| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Czym są studia podyplomowe „Adaptacja kopalń” w GIG? | To program edukacyjny przygotowujący specjalistów do zarządzania transformacją terenów pogórniczych na Śląsku. |
| Jakie nowe funkcje mogą pełnić zamknięte kopalnie? | Kopalnie mogą stać się miejscami inwestycji w zieloną energię, turystykę industrialną oraz centra danych. |
| Dlaczego adaptacja kopalń jest istotna dla Śląska? | Transformacja to szansa na nowe miejsca pracy i rewitalizację regionu dotkniętego spadkiem wydobycia węgla. |
Przemiany gospodarcze i energetyczne na Śląsku nabierają tempa – region, który przez dekady był sercem polskiego przemysłu węglowego, stoi dziś przed wyzwaniem adaptacji kopalń do nowych funkcji. Czy można sobie wyobrazić, że zamknięte kopalnie staną się nie tylko symbolem minionej epoki, ale też nowym źródłem zatrudnienia i innowacji? W maju 2025 roku Główny Instytut Górnictwa (GIG) wraz z Politechniką Śląską zainaugurowały pionierskie studia podyplomowe, które mają odpowiedzieć na to pytanie i przygotować kadrę specjalistów do zarządzania tym procesem.
Spis treści:
Szczegóły inauguracji i struktura programu studiów
Studia podyplomowe „Adaptacja kopalń do pełnienia nowych funkcji – uwarunkowania prawne, techniczne, społeczne i środowiskowe” to odpowiedź na dynamicznie zmieniające się realia przemysłu górniczego. Program powstał dzięki współpracy Głównego Instytutu Górnictwa – Państwowego Instytutu Badawczego oraz Politechniki Śląskiej i obejmuje 160 godzin zajęć rozłożonych na dwa semestry. Adresowany jest do pracowników kopalń, samorządowców oraz inwestorów zainteresowanych rewitalizacją terenów pogórniczych.
Program został podzielony na cztery kluczowe filary:
Po pierwsze – aspekty prawne związane z likwidacją zakładów górniczych, zgodnie z obowiązującym prawem geologicznym i górniczym. Po drugie – technologie adaptacyjne, obejmujące rekultywację terenu, monitoring środowiskowy oraz zarządzanie infrastrukturą pokopalnianą. Trzecim filarem są wyzwania społeczne, takie jak aktywizacja zawodowa byłych górników czy wsparcie lokalnych społeczności. Na koniec – nowe modele biznesowe: wykorzystanie terenów dawnych kopalń pod inwestycje w zieloną energię, centra danych lub turystykę industrialną.
Wśród wykładowców znajdują się wybitni eksperci: prof. Aleksandra Kuzior z Politechniki Śląskiej, dyrektor GIG Jarosław Zagórowski oraz specjaliści z Niemiec zaangażowani wcześniej w projekty adaptacyjne w Zagłębiu Ruhry. Tak szerokie spektrum kompetencji gwarantuje kompleksowe podejście do problematyki transformacji.
Unikatowość programu i międzynarodowe inspiracje
Studia podyplomowe wyróżniają się przede wszystkim interdyscyplinarnym charakterem oraz silnym aspektem międzynarodowym. Współpraca z ekspertami z Niemiec pozwala uczestnikom poznać sprawdzone metody przekształcania terenów pokopalnianych na przykładzie takich miejsc jak słynna kopalnia Zollverein w Essen. Tam po zakończeniu działalności wydobywczej powstało muzeum techniki i centrum designu, które stały się ważnym punktem turystycznym i kulturalnym regionu.
Moduły edukacyjne skupiają się na przyszłościowych technologiach: od prawa przez zagadnienia społeczne aż po technologie zielonej energii – między innymi magazynowanie wodoru w dawnych szybikach górniczych testowane obecnie w kopalni Guido w Zabrzu. Taki przekrój tematyczny stawia program w czołówce europejskich inicjatyw dotyczących smart closure kopalń oraz rewitalizacji postindustrialnych terenów.
Kontekst branżowy i społeczny: dlaczego teraz?
Spadek wydobycia węgla kamiennego to nie tylko trend globalny, lecz także bolesna rzeczywistość dla Polski i szczególnie dla Śląska. W 2024 roku polskie kopalnie zanotowały rekordową stratę netto przekraczającą 11 miliardów złotych, a produkcja spadła o niemal 9% rok do roku. Równocześnie zatrudnienie w sektorze górnictwa kurczy się systematycznie – według Agencji Rozwoju Przemysłu liczba pracowników spadła do około 74 tysięcy osób.
W odpowiedzi rząd Polski wraz z partnerami społecznymi podpisał umowę społeczną zakładającą stopniowe wygaszanie kopalń do 2049 roku oraz finansowanie projektów rewitalizacji terenów pokopalnianych z funduszy Unii Europejskiej. W praktyce oznacza to konieczność szybkiego przekwalifikowania pracowników oraz znalezienia nowych zastosowań dla infrastruktury przemysłowej.
Historia pokazuje jednak, że proces ten wymaga starannego planowania – likwidacja kopalń w Wałbrzychu lat 90. XX wieku bez odpowiednich programów wsparcia doprowadziła do masowego bezrobocia i odpływu ludności. Dlatego obecne działania oparte są o doświadczenia międzynarodowe i koncepcję inteligentnego zamykania („smart closure”), która minimalizuje negatywne skutki społeczne i środowiskowe.
Perspektywy i kontrowersje wokół programu
Program studiów spotkał się zarówno z entuzjazmem, jak i krytyką. Zwolennicy podkreślają jego znaczenie jako narzędzia niwelującego lukę kompetencyjną – według analiz do końca dekady może zniknąć niemal 80% aktywnych kopalń w Polsce. Przygotowanie specjalistów zdolnych skutecznie prowadzić projekty rewitalizacyjne staje się więc koniecznością.
Z drugiej strony związki zawodowe zwracają uwagę, że program nie uwzględnia w pełni potrzeb starszych pracowników górnictwa – ci stanowią ponad 40% załogi i często mają ograniczone możliwości przekwalifikowania się na nowe zawody. Problem ten wymaga dodatkowych rozwiązań systemowych oraz wsparcia socjalnego.
W krótkim terminie przewiduje się stworzenie kilkuset miejsc pracy w sektorze doradztwa i projektowania adaptacyjnego. W perspektywie średnioterminowej nawet 15% terenów pogórniczych może zostać przekształcone pod farmy fotowoltaiczne czy centra logistyczne, co zmieni oblicze gospodarcze regionu.
Dla kogo są te zmiany? Znaczenie dla mieszkańców i inwestorów
Dla lokalnych społeczności adaptacja kopalń oznacza przede wszystkim nowe perspektywy zatrudnienia poza tradycyjnym górnictwem – sektor odnawialnych źródeł energii może wygenerować dziesiątki tysięcy nowych stanowisk pracy. Rewitalizacja terenów postindustrialnych poprawi też jakość życia poprzez tworzenie przestrzeni rekreacyjnych czy kulturalnych, jak pokazuje przykład Kopalni Ignacy w Rybniku.
Dla inwestorów natomiast tereny pokopalniane oferują atrakcyjne warunki: gotową infrastrukturę energetyczną, dogodny dostęp komunikacyjny oraz preferencyjne warunki finansowania projektów rewitalizacyjnych dzięki funduszom UE i krajowym programom wsparcia transformacji energetycznej.
Ciekawostką jest moduł dotyczący magazynowania wodoru – technologii przyszłości wpisującej się w globalne trendy dekarbonizacji przemysłu oraz transportu. Międzynarodowy wymiar programu objawia się również poprzez planowane wizyty studyjne u naszych zachodnich sąsiadów, gdzie sukcesywnie przekształca się tereny postkopalniane w parki technologiczne oraz centra badawczo-rozwojowe.
Podsumowanie
Inauguracja studiów podyplomowych „Adaptacja kopalń” to symboliczny krok ku nowej epoce dla Śląska – regionu o bogatej historii górniczej stojącego dziś przed wyzwaniem transformacji gospodarczej i społecznej. Program ten ma potencjał nie tylko przygotować specjalistów zdolnych zarządzać tym procesem, ale także stać się katalizatorem zmian sprzyjających zrównoważonemu rozwojowi regionu.
Decyzje podejmowane dziś będą miały wpływ na losy tysięcy mieszkańców Śląska oraz kształt przyszłego krajobrazu gospodarczego Polski. Adaptacja kopalń to szansa na nowe życie tych terenów – czy Śląsk stanie się modelowym przykładem transformacji przemysłowej? Odpowiedź zależy od skutecznej współpracy nauki, biznesu i społeczności lokalnych.
Zachęcamy do śledzenia dalszego rozwoju tego projektu oraz aktywnego udziału w dyskusjach dotyczących przyszłości energetycznej Polski i regionu Śląska.
