Spis treści:
Wprowadzenie do agrowoltaiki i jej potencjał w polskim rolnictwie
Agrowoltaika, zwana także AgroPV, to innowacyjne rozwiązanie polegające na jednoczesnym wykorzystaniu gruntów rolnych do produkcji roślinnej oraz wytwarzania energii elektrycznej za pomocą paneli fotowoltaicznych. W praktyce oznacza to instalację paneli słonecznych nad uprawami lub pastwiskami, co pozwala na synergiczne wykorzystanie przestrzeni oraz zwiększenie efektywności gospodarstw rolnych. W Polsce, gdzie tradycyjne rolnictwo stoi przed wyzwaniami zmian klimatycznych i presji na zwiększenie efektywności energetycznej, agrowoltaika jawi się jako obiecująca alternatywa wspierająca zrównoważony rozwój obszarów wiejskich.
Mimo rosnącego zainteresowania energią odnawialną i dynamicznego wzrostu mocy zainstalowanych paneli fotowoltaicznych, które osiągnęły 21,5 GW na koniec stycznia 2025 roku, wdrożenie instalacji agrowoltaicznych w Polsce napotyka na liczne przeszkody prawne i administracyjne. Brak dedykowanych regulacji oraz niejasności prawne skutecznie hamują rozwój tej technologii, uniemożliwiając gospodarstwom rolnym korzystanie z potencjału AgroPV. Najnowszy raport Polskiego Stowarzyszenia Fotowoltaiki wraz z kancelarią prawną Brysiewicz Bokina i Wspólnicy wskazuje na pięć kluczowych barier, które blokują rozwój agrowoltaiki w naszym kraju.
Co to jest agrowoltaika? Definicja i globalne przykłady
Agrowoltaika to połączenie dwóch funkcji: produkcji rolnej oraz generacji energii elektrycznej ze słońca na tym samym obszarze. Technologia ta pozwala na montaż paneli fotowoltaicznych nad uprawami lub pastwiskami w taki sposób, że nie ogranicza lub nawet wspiera wzrost roślin dzięki ochronie przed nadmiernym nasłonecznieniem czy suszą.
Na świecie agrowoltaika rozwija się w krajach takich jak Niemcy, Francja czy Japonia, gdzie instalacje PV są projektowane tak, by minimalizować negatywny wpływ na produkcję rolną. Przykładowo w Niemczech dopuszcza się zajęcie do 15% powierzchni pola pod panele bez utraty statusu rolnego gruntu, co pozwala rolnikom korzystać ze wsparcia unijnego i lokalnych dopłat.
W Polsce istnieją jedynie pojedyncze pilotażowe projekty agrowoltaiczne, a brak jest oficjalnych danych dotyczących liczby czy mocy takich instalacji. To kontrastuje z szybkim wzrostem ogólnej fotowoltaiki, która coraz częściej znajduje zastosowanie na dachach budynków czy w dużych elektrowniach słonecznych.
Główne bariery prawne blokujące rozwój agrowoltaiki
Brak jednolitej definicji agrowoltaiki w polskim prawie
Jednym z najważniejszych problemów jest brak formalnej definicji agrowoltaiki w obowiązujących przepisach. Obecne prawo traktuje instalacje fotowoltaiczne jako odrębne od działalności rolniczej przedsięwzięcia energetyczne. W praktyce oznacza to konieczność zmiany przeznaczenia gruntów rolnych na cele nierolnicze przy montażu paneli PV, co wiąże się z dodatkowymi procedurami i ograniczeniami.
Brak jasnej regulacji powoduje również niepewność inwestorów i organy administracyjne często kwalifikują instalacje AgroPV jako działalność przemysłową lub energetyczną, a nie uzupełniającą produkcję rolną. Tymczasem unijna dyrektywa RED III nakłada na państwa członkowskie obowiązek uproszczenia procedur dla odnawialnych źródeł energii, w tym właśnie dla agrowoltaiki, co ma wejść w życie od maja 2025 roku.
Konflikty z przepisami o ochronie gruntów rolnych
Polska ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych reguluje zasady korzystania z terenów o wysokiej klasie bonitacyjnej (I-III). Instalacje fotowoltaiczne mogą być lokalizowane tylko na gruntach klasy IV-VI bez konieczności zmiany przeznaczenia. To ogranicza możliwość zastosowania AgroPV na najbardziej wartościowych ziemiach rolnych.
Dla rolników chcących instalować panele PV na lepszych gruntach wymagana jest procedura odrolnienia terenu, która skutkuje utratą prawa do dopłat bezpośrednich wypłacanych w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Ten aspekt generuje poważne ryzyko finansowe i stanowi główny czynnik odstraszający inwestorów z sektora rolnego.
Bariery podatkowe i finansowe utrudniające inwestycje
Podwójne opodatkowanie działalności rolno-energetycznej
System podatkowy nie uwzględnia specyfiki działalności agrowoltaicznej jako połączenia produkcji rolnej i energetycznej. Rolnicy inwestujący w AgroPV muszą często płacić podatek od nieruchomości według stawek obowiązujących dla działalności gospodarczej zamiast niższych stawek przewidzianych dla gruntów rolnych.
Różnica ta jest znacząca – podatek dla gruntów energetycznych wynosi ponad trzy razy więcej niż dla terenów uprawnych. Takie rozwiązanie fiskalne stanowi poważną barierę ekonomiczną zwłaszcza dla mniejszych gospodarstw rodzinnych, które nie mogą liczyć na szybki zwrot inwestycji.
Ryzyko utraty dopłat bezpośrednich
Dopłaty bezpośrednie stanowią istotną część dochodu wielu polskich rolników – średnio około 30%. W przypadku zmiany użytkowania części gruntu pod panele fotowoltaiczne istnieje realne zagrożenie całkowitej utraty tych świadczeń. Zgodnie z interpretacjami organów administracyjnych każda zmiana przeznaczenia terenu może być traktowana jako zaprzestanie produkcji rolnej.
Tymczasem orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE wskazuje możliwość zachowania dopłat, jeżeli głównym celem pozostaje działalność rolnicza i instalacje PV jedynie ją uzupełniają. Polska jednak jeszcze nie dostosowała swoich przepisów do tych wytycznych, co dodatkowo komplikuje sytuację inwestorów AgroPV.
Wyzwania administracyjno-proceduralne przy realizacji projektów AgroPV
Długotrwały proces uzyskiwania pozwoleń
Inwestycje agrowoltaiczne wymagają szeregu decyzji administracyjnych: środowiskowej oceny oddziaływania, warunków zabudowy oraz pozwolenia na budowę. Czas oczekiwania na poszczególne etapy może wynosić od kilku miesięcy do nawet kilku lat. Szczególnie długi jest proces uzyskania decyzji środowiskowej – średnio 12–18 miesięcy.
Dodatkowo wiele miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego nie uwzględnia możliwości lokalizacji instalacji AgroPV lub zakwalifikowuje je jako działalność przemysłową wykluczającą produkcję rolną. Brak jednolitych wytycznych powoduje konieczność indywidualnego negocjowania warunków z urzędami lokalnymi.
Niejednolita interpretacja przepisów przez organy samorządowe
W różnych regionach Polski obserwuje się odmienne podejście władz lokalnych do kwestii agrowoltaiki. Przykładowo w województwie łódzkim zdarza się kwalifikowanie małych instalacji o mocy około 0,5 MW jako obiektów przemysłowych wymagających pełnego odrolnienia gruntu. Takie rozbieżności prowadzą do znacznego wydłużenia procesów inwestycyjnych i zwiększają ryzyko projektowe.
Niejednolitość interpretacji komplikuje planowanie inwestycji oraz wymaga dodatkowego wsparcia prawnego i eksperckiego ze strony zainteresowanych stron.
Perspektywy unijne i doświadczenia innych krajów UE
Dyrektywa RED III a uproszczenie procedur dla OZE
Unijna dyrektywa RED III nakłada na państwa członkowskie obowiązek uproszczenia procedur administracyjnych dotyczących odnawialnych źródeł energii do maja 2025 roku. Zapisy te obejmują również instalacje AgroPV poprzez rekomendację równoległego prowadzenia postępowań oraz automatyzację wydawania pozwoleń dla małych projektów.
Dodatkowo dyrektywa wskazuje na konieczność uwzględniania OZE w strategiach adaptacji do zmian klimatu oraz promocji rozwoju technologii integrujących produkcję energii z innymi sektorami gospodarki, co wpisuje się idealnie w ideę agrowoltaiki.
Zagraniczne modele regulacyjne wspierające rozwój AgroPV
Niemcy umożliwiają lokalizację paneli PV na maksymalnie 15% powierzchni gruntów rolnych bez konieczności zmiany ich statusu prawnego. Dzięki temu niemieccy rolnicy mogą równolegle korzystać z unijnych dopłat oraz przychodów ze sprzedaży energii elektrycznej.
We Francji wymaga się utrzymania co najmniej 90% powierzchni działki pod produkcją rolną przy jednoczesnym montażu paneli słonecznych, co gwarantuje zachowanie charakteru gospodarstwa rolnego. Z kolei Czechy uznają agrowoltaikę za skuteczne narzędzie ochrony gruntów przed urbanizacją i degradacją środowiska naturalnego.
Doświadczenia tych państw wskazują na potrzebę elastycznych regulacji oraz integracji polityk rolno-energetycznych dla skutecznego rozwoju AgroPV.
Rekomendacje dotyczące zmian legislacyjnych i wsparcia finansowego
Pilne zmiany prawne sprzyjające rozwojowi agrowoltaiki
Najnowszy raport Polskiego Stowarzyszenia Fotowoltaiki wraz z kancelarią prawną rekomenduje przede wszystkim wprowadzenie formalnej definicji agrowoltaiki w polskim systemie prawnym. Taka definicja powinna uwzględniać równoległe prowadzenie działalności rolnej oraz energetycznej bez konieczności zmiany przeznaczenia gruntu rolnego.
Konieczna jest także nowelizacja ustawy o planowaniu przestrzennym poprzez zniesienie obowiązku posiadania miejscowego planu zagospodarowania terenu dla instalacji o mocy do 1 MW lokalizowanych na gruntach klasy III oraz niższych. Dodatkowo postulowane są reformy podatkowe umożliwiające stosowanie ulg fiskalnych dla gospodarstw integrujących funkcje rolno-energetyczne.
Wsparcie finansowe w ramach Wspólnej Polityki Rolnej 2023-2027
Unia Europejska rekomenduje uwzględnienie agrowoltaiki w krajowych planach strategicznych WPR na lata 2023-2027. Pozwoli to na dostęp do środków finansowych z funduszy rozwoju obszarów wiejskich przeznaczonych na inwestycje zwiększające odporność sektora rolnego i promujące odnawialne źródła energii.
Dzięki takim mechanizmom możliwe będzie obniżenie kosztów inwestycji dla rolników oraz zwiększenie atrakcyjności projektów AgroPV jako sposobu dywersyfikacji dochodów gospodarstw rodzinnych przy jednoczesnym wsparciu celów klimatycznych UE.
Podsumowanie: Agrowoltaika jako klucz do zielonej transformacji polskiego rolnictwa
Agrowoltaika oferuje realną szansę wzrostu dochodowości gospodarstw nawet o 40%, dzięki możliwości sprzedaży nadwyżek energii elektrycznej przy jednoczesnym zachowaniu produkcji rolnej. Ponadto panele słoneczne chronią uprawy przed ekstremalnymi warunkami pogodowymi wynikającymi ze zmian klimatu, co zwiększa stabilność produkcji żywności.
Mimo tych korzyści obecny brak spójnych regulacji prawnych hamuje rozwój tej technologii, narażając Polskę także na sankcje za niewdrożenie unijnych zobowiązań wynikających z dyrektywy RED III. Konieczne jest podjęcie zdecydowanych działań legislacyjnych oraz dostosowanie systemu podatkowego i wsparcia finansowego tak, aby AgroPV stało się realną opcją dla polskich rolników.
Jak trafnie zauważa dr Magdalena Porzeżyńska z kancelarii Brysiewicz Bokina i Wspólnicy: „Potrzebna jest polityczna odwaga i współpraca międzysektorowa, aby przekształcić bariery w impulsy rozwoju.” Podejmując te wyzwania dziś, Polska może stać się liderem zielonej transformacji obszarów wiejskich oraz efektywnie wykorzystać potencjał odnawialnych źródeł energii już jutro.
