając swoje międzynarodowe doświadczenie – posiada przedstawicielstwa w Kijowie i Sztokholmie oraz koordynuje projekty o wartości kilku miliardów złotych poza granicami kraju.
Podsumowanie: Scenariusze na Przyszłość
Zaproponowany fundusz dla NATO przez BGK wpisuje się w szersze trendy militarizacji finansów publicznych oraz rosnącą rolę banków rozwoju jako operatorów inwestycji dual-use technologies – technologii o zastosowaniu zarówno cywilnym, jak i wojskowym. W kontekście fragmentacji globalnych łańcuchów dostaw wspólne zamówienia mogą skutecznie przeciwdziałać opóźnieniom i niedoborom komponentów militarnych.
Sukces inicjatywy będzie zależał od zdolności BGK do konsolidacji co najmniej pięciu państw członkowskich wokół wspólnego celu oraz uzyskania politycznego poparcia Komisji Europejskiej. W przeciwnym razie projekt może zostać postrzegany jako konkurencja wobec planowanego Europejskiego Banku Obronności, którego powstanie przewidziano podczas szczytu NATO w Hadze w czerwcu 2025 roku.
Dalszy rozwój sytuacji warto uważnie śledzić ze względu na potencjalne przełożenie tej inicjatywy na realne zwiększenie bezpieczeństwa regionu oraz efektywność wykorzystania środków publicznych przeznaczanych na obronność krajów Europy Środkowo-Wschodniej.
