Duży szum medialny wokół stawki wskaźnika referencyjnego WIBOR i pojawiające się informacje o pierwszych pozwach kwestionujących jego legalność powodują, że coraz większa grupa kredytobiorców zaczyna uważniej przyglądać się swojej umowie. Czy to możliwe, że WIBOR da się usunąć z umowy kredytu na mocy postanowienia sądu? Czy umowa kredytu hipotecznego o zmiennym oprocentowaniu zawarta w złotówkach może zostać unieważniona? Jest wiele przesłanek świadczących o tym, że odpowiedzi na oba te pytania są twierdzące i składane roszczenia wobec banków zasadne. Dodatkowo coraz więcej prawników zaczyna analizować zapisy umowy pod kątem usunięcia WIBOR z kredytów hipotecznych.
Spis treści:
Nawet 98 proc. kredytów w Polsce to te ze zmiennym oprocentowaniem
Polacy spłacają ok. 2 mln kredytów hipotecznych powiązanych ze zmiennym oprocentowaniem – zmienna stopa procentowa przez lata była wybierana przez ok. 98 proc. kredytobiorców (dane z KNF z początku 2022 roku). Duża część tych umów została zawarta w latach 2020-2021, gdy stopa referencyjna NBP była bliska zeru, co wpływało na korzystne warunki zaciągania pożyczek.
Polska jest jednym z krajów o największym udziale produktów finansowych ze zmienną stopą procentową – banki dopiero od lipca 2021 roku mają obowiązek proponować swoim klientom alternatywę w postaci kredytu na czasowo stałej stopie, ale wcześniej tego rodzaju produkty nie były ani powszechne, ani promowane.
Mało tego, doradcy kredytowi w wielu przypadkach jednoznacznie wskazywali kredyt na zmiennej stopie jako korzystniejszy – i to jeszcze w 2021 roku, gdy wiadomo było, że światowa epidemia nadszarpnęła znacząco globalną gospodarkę, a kryzys nieśmiało pukał już do drzwi Europy.
Dziś osoby, które wówczas zaufały pracownikowi banku, spłacają dwu- albo nawet i trzykrotnie wyższe raty kredytowe niż w pierwszych miesiącach po podpisaniu umowy. Ci konsumenci w wielu przypadkach mają prawo czuć się pokrzywdzeni i oszukani – zwłaszcza gdy obsługa w banku nie dołożyła starań, by w sposób jasny i zrozumiały poinformować ich o ekonomicznych konsekwencjach zmiany oprocentowania, które w praktyce jest niczym nieograniczone – każdy wzrost kosztu pieniądza w niezwykle krótkim czasie przekłada się na wysokość stawki WIBOR, która jest częścią składową oprocentowania kredytów złotowych.
Zobacz: WIBOR pozew zbiorowy – Czy warto?
Usunięcie WIBOR – Dlaczego powinno się kwestionować WIBOR w umowach kredytowych?
Powodów, dla których można kwestionować umowy oparte o stawkę WIBOR w sądach, jest kilka:
- niedopełnienie obowiązku przez kredytodawcę w zakresie dostarczenia wymaganych dokumentów, w tym wypadku regulaminu stawki referencyjnej – i to jeszcze przed zawarciem umowy. Znajduje to uzasadnienie w art. 384 § 1 kc
- niepoinformowanie w należyty sposób kredytobiorcy będącego konsumentem o ryzyku związanym ze zmiennym oprocentowaniem, w szczególności o tym, jak może się ono zmieniać wraz z rosnącymi stopami procentowymi w czasie trwania kredytu i faktycznej skali nieograniczonego ryzyka
- podwójna marża ukryta w oprocentowaniu kredytów – sam WIBOR uwzględnia już marżę banków, jaką nakładają one, deklarując stawkę, po jakiej są gotowe pożyczać sobie wzajemnie pieniądze. Następnie tak ustalony WIBOR, będący stawką referencyjną kredytów złotowych, jest ponownie powiększany o marżę banku, z którą tworzy wspólnie oprocentowania kredytu (np. hipotecznego, gotówkowego etc.).
Wokół WIBOR-u jest jednak znacznie więcej przesłanek do unieważnienia kredytu. Chodzi między innymi o sam sposób ustalania stawki, który jest bardzo aktywnie broniony zarówno przez administratora wskaźnika, GPW Benchmark, jak i Związek Banków Polskich. Pełnomocnicy prawni kredytobiorców mają jednak wątpliwości, czy warto zawierzyć tym zapewnieniom.
W ogromnym skrócie, WIBOR ustala się w oparciu o informacje przekazywane przez same banki, a dotyczące tego, jakie jest hipotetyczne oprocentowanie pożyczek na rynku międzybankowym. Zgadza się, hipotetyczne, ponieważ transakcji tego typu jest bardzo mało – banki nie muszą pożyczać sobie wzajemnie pieniędzy, ponieważ akcję kredytową finansują przede wszystkim z depozytów.
W ten sposób bank, czyli główny beneficjent wysokiego oprocentowania produktów finansowych, sam wpływa na kształt wysokości WIBOR-u. Oczywiście zarówno administrator WIBOR-u, jak i cały sektor bankowy jednoznacznie stwierdzają, że wskaźnik i sposób jego ustalania są odporne na jakiekolwiek manipulacje, ale już samo to, że rząd zdecydował o wycofaniu wskaźnika i zastąpieniu go od przyszłego roku stawką WIRD świadczy o tym, że wątpliwości kredytobiorców nie są bezpodstawne.
Kredyt bez WIBOR-u? Jakie są potencjalne konsekwencje usunięcia stawki WIBOR z umowy?
O tym, jakie są skutki wyeliminowania WIBOR-u z umowy kredytowej, można się przekonać, obserwując następstwa postanowienia Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 3 listopada 2022 roku (sygnatura akt I Co 556/22). Sąd udzielił kredytobiorczyni zabezpieczenia powództwa w sprawie przeciwko ING Bankowi Śląskiemu, tym samym eliminując z jej umowy wskaźnik WIBOR na czas trwania postępowania. Konsekwencją jest oprocentowanie kredytu samą marżą banku w wysokości 2,16 proc.
W związku z postanowieniem rata kredytu spadła z kwoty ok. 6700 zł na ok. 1700 zł. Czyli rata kredytu spadła o 5 tysięcy złotych! Jeżeli postanowienie się uprawomocni, a kredytobiorczyni wygra z bankiem w sądzie, ING Bank Śląski będzie zobligowany do rozliczenia się z nią z nadpłaty części odsetkowej, jaką klientka uiściła, gdy spłacała swoje raty zgodnie z oprocentowaniem ustalonym przez bank.
Jakie są potencjalne konsekwencje unieważnienia umowy kredytowej?
Tak jak w przypadku unieważnienia umowy frankowej, kredytobiorca złotowy, który wyeliminuje swoją umowę z obrotu prawnego, będzie zobligowany do wzajemnego rozliczenia się z bankiem. Jeśli zdążył już spłacić bankowi nominalną wartość kredytu, nie jest mu nic dłużny, natomiast bank jest zobowiązany do oddania kredytobiorcy wszelkich nadpłat ponad wypłaconą pierwotnie kwotę kredytu.
Z kolei gdy kredytobiorca nie spłacił jeszcze kapitału kredytu, po unieważnieniu umowy musi się rozliczyć z bankiem jedynie z różnicy pomiędzy już spłaconą kwotą a kapitałem. Konsekwencją jest więc to, że bank na udzielonym i anulowanym produkcie finansowym nie zarabia ani złotówki, zaś klient zatrzymuje kredytowaną nieruchomość, wykreśla hipotekę z jej księgi wieczystej i odzyskuje swoją zdolność kredytową.
Podstawą do ewentualnego unieważnienia umowy w całości jest wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 roku, a także unijna dyrektywa 93/13/EWG (konkretnie art. 6 ust. 1).
Ile kosztuje postępowanie w sądzie w sprawie o WIBOR?
Sprawa przeciwko bankowi o usunięcie WIBOR-u z umowy kredytu wiąże się oczywiście z pewnymi kosztami początkowymi. Jeśli kredytobiorca jest konsumentem, może liczyć jednak na pewne przywileje, np. opłata za złożenie pozwu o WIBOR będzie preferencyjna i nie może przekroczyć 1000 zł. Dodatkowo trzeba też uiścić opłatę za pełnomocnictwo (jeśli kredytobiorca jest reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, co w sprawie o kredyt jest zdecydowanie zalecane) – wynosi ona 17 zł.
Sprawa sądowa oczywiście wiąże się z kosztami kancelarii prawnej, które są ustalane indywidualnie. Należy jednak podkreślić, że jeśli kredytobiorca wygra sprawę, sąd zasądzi od banku na jego rzecz zwrot kosztów postępowania i zastępstwa procesowego. Maksymalna kwota, o jaką może się wówczas ubiegać kredytobiorca to 10 800 zł, jeśli wartość przedmiotu sporu wynosiła 200 tys. zł lub więcej.
Składając pozew, warto dołączyć wniosek o zabezpieczenie powództwa. To nieduży koszt dodatkowy – opłata za taki wniosek wynosi jedynie 100 zł. Jeśli sąd przychyli się do wniosku, kredytobiorca będzie mógł płacić niższe raty kredytu już na etapie sądzenia się z bankiem. To, czy ów przywilej się utrzyma, zależy oczywiście od ostatecznego, prawomocnego wyroku sądu w spornej sprawie.
