| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Co to jest kradzież tożsamości? | Kradzież tożsamości to nieuprawnione wykorzystanie danych osobowych do oszustw finansowych lub innych działań przestępczych. |
| Jak działa system zastrzegania PESEL? | System pozwala zablokować wykorzystanie numeru PESEL w instytucjach finansowych, zapobiegając wyłudzeniom kredytów i pożyczek. |
| Jakie są najskuteczniejsze metody ochrony przed kradzieżą tożsamości? | Regularne aktualizacje oprogramowania, stosowanie silnych haseł, zastrzeżenie PESEL oraz edukacja w zakresie cyberbezpieczeństwa. |
W 2024 roku problem kradzieży tożsamości stał się jednym z największych zagrożeń dla bezpieczeństwa danych osobowych Polaków. Według badania przeprowadzonego na zlecenie ChronPESEL.pl oraz Krajowego Rejestru Długów, aż 52% obywateli obawiało się utraty kontroli nad swoimi danymi, które mogły zostać wykorzystane przez przestępców do wyłudzeń finansowych. Wzrost liczby ataków wymusił podjęcie zdecydowanych kroków zarówno ze strony państwa, jak i instytucji finansowych. W niniejszym artykule przedstawiamy pięć kluczowych faktów dotyczących tego zjawiska oraz praktyczne wskazówki, jak chronić się przed kradzieżą tożsamości w 2024 roku.
Spis treści:
Kontekst społeczno-prawny: dlaczego Polacy się boją?
Strach przed kradzieżą tożsamości ma swoje źródło w rosnącej liczbie ataków cyfrowych i coraz bardziej wyrafinowanych metodach oszustów. W Polsce w ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2024 roku odnotowano około 80 tysięcy incydentów związanych z wyłudzeniem danych osobowych – tyle samo co przez cały poprzedni rok. Najczęściej ofiarami padały media społecznościowe, gdzie aż 44% ataków miało miejsce. Mechanizmy wykorzystywane przez przestępców obejmują phishing – czyli podszywanie się pod instytucje finansowe poprzez fałszywe e-maile lub SMS-y, instalowanie złośliwego oprogramowania na urządzeniach ofiar oraz inżynierię społeczną polegającą na manipulacji psychologicznej użytkowników celem pozyskania poufnych informacji.
Jednym z głównych powodów rosnącego lęku jest fakt, że sprawcy pozostają najczęściej anonimowi – tylko około 7% prowadzonych śledztw kończy się ich identyfikacją i zatrzymaniem. Ponadto ofiary rzadko zgłaszają przestępstwa: jedynie co jedenasty poszkodowany decyduje się na kontakt z policją czy organami ścigania. Brak skuteczności w wykrywaniu sprawców i niska świadomość społeczeństwa potęgują poczucie zagrożenia.
Epidemia cyfrowej przestępczości
Cyberprzestępcy coraz częściej celują w numery PESEL oraz dane bankowe, które umożliwiają im przeprowadzanie wyłudzeń kredytów i pożyczek. Wykorzystują przy tym techniki phishingu – wysyłają fałszywe wiadomości podszywające się pod banki lub urzędy, nakłaniając użytkowników do podania danych logowania. Wśród stosowanych metod znajdują się też malware infekujące komputery i smartfony, a także manipulacje psychologiczne znane jako inżynieria społeczna, np. fałszywe oferty pożyczkowe czy telefony od rzekomych konsultantów.
Skala tego zjawiska jest trudna do oszacowania ze względu na liczne przypadki niewykryte lub niezgloszone, jednak statystyki wskazują na dynamiczny wzrost zagrożeń i rosnącą aktywność cyberprzestępczą w Polsce.
Finansowe konsekwencje: strach przed „duchem w systemie”
Największym powodem niepokoju Polaków jest możliwość wyłudzenia kredytu lub pożyczki na ich dane osobowe. W 2024 roku banki odnotowały niemal 10 tysięcy prób oszustw związanych ze skradzionymi numerami PESEL. Przestępcy kupują kompletne zestawy danych na czarnym rynku za kwoty od kilkudziesięciu do kilkuset złotych i na ich podstawie sporządzają fałszywe dokumenty umożliwiające zawarcie umowy kredytowej.
Przykładem może być gdańska grupa przestępcza, która wykorzystała dane ponad stu osób do uzyskania szybkich pożyczek chwilówek na sumę przekraczającą 4 miliony złotych. Ofiary dowiedziały się o oszustwie dopiero po otrzymaniu wezwań do zapłaty, co często wiąże się z długotrwałym i kosztownym procesem wyjaśniania sytuacji.
SIM swapping – nowe narzędzie szantażu
Wraz ze wzrostem popularności bankowości mobilnej pojawiła się nowa metoda ataku zwana SIM swappingiem. Polega ona na przejęciu numeru telefonu ofiary poprzez wyłudzenie duplikatu karty SIM u operatora telekomunikacyjnego. Dzięki temu przestępcy mogą resetować hasła do kont bankowych za pomocą SMS-ów i autoryzować transakcje bez wiedzy właściciela konta. W 2024 roku operatorzy odnotowali ponad 22 tysiące prób takich ataków, z czego niemal cztery tysiące zakończyło się sukcesem przestępców.
Odpowiedź państwa: system zastrzegania PESEL
Aby przeciwdziałać wzrostowi liczby oszustw, od czerwca 2024 roku obowiązuje nowy system prawny nakładający obowiązek sprawdzania statusu numeru PESEL przez instytucje finansowe oraz inne podmioty takie jak notariusze czy operatorzy telekomunikacyjni. System ten umożliwia obywatelom bezpłatne zastrzeganie swojego numeru PESEL, co blokuje możliwość zawierania umów kredytowych czy pożyczkowych bez ich zgody.
Dzięki temu rozwiązaniu liczba udanych wyłudzeń spadła o ponad 40% w porównaniu do roku poprzedniego. Do kwietnia 2025 roku ponad pięć milionów Polaków skorzystało z możliwości blokady PESEL-u, a większość użytkowników korzystała z opcji czasowego cofnięcia blokady tylko wtedy, gdy było to konieczne (np. podczas składania wniosku o kredyt hipoteczny).
Efekty regulacji
Nowe przepisy zwiększyły odpowiedzialność instytucji za szkody wynikające z ignorowania ostrzeżeń dotyczących zastrzeżenia PESEL-u. W pierwszym kwartale 2025 roku zanotowano blisko pięć milionów automatycznych sprawdzeń numeru PESEL przez banki i inne podmioty, co znacząco utrudniło działalność oszustom. Jednocześnie wszczęto ponad tysiąc postępowań sądowych wobec instytucji lekceważących obowiązki wynikające z nowych regulacji.
Psychologia strachu: dlaczego boimy się mimo zabezpieczeń?
Mimo wdrożenia skutecznych rozwiązań technicznych i prawnych ponad połowa Polaków nadal odczuwa lęk związany z możliwością kradzieży tożsamości. Psychologowie tłumaczą to przede wszystkim anonimowością sprawców oraz opóźnionym wykrywaniem skutków oszustw – średnio potrzeba ponad roku, by ofiara dowiedziała się o naruszeniu swoich danych.
Dodatkowo nieufność względem instytucji publicznych i firm odpowiedzialnych za ochronę danych potęguje poczucie zagrożenia. Aż 81% badanych uważa, że organizacje nie dbają wystarczająco o bezpieczeństwo informacji osobistych swoich klientów.
Luki w edukacji i świadomości
Sektor małych i średnich przedsiębiorstw również boryka się z niedostatecznym poziomem zabezpieczeń – jedna trzecia firm nie prowadzi regularnych szkoleń pracowników w zakresie cyberbezpieczeństwa. Tymczasem wiele incydentów wynika właśnie z błędów ludzkich lub braku podstawowej wiedzy o zagrożeniach cyfrowych.
Przyszłość walki z kradzieżą tożsamości
Kolejnym krokiem w ochronie danych osobowych jest rozwój technologii biometrycznych oraz sztucznej inteligencji. Już dziś większość banków testuje rozwiązania wieloskładnikowego uwierzytelniania wykorzystujące skanowanie żył dłoni, rozpoznawanie głosu czy analizę naczyń krwionośnych oka. Systemy oparte na sztucznej inteligencji potrafią analizować zachowania użytkowników i wykrywać anomalie nawet z 95-procentową skutecznością, co pozwala blokować podejrzane transakcje zanim dojdzie do szkody.
Edukacja jako fundament bezpieczeństwa
Niezależnie od zaawansowania technologii kluczowa pozostaje świadomość użytkowników. Tylko mniej niż połowa Polaków regularnie aktualizuje oprogramowanie antywirusowe czy stosuje unikatowe hasła dla różnych kont online. Ministerstwo Cyfryzacji planuje na rok 2025 przeprowadzenie ogólnopolskiej kampanii edukacyjnej wartą ponad 24 miliony złotych, której celem jest podniesienie poziomu cyberhigieny społeczeństwa oraz wyposażenie obywateli w praktyczne narzędzia obrony przed cyberzagrożeniami.
Bartłomiej Drozd ze ChronPESEL.pl podkreśla: „Żaden system nie zastąpi świadomego użytkownika”. Dlatego edukacja jest fundamentem skutecznej ochrony przed kradzieżą tożsamości.
Podsumowanie: między strachem a nadzieją
Rok 2024 pokazał wyraźnie skalę zagrożeń związanych z kradzieżą tożsamości oraz potrzebę kompleksowej reakcji społeczeństwa i władz państwowych. Pomimo że co drugi Polak odczuwa obawy dotyczące wykorzystania jego danych osobowych przez przestępców, rośnie też grupa tych, którzy aktywnie korzystają z dostępnych narzędzi ochronnych – przede wszystkim systemu zastrzegania numeru PESEL.
Dalsza walka wymaga jednak połączenia nowoczesnych technologii zabezpieczających ze wzmożoną edukacją cyfrową oraz budowaniem kultury prewencji na poziomie indywidualnym i instytucjonalnym. Jak zauważył ekspert KRD Andrzej Kulik: „Przestępcy nie śpią, ale nasze narzędzia czuwania stają się coraz skuteczniejsze”. To przesłanie powinno motywować każdego użytkownika internetu do aktywnych działań na rzecz własnego bezpieczeństwa cyfrowego.
