Jedna z najważniejszych arterii Warszawy, Aleje Jerozolimskie, zawdzięcza swoją nazwę krótkotrwałej osadzie żydowskiej Nowa Jerozolima, która istniała zaledwie dwa lata w XVIII wieku. To wyjątkowy przypadek, gdy efemeryczne miejsce pozostawiło trwały ślad w topografii miasta. W 2025 roku Aleje Jerozolimskie stoją przed kluczowymi zmianami urbanistycznymi, a historia Nowej Jerozolimy nabiera nowego znaczenia dzięki wystawie i seminarium organizowanym przez Żydowski Instytut Historyczny.
| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Jaka jest historia Nowej Jerozolimy i jej wpływ na nazewnictwo Alej Jerozolimskich? | Nowa Jerozolima była żydowską osadą z XVIII wieku, która dała nazwę drodze i późniejszym Alejom Jerozolimskim. |
| Jakie są plany i kontrowersje dotyczące przebudowy Alej Jerozolimskich do 2030 roku? | Planowana jest redukcja liczby pasów ruchu i zwiększenie przestrzeni pieszej, co budzi sprzeczne opinie ekspertów i polityków. |
| Co symbolizuje palma na rondzie de Gaulle’a w Warszawie? | Palma jest artystycznym nawiązaniem do jerozolimskich korzeni nazwy Alej, symbolizującym ich historyczne dziedzictwo. |
Spis treści:
Jak powstała Nowa Jerozolima i dlaczego jej historia jest ważna dla Alej Jerozolimskich?
Nowa Jerozolima to niewielka osada założona w 1774 roku przez Augusta Sułkowskiego na terenie jurydyki Bożydar-Kałęczyn. Była to żydowska kolonia przeznaczona dla mieszkańców Warszawy wysiedlonych przez rosyjskie władze z centrum miasta. Osada istniała tylko dwa lata – w 1776 roku została zlikwidowana, a jej mieszkańcy zmuszeni do opuszczenia terenu. Pomimo krótkiego istnienia, nazwa „Jerozolima” przetrwała w lokalnej pamięci i została nadana głównej drodze prowadzącej przez te tereny.
Ta droga pierwotnie nosiła nazwę Drogi Jerozolimskiej i była ważnym traktem komunikacyjnym między Warszawą a pobliskimi miejscowościami. Z czasem przekształciła się w szeroką arterię miejską – obecne Aleje Jerozolimskie – które stały się jednym z symboli stolicy Polski. Paradoksalnie więc efemeryczna osada z XVIII wieku stała się źródłem nazwy jednej z najważniejszych ulic Warszawy.
Jak wyglądała historia rozwoju Alej Jerozolimskich od drogi do nowoczesnej arterii?
Początkowo Droga Jerozolimska była prostym traktem o charakterze wiejskim. W latach 1816–1824 została przekształcona w reprezentacyjną aleję o szerokości aż 44 metrów, obsadzoną sześcioma rzędami topoli. Nazwa ewoluowała od Drogi do Alej, podkreślając coraz większe znaczenie tej arterii w mieście.
W XIX wieku przy Alejach powstały Rogatki Jerozolimskie – klasycystyczne pawilony celne projektu Jakuba Kubickiego, które funkcjonowały aż do II wojny światowej. W XX wieku Aleje stały się miejscem życia społecznego i kulturalnego elity Warszawy oraz przestrzenią nowych inwestycji infrastrukturalnych. W 1926 roku na skrzyżowaniu Alej z Marszałkowską uruchomiono pierwszą w Polsce sygnalizację świetlną, co podkreślało ich nowoczesny charakter.
Jakie zmiany i kontrowersje towarzyszą współczesnej roli Alej Jerozolimskich?
Dziś Aleje Jerozolimskie pełnią kluczową rolę komunikacyjną jako jedna z głównych arterii miasta o długości około 4 kilometrów. Wzdłuż nich znajdują się ważne obiekty publiczne, takie jak Muzeum Narodowe czy Dworzec Centralny. Jednak współczesność przynosi wyzwania związane z rosnącym natężeniem ruchu i potrzebą rewitalizacji przestrzeni publicznej.
Obecnie trwają dyskusje dotyczące planowanej przebudowy Alej, która zakłada zmniejszenie liczby pasów ruchu samochodowego na rzecz poszerzenia chodników oraz zasadzenia nowych szpalerów drzew. Projekt ma także powiązanie z remontem tunelu średnicowego PKP PLK, którego realizacja planowana jest po roku 2030. Te zmiany wywołują kontrowersje – zwolennicy podkreślają korzyści dla jakości życia mieszkańców, przeciwnicy obawiają się utrudnień komunikacyjnych.
Co mówią eksperci o przyszłości Alej Jerozolimskich i ich historycznym znaczeniu?
Dr Paweł Fijałkowski z Żydowskiego Instytutu Historycznego wskazuje, że pamięć o Nowej Jerozolimie ma ogromne znaczenie dla tożsamości przestrzennej Warszawy. Podkreśla on, że choć osada istniała krótko, jej duch trwa dalej dzięki nazwie alei oraz symbolom kulturowym, które ją otaczają.
Michał Olszewski, zastępca prezydenta Warszawy odpowiedzialny za sprawy urbanistyki, widzi w planowanej przebudowie szansę na przywrócenie historycznego charakteru alei poprzez zwiększenie zieleni i poprawę komfortu pieszych. Z kolei Sebastian Kaleta, wiceminister infrastruktury, krytykuje plany ograniczenia ruchu samochodowego w centrum miasta, argumentując że aleje powinny pozostać główną arterią tranzytową.
Jakie symbole i plany interesują mieszkańców oraz odwiedzających Warszawę?
Jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli związanych z Alejami jest instalacja artystyczna Joanny Rajkowskiej – palma ustawiona na rondzie de Gaulle’a. Palma ta nie tylko upamiętnia nazwę alei, lecz także symbolizuje połączenie Warszawy z jerozolimskim dziedzictwem kulturowym. W styczniu 2025 roku zakończyła się jej renowacja polegająca na wymianie liści oraz wzmocnieniu konstrukcji.
Początkowe plany artystki zakładały stworzenie całego szpaleru palm wzdłuż alei, jednak ostatecznie stanęła tam tylko jedna palma. To właśnie ta instalacja stała się punktem odniesienia dla wielu dyskusji o tożsamości miejsca oraz jego przyszłym kształcie.
Mieszkańcy Warszawy oczekują na planowane po 2030 roku zmiany infrastrukturalne – choć mogą one powodować tymczasowe utrudnienia komunikacyjne, to jednocześnie mają poprawić jakość życia dzięki zwiększeniu terenów zielonych oraz większej przestrzeni dla pieszych.
Jakie są najbardziej zaskakujące fakty o historii i współczesności Alej Jerozolimskich?
Zaskakującym faktem jest to, jak szybko nazwa związana z efemeryczną osadą utrwaliła się w świadomości mieszkańców oraz oficjalnym nazewnictwie miejskim już w XIX wieku. Już w 1824 roku prasa opisywała drogę jako „nową Drogę Jerozolimską prowadzącą do Wisły”, mimo że sama osada nie istniała od niemal pięćdziesięciu lat.
Dodatkowo pierwsza polska sygnalizacja świetlna została uruchomiona właśnie na skrzyżowaniu Alej z Marszałkowską – co pokazuje innowacyjność tego miejsca już przed stu laty. Obecne debaty dotyczące przebudowy pokazują, że historia tej arterii nadal żywo wpływa na decyzje o jej kształcie oraz funkcji.
Historia osady Nowa Jerozolima to przykład niezwykłego wpływu krótkotrwałych wydarzeń na długofalową tożsamość miejską. Dziś Aleje Jerozolimskie przygotowują się do kolejnej przemiany – tak samo przełomowej jak ich początki sprzed ponad dwóch wieków. Ta opowieść zachęca do refleksji nad znaczeniem pamięci miejsca oraz inspiruje do poznawania historii własnego otoczenia.
Zachęcamy do odwiedzenia wystawy „Drogi do Jerozolimy” trwającej do 20 lipca 2025 roku w Muzeum Narodowym oraz udziału w seminarium organizowanym przez Żydowski Instytut Historyczny 22 kwietnia 2025 roku poświęconym historii powstania i upadku osady Nowa Jerozolima.
