Brytyjski Urząd Statystyk Narodowych (ONS) ujawnił, że błąd w danych o podatku samochodowym doprowadził do zawyżenia inflacji w Wielkiej Brytanii o 0,1 punktu procentowego w kwietniu 2025 roku. Pomimo wykrycia nieprawidłowości, instytucja odmówiła korekty opublikowanych wskaźników CPI i RPI. Decyzja ta wywołała falę krytyki ze strony ekonomistów i pogłębiła kryzys zaufania do brytyjskich statystyk publicznych.
| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Jaka była skala błędu inflacji ONS? | Błąd w danych o podatku samochodowym zawyżył CPI z 3,4% do 3,5% w kwietniu 2025, co oznacza różnicę 0,1 punktu procentowego. |
| Dlaczego ONS nie skoryguje danych? | Urząd powołuje się na politykę rewizji z 2017 roku, która zabrania poprawek, jeśli błąd nie ma znacznego wpływu na interpretację trendów. |
| Jakie są konsekwencje dla gospodarki? | Błąd wpływa na politykę Banku Anglii, koszty obsługi długu publicznego i waloryzację umów biznesowych opartych o wskaźniki inflacji. |
Spis treści:
Mechanizm powstania błędu w danych Vehicle Excise Duty
Błąd inflacji ONS Wielka Brytania powstał w wyniku nieprawidłowych danych przekazanych przez Departament Transportu dotyczących podatku od pojazdów mechanicznych. Urząd zawyżył liczbę pojazdów podlegających stawkom VED w pierwszym roku rejestracji, co bezpośrednio wpłynęło na obliczenia składnika „podatki od pojazdów” w koszyku inflacyjnym. Ten komponent stanowi około 0,55% wagowego udziału w indeksie CPIH, co w połączeniu z metodologią obliczeń doprowadziło do przeszacowania całego wskaźnika.
Źródłem problemu była zmiana w systemie ewidencji pojazdów wprowadzona wraz z reformą VED w kwietniu 2025 roku. Nowe kategorie podatkowe, uwzględniające zarówno emisję CO2, wartość pojazdu, jak i rodzaj napędu, skomplikowały proces zbierania danych. Departament Transportu nie dostosował odpowiednio swoich systemów informatycznych do nowych wymogów, co skutkowało podwójnym liczeniem niektórych kategorii pojazdów w pierwszym miesiącu obowiązywania reformy.
Konsekwencje błędu objęły nie tylko wskaźnik CPI, ale również RPI używany do waloryzacji obligacji skarbowych. Według wstępnych szacunków, nieprawidłowość w danych o podatku samochodowym przełożyła się na dodatkowe koszty obsługi długu publicznego w wysokości około 8 milionów funtów w skali miesiąca. Bank Anglii oszacował, że różnica 0,1 punktu procentowego w inflacji może wpływać na decyzje dotyczące stóp procentowych, szczególnie w kontekście celu inflacyjnego wynoszącego 2%.
Wpływ na kluczowe wskaźniki makroekonomiczne
Zawyżenie wskaźnika CPI z 3,4% do 3,5% w ujęciu rocznym może wydawać się marginalne, ale w kontekście polityki pieniężnej ma istotne znaczenie. Bank Anglii, który 9 maja 2025 roku obniżył stopy procentowe o 25 punktów bazowych do 4,25%, oparł swoją decyzję między innymi na danych inflacyjnych z kwietnia. Gdyby znana była skorygowana wartość CPI, Rada Polityki Pieniężnej mogłaby być bardziej ostrożna w luzowaniu polityki monetarnej.
Rentowność 10-letnich obligacji skarbowych wzrosła o 5 punktów bazowych w reakcji na publikację danych o inflacji, co przełożyło się na wzrost kosztów finansowania długu publicznego. Eksperci rynku kapitałowego zwracają uwagę na paradoks sytuacji: podczas gdy ONS nie poprawia danych historycznych, inwestorzy muszą samodzielnie szacować rzeczywisty poziom inflacji przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych.
Sektor ubezpieczeniowy, który wykorzystuje wskaźniki inflacji do kalkulacji składek i rezerw technicznych, również odczuł skutki błędu. Największe brytyjskie towarzystwa ubezpieczeniowe zgłosiły konieczność korekty swoich modeli aktuarialnych, co może wpłynąć na wysokość składek w przyszłym roku. Podobne problemy dotknęły fundusze emerytalne, które wykorzystują RPI do waloryzacji świadczeń.
Kontrowersyjna polityka rewizji danych ONS
Decyzja o niekorygowaniu błędu inflacji ONS Wielka Brytania wywołała ostrą krytykę ze strony środowiska ekonomistów i analityków rynkowych. Urząd Statystyk Narodowych powołuje się na politykę rewizji obowiązującą od 2017 roku, zgodnie z którą poprawki do historycznych danych CPI i CPIH wprowadza się tylko w przypadku „znaczącego wpływu na interpretację trendów gospodarczych”. Według ONS, różnica 0,1 punktu procentowego nie spełnia tego kryterium.
Profesor Jonathan Haskel z Banku Anglii w wywiadzie dla Financial Times podkreślił absurdalność tej sytuacji. Jego zdaniem, 0,1 punktu procentowego to różnica między spełnieniem a niespełnieniem celu inflacyjnego banku centralnego, co ma bezpośredni wpływ na decyzje dotyczące stóp procentowych. Ekonomista zauważył również, że w erze algorytmicznego handlu różnica jednej dziesiątej punktu procentowego może generować znaczące ruchy na rynkach finansowych.
Krytycy wskazują na sprzeczność decyzji ONS z Zasadą 7 Kodeksu Statystycznego, która nakłada obowiązek natychmiastowego korygowania błędów wpływających na decyzje użytkowników danych. Institute for Fiscal Studies w swoim raporcie z czerwca 2025 roku określił stanowisko ONS jako „przejaw biurokratycznej sztywności, która podważa zaufanie do instytucji publicznych”. Organizacja postuluje pilny przegląd ustawy Statistics and Registration Service Act 2007 w celu zwiększenia elastyczności procedur rewizji.
Porównania z praktykami międzynarodowymi
Na tle międzynarodowym polityka ONS wyróżnia się szczególną niechęcią do korygowania danych historycznych. Amerykańskie Bureau of Labor Statistics regularnie wprowadza poprawki do wskaźnika CPI przez okres do pięciu lat od pierwotnej publikacji. Podobnie Eurostat dopuszcza rewizje wskaźników HICP w ciągu 12 miesięcy, jeśli wykryte błędy mogą wpływać na decyzje ekonomiczne.
Bank Centralny Kanady w 2023 roku skorygował dane o inflacji wstecz o trzy miesiące po wykryciu błędu w metodologii liczenia cen energii, mimo że różnica wynosiła jedynie 0,08 punktu procentowego. Rezerwa Federalna USA wielokrotnie korzystała z poprawionych danych inflacyjnych przy podejmowaniu decyzji o stopach procentowych, traktując dokładność statystyk jako priorytet nad formalnymi procedurami.
Brytyjska Szkoła Ekonomii w raporcie z 2024 roku oceniła, że sztywna polityka rewizji ONS chroni krótkoterminową stabilność wizerunkową kosztem długoterminowej wiarygodności. Autorzy badania wskazują, że w dobie rosnącej volatilności gospodarczej dokładność danych makroekonomicznych powinna przeważać nad konsekwencją metodologiczną.
Rewolucja w systemie podatku samochodowego jako źródło problemów
Reforma Vehicle Excise Duty wprowadzona 1 kwietnia 2025 roku stanowi jedną z najważniejszych zmian w brytyjskim systemie podatkowym ostatnich lat. Po raz pierwszy od 2017 roku właściciele pojazdów elektrycznych muszą płacić podatek samochodowy, co kończy erę preferencyjnego traktowania ekologicznego transportu. Nowe stawki dla EV wynoszą 10 funtów w pierwszym roku rejestracji i 195 funtów rocznie od drugiego roku, z dodatkową opłatą 425 funtów dla aut o wartości powyżej 40 tysięcy funtów.
Jednocześnie znacząco wzrosły obciążenia dla pojazdów spalinowych. Właściciele aut emitujących powyżej 76 g CO2/km płacą teraz podwójne stawki w porównaniu do poprzedniego roku. Najbardziej emisyjne pojazdy z przedziału 226-255 g/km obciążone są opłatą pierwszego roku w wysokości 4680 funtów, wobec 2340 funtów w 2024 roku. Royal Automobile Club szacuje, że zmiany zwiększą wpływy budżetowe o 1,2 miliarda funtów rocznie.
Kompleksowość nowego systemu stała się poważnym wyzwaniem dla aparatu statystycznego. VED uzależniono od trzech zmiennych: emisji CO2, wartości pojazdu i daty pierwszej rejestracji, co wymagało reorganizacji baz danych w Departamencie Transportu. Urzędnicy przyznają, że system informatyczny DVLA nie był przygotowany na tak złożoną strukturę podatkową, co doprowadziło do błędów w przekazywaniu danych do ONS.
Wyzwania technologiczne i metodologiczne
Implementacja nowego systemu VED ujawniła poważne braki w infrastrukturze informatycznej brytyjskiej administracji. Departament Transportu korzysta z systemu DVLA pochodzącego z lat 90., który nie był projektowany do obsługi wielowymiarowej struktury podatkowej. Migracja danych z 38 milionów zarejestrowanych pojazdów do nowych kategorii podatkowych trwała trzy miesiące i wymagała ręcznej weryfikacji tysięcy rekordów.
Problem pogłębiła decyzja o wstecznym naliczaniu VED dla pojazdów elektrycznych zarejestrowanych po 1 marca 2025 roku. Właściciele, którzy kupili EV w przekonaniu o zwolnieniu podatkowym, otrzymali dodatkowe rachunki, co wywołało lawinę skarg i wniosków o odwołanie. System DVLA nie radził sobie z jednoczesnym przetwarzaniem nowych rejestracji i korekt historycznych, co doprowadziło do podwójnego liczenia niektórych kategorii pojazdów.
Eksperci ds. administracji publicznej wskazują, że reforma VED była planowana od 2022 roku, ale przygotowania techniczne rozpoczęto dopiero w lutym 2025. Brak odpowiedniego vacatio legis i testowania systemów w środowisku rzeczywistym stworzył warunki do błędów, które przełożyły się na jakość statystyk makroekonomicznych. Government Digital Service zapowiedziała kompleksową modernizację systemów DVLA do 2027 roku, ale koszty projektu szacuje się już na 150 milionów funtów.
Kryzys wiarygodności brytyjskich statystyk publicznych
Błąd w danych o inflacji to kolejny epizod w szeregu problemów z jakością brytyjskich statystyk publicznych. W kwietniu 2025 roku rząd powołał niezależną komisję pod przewodnictwem sir Roberta Devereux do zbadania skuteczności ONS. Impulsem do śledztwa był spadek jakości danych z badania siły roboczej, gdzie współczynnik odpowiedzi spadł z 50% w 2019 roku do zaledwie 15% w 2025 roku. Ta dramatyczna zmiana sprawiła, że statystyki bezrobocia stały się niewiarygodne, co utrudnia planowanie polityki gospodarczej.
Równie problematyczne okazały się dane o PKB, które w 2023 roku zawierały błąd algorytmiczny zawyżający wzrost gospodarczy o 0,3 punktu procentowego w drugim kwartale. Nieprawidłowość wykryto dopiero po sześciu miesiącach, gdy analitycy z Banku Anglii zauważyli rozbieżności między oficjalnymi statystykami a danymi z sektora prywatnego. Podobnie w 2021 roku błędne dane o zatrudnieniu w NHS doprowadziły do niewłaściwej alokacji 2,3 miliarda funtów w budżecie służby zdrowia.
Część ekspertów wiąże problemy ONS z przeniesieniem siedziby z Londynu do Newport w 2006 roku. Decyzja miała na celu redukcję kosztów i decentralizację administracji, ale według krytyków utrudniła rekrutację wykwalifikowanych statystyków. Były główny ekonomista OECD Adrian Blundell-Wignall zauważył, że „oderwanie urzędu statystycznego od centrum życia gospodarczego kraju zawsze rodzi ryzyko utraty kontaktu z rzeczywistością ekonomiczną”. Dodatkowo w maju 2025 roku urząd opuścił prof. Sir Ian Diamond, wieloletni szef ONS, co dodatkowo osłabiło stabilność kierownictwa.
Konsekwencje dla zaufania do instytucji publicznych
Powtarzające się błędy w statystykach publicznych podważają zaufanie nie tylko do ONS, ale do całego systemu brytyjskich instytucji gospodarczych. Sondaż YouGov z maja 2025 roku wykazał, że tylko 31% ankietowanych ufa oficjalnym danym ekonomicznym, wobec 67% w 2019 roku. Szczególnie krytyczni są młodzi Brytyjczycy: w grupie wiekowej 18-34 lata zaufanie do statystyk rządowych wyraża jedynie 18% respondentów.
Kryzys wiarygodności ma konkretne konsekwencje ekonomiczne. Agencja ratingowa Moody’s w kwietniu 2025 roku po raz pierwszy w historii uwzględniła „jakość danych makroekonomicznych” jako czynnik wpływający na ocenę kredytową Wielkiej Brytanii. Analitycy agencji wskazali, że niepewność co do rzeczywistych parametrów gospodarczych utrudnia ocenę ryzyka kredytowego i może w przyszłości wpływać na koszt finansowania długu publicznego.
Sektor finansowy również odczuwa skutki kryzysu zaufania. Największe banki inwestycyjne działające w Londynie coraz częściej korzystają z prywatnych dostawców danych ekonomicznych, rezygnując z oficjalnych statystyk ONS. Goldman Sachs i Morgan Stanley opracowały własne wskaźniki inflacji i bezrobocia, które często znacząco różnią się od danych rządowych. Ten trend może prowadzić do fragmentacji rynku informacji ekonomicznej i dalszego osłabienia pozycji ONS.
Implikacje dla polityki pieniężnej Banku Anglii
Błąd w danych inflacyjnych pojawił się w szczególnie delikatnym momencie dla brytyjskiej polityki pieniężnej. Bank Anglii po serii podwyżek stóp procentowych od 0,1% w grudniu 2021 do 5,25% w sierpniu 2024 roku, rozpoczął fazę luzowania w maju 2025. Decyzja o obniżce o 25 punktów bazowych do 4,25% była oparta między innymi na danych o inflacji CPI wynoszącej 3,5% w kwietniu. Gdyby Rada Polityki Pieniężnej znała skorygowaną wartość 3,4%, mogłaby zachować większą ostrożność.
Gubernator Andrew Bailey w wywiadzie dla BBC przyznał, że różnica 0,1 punktu procentowego „ma znaczenie przy podejmowaniu decyzji granicznych”. Członkowie Rady wskazywali, że inflacja powyżej 3,5% sugeruje konieczność zachowania restrykcyjnej polityki, podczas gdy poziom 3,4% pozostawia więcej przestrzeni dla łagodzenia. Według protokołów z posiedzenia, trzech z dziewięciu członków Rady głosowało przeciwko obniżce, argumentując zbyt wysoką inflacją bazową.
Rynki finansowe zareagowały na ujawnienie błędu wzrostem oczekiwań co do przyszłych cięć stóp procentowych. Kontrakty terminowe na stopę bazową wskazują na prawdopodobieństwo dalszej obniżki o 25 punktów bazowych w sierpniu na poziomie 75%, wobec 45% przed ujawnieniem korekty danych. Rentowność dwuletnich obligacji skarbowych spadła o 8 punktów bazowych, co odzwierciedla oczekiwania na łagodniejszą politykę pieniężną.
Długoterminowe skutki dla wiarygodności polityki monetarnej
Eksperci obawiają się, że błędy w statystykach inflacyjnych mogą prowadzić do systematycznych pomyłek w prowadzeniu polityki pieniężnej. Profesor Charles Goodhart z London School of Economics ostrzegł, że „polityka monetarna oparta na nieprecyzyjnych danych to recepta na destabilizację gospodarczą”. Historia zna przypadki krajów, gdzie błędne statystyki doprowadziły do niewłaściwej polityki stóp procentowych, generując cykle boomów i kryzysów.
Bank Anglii rozważa utworzenie własnego zespołu weryfikacji danych makroekonomicznych, niezależnego od ONS. Podobne rozwiązanie funkcjonuje w Rezerwie Federalnej USA, gdzie Federal Reserve Economic Data (FRED) stanowi alternatywne źródło statystyk gospodarczych. Koszt takiego projektu szacuje się na 50-80 milionów funtów rocznie, ale może okazać się konieczny dla zachowania skuteczności polityki pieniężnej.
Międzynarodowe konsekwencje również nie są bez znaczenia. Bank Rozrachunków Międzynarodowych w swoim najnowszym raporcie wskazał Wielką Brytanię jako przykład kraju, gdzie problemy z jakością danych statystycznych mogą wpływać na skuteczność polityki makroekonomicznej. To negatywne wyróżnienie może osłabiać pozycję Londynu jako międzynarodowego centrum finansowego, gdzie precyzja informacji ekonomicznych ma kluczowe znaczenie.
Propozycje reform i modernizacji systemu statystycznego
W odpowiedzi na rosnącą krytykę ONS zapowiedział wdrożenie trzech kluczowych reform do końca 2025 roku. Pierwszą z nich jest Platforma Jakości Danych – zaawansowany system automatycznej detekcji anomalii w ponad 200 zewnętrznych źródłach danych wykorzystywanych do obliczania wskaźników makroekonomicznych. System będzie wykorzystywał algorytmy sztucznej inteligencji do identyfikacji potencjalnych błędów przed publikacją statystyk, co ma zapobiec podobnym incydentom w przyszłości.
Druga reforma obejmuje kompleksowy program szkoleń metodologicznych dla pracowników wszystkich departamentów rządowych dostarczających dane do ONS. Szczególny nacisk położono na Departament Transportu, gdzie zorganizowano cykl 12 warsztatów dotyczących poprawnego zbierania i przekazywania danych o VED. Program obejmuje również standardyzację formatów danych i wprowadzenie procedur podwójnej weryfikacji dla krytycznych wskaźników ekonomicznych.
Trzecią reformą jest zlecenie zewnętrznego audytu procesów obliczeniowych CPI ekspertom z National Institute of Economic and Social Research. Niezależna weryfikacja ma objąć wszystkie składniki koszyka inflacyjnego i metodologie ich kalkulacji. NIESR otrzymał również mandat do opracowania rekomendacji dotyczących modernizacji polityki rewizji danych, w tym możliwości wprowadzenia elastycznych procedur korygowania błędów o istotnym wpływie ekonomicznym.
Potrzeba zmian legislacyjnych i systemowych
Eksperci są jednak sceptyczni co do skuteczności reform technicznych bez zmian w podstawach prawnych funkcjonowania ONS. Institute for Fiscal Studies postuluje nowelizację ustawy Statistics and Registration Service Act 2007, aby wprowadzić obowiązek korygowania błędów wpływających na decyzje ekonomiczne, niezależnie od ich skali. Proponowane zmiany przewidują również utworzenie niezależnej rady nadzoru składającej się z ekspertów akademickich i przedstawicieli sektora finansowego.
Alternatywną propozycją jest wprowadzenie systemu „żywych danych”, gdzie wskaźniki makroekonomiczne byłyby aktualizowane w czasie rzeczywistym w miarę napływu nowych informacji. Model ten funkcjonuje już w niektórych krajach skandynawskich i pozwala na eliminację dylematu między stabilnością publikacji a dokładnością danych. Implementacja wymagałaby jednak fundamentalnej reorganizacji procesów statystycznych i znacznych inwestycji w infrastrukturę IT.
Kluczową kwestią pozostaje również zwiększenie niezależności ONS od presji politycznych. Obecny system, gdzie szef urzędu jest mianowany przez rząd, może prowadzić do konfliktów interesów w sytuacjach, gdy błędy w danych mają potencjalne konsekwencje polityczne. Postulowane zmiany przewidują wprowadzenie procedury nominacji przez parlament, podobnie jak w przypadku gubernatora Banku Anglii, oraz wydłużenie kadencji do siedmiu lat w celu zapewnienia stabilności kierownictwa.
Meta description: ONS przyznał błąd w danych o podatku samochodowym, który zawyżył inflację w UK o 0,1 p.p., ale nie skoryguje statystyk. Analiza wpływu na gospodarkę.
