| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Co to jest luka w prawie dotyczącym emerytur kobiet? | To przepis umożliwiający kobietom dwukrotne przeliczenie emerytury, co podnosi ich świadczenia średnio o 54%. |
| Jakie są skutki finansowe tej luki dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych? | Straty FUS sięgają miliardów złotych rocznie, prognozowane koszty mogą wzrosnąć do 15 mld zł do 2035 roku. |
| Czy luka prawna jest zgodna z zasadą równości płci? | Trybunał Konstytucyjny uznał, że różnicowanie wieku emerytalnego i wynikające z tego przywileje łamią zasadę równości. |
W polskim systemie emerytalnym pojawił się przełomowy mechanizm prawny umożliwiający kobietom dwukrotne obliczenie wysokości emerytury. Ta luka prawna, opisana przez ekspertów dr. Tomasza Lasockiego oraz dr hab. Monikę Domańską, pozwala na średnie zwiększenie świadczeń o ponad połowę, czyli około 54%. Zjawisko to nie tylko zaskakuje skalą korzyści dla beneficjentek, lecz także stawia pod znakiem zapytania stabilność finansową Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) oraz wymaga pilnej reformy systemu emerytalnego w Polsce. W niniejszym artykule przyjrzymy się genezie tej luki, jej skutkom finansowym i społecznym, a także perspektywom zmian legislacyjnych planowanych na lata 2025–2026.
Spis treści:
Mechanizm Prawny i Jego Geneza
Podstawą prawną umożliwiającą dwukrotne obliczanie emerytury przez kobiety jest artykuł 26c ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepis ten pozwala na ponowne przeliczenie emerytury po osiągnięciu przez kobietę wieku 65 lat, co oznacza, że świadczenie ustalone wcześniej może zostać znacząco podwyższone poprzez zastosowanie innego wskaźnika statystycznego – przewidywanej długości dalszego trwania życia.
Dla zobrazowania mechanizmu można posłużyć się przykładem: kobieta, która przechodzi na wcześniejszą emeryturę w wieku 60 lat z kapitałem początkowym wynoszącym około 300 tysięcy złotych, otrzymuje świadczenie miesięczne na poziomie około 1 500 zł. Po osiągnięciu wieku 65 lat następuje ponowne przeliczenie tego samego kapitału, ale dzieli się go przez krótszy okres statystycznego dalszego życia (około 13,4 lat zamiast około 16,6 lat), co powoduje wzrost miesięcznego świadczenia do ponad 2 200 zł – to wzrost o niemal połowę.
Luka ta dotyczy przede wszystkim kobiet urodzonych między rokiem 1949 a 1968, które były uczestniczkami systemu Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE). Szacuje się, że obecnie korzysta z niej około 120 tysięcy osób, a potencjalna grupa uprawnionych może obejmować nawet do pół miliona kobiet.
Skutki Finansowe i Systemowe
Finansowe konsekwencje tej luki są znaczące. Analizy przeprowadzone przez specjalistów wskazują na rosnące straty Funduszu Ubezpieczeń Społecznych spowodowane podwójnym finansowaniem świadczeń. Już w roku 2025 straty te szacuje się na ponad trzy miliardy złotych rocznie. Prognozy na kolejne dekady przewidują dalsze zwiększanie kosztów – nawet do kilkunastu miliardów złotych rocznie do roku 2035.
Skutkiem ubocznym jest także efekt dysincentywacyjny na rynku pracy. Kobiety mające możliwość skorzystania z podwójnego obliczenia emerytury często rezygnują z aktywności zawodowej po osiągnięciu wieku około 60 lat. Badania wykazały, że opóźnianie przejścia na emeryturę zmniejsza korzyści z ponownego przeliczenia o ponad jedną czwartą, a aktywność zawodowa w tym przedziale wiekowym staje się mniej opłacalna nawet o jedną trzecią.
Kontrowersje Konstytucyjne i Orzecznictwo
Luka prawna budzi również poważne kontrowersje konstytucyjne. Trybunał Konstytucyjny w wyroku wydanym w czerwcu 2024 roku stwierdził naruszenie zasady równości wobec prawa poprzez różnicowanie wieku emerytalnego między kobietami a mężczyznami bez uzasadnienia społeczno-ekonomicznego adekwatnego do obecnej sytuacji. W uzasadnieniu zwrócono uwagę na rosnącą aktywność zawodową kobiet w wieku przedemerytalnym oraz zmniejszającą się lukę płacową między płciami.
W efekcie tego orzeczenia oraz niezadowolenia społecznego do sądów trafia coraz więcej pozwów zbiorowych – tylko do końca kwietnia 2025 roku było ich ponad dwa tysiące. Kobiety domagają się odszkodowań za nierówne traktowanie i wykluczenie z mechanizmu ponownego przeliczania świadczeń, kwoty żądań przekraczają niemal dziewięćset milionów złotych.
Międzynarodowy Kontekst Porównawczy
W porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej polski mechanizm jest wyjątkowy. W większości państw unijnych systemy indeksacyjne i wiek emerytalny są powiązane z aktualnymi wskaźnikami demograficznymi oraz aktywnością zawodową obywateli. Przykładowo Dania stosuje automatyczne dostosowanie wieku przejścia na emeryturę do średniej długości życia – obecnie wynosi ona tam aż 74 lata. Szwecja natomiast wykorzystuje formułę NDC (notional defined contribution), gdzie wysokość świadczenia zależy od sumy składek i realnej długości życia.
Tymczasem polski system wyróżnia się retroaktywnym charakterem korzyści dla kobiet – ponowne przeliczenie świadczeń odbywa się niezależnie od faktycznego wkładu pracy czy aktualnej sytuacji zawodowej, co stanowi precedens na skalę światową.
Rekomendacje Reformatorskie
Zespół ekspertów Pracodawców RP rekomenduje kilka kluczowych zmian mających na celu usunięcie lub modyfikację art. 26c ustawy FUS. Wśród nich znajduje się stopniowe ujednolicenie wieku emerytalnego dla obu płci do poziomu 67 lat w perspektywie roku 2040 oraz wdrożenie bonów opiekuńczych jako rekompensaty za przerwy w zatrudnieniu spowodowane obowiązkami rodzinnymi.
Dodatkowo postulowana jest reforma systemu waloryzacji emerytur tak, aby ich wysokość była bardziej powiązana z rzeczywistym czasem pracy i poziomem składek niż jedynie z inflacją czy wskaźnikami statystycznymi.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych oficjalnie informuje o literalnym stosowaniu obowiązujących przepisów i przeciwdziałaniu nadużyciom poprzez rygorystyczną kontrolę wszystkich wniosków za pomocą systemu SENT.
Perspektywy Krótkoterminowe i Długoterminowe
Na lata 2025-2026 przewidziane są trzy kluczowe projekty ustaw: likwidacja przepisu art. 26c dającego prawo do podwójnego obliczenia emerytury; wprowadzenie podatku od nadmiernych korzyści emerytalnych dla świadczeń przekraczających o połowę średnią krajową; a także obowiązkowe doradztwo emerytalne kierowane szczególnie do kobiet przed składaniem wniosku o świadczenie.
Sytuacja na rynku pracy wykazuje niepokojące symptomy – obserwowany jest wzrost zwolnień kobiet po pięćdziesiątym piątym roku życia oraz spadek rekrutacji tej grupy wiekowej w sektorze publicznym i prywatnym. To zjawisko może być częściowo związane ze zmianami legislacyjnymi oraz oczekiwaniami pracodawców wobec starszych pracowniczek.
Implikacje dla Pojedynczych Osób
Dla osób planujących skorzystanie z mechanizmu dwukrotnego obliczenia emerytury istnieją strategie optymalizacyjne obejmujące przejście na wcześniejszą emeryturę około sześćdziesiątego roku życia oraz rezygnację z pracy zarobkowej przed kolejnym przeliczeniem świadczenia. Inwestowanie środków zgromadzonych na koncie emerytalnym w obligacje indeksowane inflacją może dodatkowo zwiększyć bezpieczeństwo finansowe po zakończeniu aktywności zawodowej.
Z drugiej strony korzystanie z tej luki wiąże się również z ryzykiem prawnym – kontrole Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wykazują przypadki niezgłoszonych dochodów czy błędów dokumentacyjnych prowadzących do konieczności zwrotu nadpłat wraz z wysokimi odsetkami.
Ewolucja Debaty Publicznej
Dyskusja wokół luki prawnej skupia zwolenników argumentujących o sprawiedliwości historycznej wobec kobiet dyskryminowanych płacowo w poprzednich dekadach oraz ekonomicznym wpływie zwiększonych świadczeń na lokalne rynki konsumenckie. Z drugiej strony krytycy zwracają uwagę na destabilizację finansową całego systemu oraz nierównoprawność wobec mężczyzn, którzy nie mogą korzystać z analogicznych przywilejów.
Debata ta kształtuje społeczną percepcję systemu emerytalnego jako wymagającego pilnej modernizacji i transparentności oraz uwrażliwia na kwestie równości płci zarówno w sferze ekonomicznej jak i społecznej.
Opisany fenomen odkrywa fundamentalne słabości polskiego modelu zabezpieczenia społecznego opartego na współistnieniu systemu repartycyjnego i kapitałowego. Zarówno krótkoterminowe działania legislacyjne jak i długofalowy dialog społeczny będą kluczowe dla wypracowania sprawiedliwego i stabilnego modelu systemu emerytalnego służącego wszystkim obywatelom niezależnie od płci.
Zachęcamy wszystkich zainteresowanych tematyką reformy systemu emerytalnego do aktywnego udziału w debacie publicznej oraz edukacji dotyczącej własnych praw i możliwości optymalizacji przyszłych świadczeń.
