| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Czym jest dodatkowy urlop dla niepełnosprawnych? | To 10 dni dodatkowego urlopu wypoczynkowego rocznie dla pracowników ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. |
| Jak działa okres karencji? | Prawo do dodatkowego urlopu powstaje dopiero po roku od uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności. |
| Jakie zmiany zaproponowano na 2025 rok? | Projekt nowelizacji zakłada zniesienie okresu karencji i rozszerzenie uprawnień na osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności. |
W Polsce pracownicy posiadający orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności mają prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego, którego wymiar wynosi 10 dni roboczych rocznie. Jednak obecne przepisy nakładają na nich wymóg oczekiwania, zwany okresem karencji, który uniemożliwia natychmiastowe korzystanie z tego przywileju. W marcu 2025 roku Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił z apelem o pilną zmianę prawa, wskazując na dyskryminujący charakter dotychczasowych regulacji. Nowelizacja ma przynieść realne korzyści ponad milionowi aktywnych zawodowo osób z niepełnosprawnościami w Polsce oraz wpłynąć na poprawę ich sytuacji zawodowej i zdrowotnej.
Spis treści:
Podstawowe mechanizmy prawne i ich ewolucja
Prawo do dodatkowego urlopu dla osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności zostało określone w ustawie z 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej. Zgodnie z nią, uprawnionym przysługuje 10 dni dodatkowego urlopu wypoczynkowego rocznie. W przypadku zatrudnienia na część etatu wymiar ten jest proporcjonalnie obniżany – na przykład przy etacie 3/4 wymiar wynosi około 7-8 dni.
Kluczową kwestią jest jednak tzw. okres karencji, czyli obowiązek upływu jednego roku od momentu otrzymania orzeczenia o niepełnosprawności do nabycia prawa do korzystania z dodatkowego urlopu. Przykładowo, osoba, która uzyskała orzeczenie w maju 2024 roku, będzie mogła wykorzystać ten urlop dopiero od maja 2025 roku. Ten wymóg budzi wiele kontrowersji, gdyż znaczna część pracowników nie może od razu skorzystać z przysługującego im prawa, co negatywnie wpływa na ich zdrowie i komfort pracy.
Dane statystyczne potwierdzają skalę problemu – według ZUS w 2024 roku aż 38% uprawnionych osób (około 190 tysięcy) nie mogło wykorzystać dodatkowych dni wolnych ze względu na obowiązujący okres karencji. Ta sytuacja powoduje frustrację oraz zmniejsza motywację do aktywności zawodowej wśród osób z niepełnosprawnościami.
Kontekst legislacyjny i społeczny
W ostatnich miesiącach nastąpiły istotne zmiany legislacyjne mające wpływ na sytuację osób niepełnosprawnych. Od października 2024 roku przedłużono ważność orzeczeń o niepełnosprawności do końca marca 2025 roku, co objęło blisko pół miliona obywateli. Ponadto od stycznia 2025 roku wprowadzono dodatkowe prawo do aż 21 dni urlopu zdrowotnego przeznaczonego na turnusy rehabilitacyjne, niezależnie od podstawowego limitu urlopów.
Zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami systematycznie rośnie – wskaźnik aktywności zawodowej tej grupy wyniósł w czwartym kwartale 2024 roku niemal 35%, co oznacza wzrost o ponad sześć punktów procentowych względem poprzedniego roku. Ten pozytywny trend uwidacznia jednak niedoskonałości obecnego systemu urlopowego, który jest oceniany przez większość pracodawców jako skomplikowany i generujący konflikty.
Dla porównania, inne kraje Unii Europejskiej często rezygnują z okresów karencji lub stosują bardziej elastyczne rozwiązania gwarantujące natychmiastowy dostęp do dodatkowych dni wolnych dla osób z orzeczoną niepełnosprawnością. Modele takie jak w Niemczech czy Szwecji opierają się na pełnym respektowaniu praw pracowniczych oraz dostosowaniu warunków pracy do indywidualnych potrzeb zatrudnionych.
Perspektywy zmian i argumenty stron
W marcu 2025 roku Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił projekt nowelizacji ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej, który przewiduje zniesienie okresu karencji oraz rozszerzenie prawa do dodatkowego urlopu również dla osób z lekkim stopniem niepełnosprawności. Propozycja obejmuje także obniżenie wymaganego stażu pracy uprawniającego do podstawowego urlopu wypoczynkowego z dziesięciu do pięciu lat.
Przeciwnicy zmian – reprezentowani między innymi przez Konfederację Lewiatan – wskazują na ryzyko wzrostu kosztów pracy nawet do kilku procent w sektorach takich jak opieka zdrowotna czy edukacja, gdzie zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami jest relatywnie wysokie. Rząd zaproponował kompromisowe rozwiązanie polegające na skróceniu okresu karencji do sześciu miesięcy, jednak tylko dla pracowników zatrudnionych na pełny etat.
Eksperci podkreślają, że brak reform może skutkować zwiększeniem liczby sporów sądowych dotyczących praw pracowniczych oraz spadkiem aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnością. Dodatkowo utrzymanie obecnych przepisów stoi w sprzeczności z art. 27 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, której Polska jest stroną.
Wpływ na przeciętnego czytelnika
Dla ponad miliona aktywnych zawodowo Polaków z orzeczeniem o niepełnosprawności proponowane zmiany mogą oznaczać realną poprawę jakości życia i warunków pracy. Przykładowo pracownik zarabiający około 3500 zł brutto miesięcznie może stracić niemal dwa tysiące złotych rocznie przez brak możliwości wykorzystania przysługujących mu dni wolnych.
Dodatkowo raport Państwowej Inspekcji Pracy za rok 2024 ujawnia, że znaczna część pracodawców popełnia błędy w obliczaniu wymiaru tego urlopu lub nie posiada odpowiednich procedur jego udzielania. Wprowadzenie nowych regulacji oraz kampanii edukacyjnych pozwoli lepiej chronić prawa osób z niepełnosprawnością i zwiększyć świadomość zarówno pracowników, jak i kadry zarządzającej.
Nowością jest również możliwość sumowania różnych rodzajów urlopów – wypoczynkowego, dodatkowego oraz zdrowotnego – co pozwala na planowanie nawet ponad pięćdziesięciu dni wolnych rocznie przeznaczonych m.in. na rehabilitację i regenerację sił.
Wyzwania implementacyjne
Wdrożenie nowych przepisów wiąże się jednak z wyzwaniami technicznymi i organizacyjnymi dla przedsiębiorstw. Modernizacja systemów kadrowych oraz aktualizacja procedur udzielania urlopów może potrwać nawet do dziewięciu miesięcy w większości firm. Szczególnie skomplikowana pozostaje kwestia rozliczania urlopu u pracowników zmianowych oraz ustalenie czy dni te powinny być liczone jako dni robocze czy kalendarzowe.
Przykład wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z marca 2025 roku pokazuje ryzyko prawne związane z błędną interpretacją obecnych regulacji – sprawa zakończyła się przyznaniem odszkodowania wysokości piętnastu tysięcy złotych dla pracownika supermarketu pozbawionego prawa do dodatkowego urlopu przez niewłaściwe stosowanie okresu karencji.
Kampania informacyjna planowana przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych ma objąć setki szkoleń regionalnych oraz udostępnić narzędzia online ułatwiające obliczanie wymiaru urlopów i konsultacje prawne, co ma pomóc zarówno pracownikom jak i pracodawcom w prawidłowym stosowaniu nowych przepisów.
Reforma prawa dotyczącego dodatkowego urlopu dla osób z niepełnosprawnością to krok ku równości i lepszemu dostosowaniu warunków pracy do potrzeb tej grupy społecznej. To również istotny element strategii wspierającej integrację społeczną i zwiększającej konkurencyjność polskiej gospodarki poprzez pełniejsze wykorzystanie potencjału wszystkich obywateli.
Zachęcamy osoby zainteresowane tematyką praw osób niepełnosprawnych oraz ich aktywnym udziałem w życiu zawodowym do śledzenia dalszych zmian legislacyjnych oraz angażowania się w inicjatywy społeczne wspierające reformy. To ważny moment dla budowania bardziej sprawiedliwego rynku pracy w Polsce.
