Szwecja stoi przed bezprecedensowym kryzysem przeludnienia więzień, który zmusza rząd do historycznej decyzji. Minister sprawiedliwości Gunnar Strömmer ogłosił podpisanie umowy z Estonią na wynajęcie 400 cel w więzieniu w Tartu, co pozwoli na osadzenie 600 szwedzkich skazanych. Więźniowie ze Szwecji w Estonii będą odbywać wyroki od lipca 2026 roku, jeśli parlamenty obu krajów zatwierdzą porozumienie wymagające większości trzech czwartych głosów. Decyzja ta wynika z dramatycznego wzrostu liczby osadzonych – szwedzkie więzienia funkcjonują przy 141% obłożeniu, a prognozy wskazują na dalszą eskalację problemu w najbliższych latach.
| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Ile kosztuje utrzymanie więźnia w Szwecji vs Estonia? | W Szwecji 11 500 EUR miesięcznie, w Estonii będzie kosztować 8 500 EUR – oszczędność 26% |
| Kiedy pierwsi więźniowie ze Szwecji trafią do Estonii? | Transfer planowany na lipiec 2026 roku, po zatwierdzeniu umowy przez parlamenty obu krajów |
| Ilu więźniów zostanie przeniesionych i na jakich warunkach? | 600 mężczyzn powyżej 18 lat skazanych za poważne przestępstwa, z powrotem do Szwecji miesiąc przed końcem wyroku |
Spis treści:
Kryzys przeludnienia szwedzkich więzień – dramatyczne statystyki
Szwedzkie więzienia przeżywają największy kryzys w swojej historii. W 2023 roku sądy wydały wyroki obejmujące łącznie 200 000 miesięcy pozbawienia wolności, co oznacza wzrost o 25 procent w porównaniu z rokiem poprzednim. Ta liczba jest dwukrotnie wyższa niż w 2014 roku, co pokazuje skalę problemu narastającego przez ostatnią dekadę. Szwedzka Służba Więzienna przewiduje, że w ciągu najbliższych dziesięciu lat liczba osadzonych może wzrosnąć do 30 000, co stanowiłoby wzrost o 400 procent względem obecnego stanu.
Obecne obłożenie więzień wynosi oficjalnie 96 procent, jednak jeśli uwzględnić wyłącznie cele jednoosobowe, wskaźnik ten sięga alarmujących 141 procent. Więźniowie ze Szwecji w Estonii będą pierwszą tak liczną grupą osadzonych przeniesioną za granicę w ramach rozwiązania tego kryzysu. Sytuacja zmusiła władze do wykorzystywania sal gimnastycznych, pomieszczeń gospodarczych i innych tymczasowych miejsc jako dodatkowych cel.
Polityka twardej ręki jako katalizator problemu
Za gwałtownym wzrostem liczby osadzonych stoi radykalna zmiana polityki karnej po wyborach parlamentarnych w 2022 roku. Koalicja rządząca z udziałem konserwatywnych Szwedzkich Demokratów forsuje politykę „twardej ręki” wobec przestępczości. Nowe przepisy przewidują podwajanie kar dla członków gangów przestępczych oraz zniesienie instytucji warunkowego zwolnienia dla najcięższych przestępstw. Minister sprawiedliwości Gunnar Strömmer wielokrotnie podkreślał, że „więcej osób trafi do więzień i na dłuższe okresy”.
Konsekwencje tej polityki są już widoczne w statystykach. Średni czas odbywania kary wzrósł o 30 procent, a liczba wyroków dożywocia podwoiła się w ciągu ostatnich trzech lat. Eksperci ostrzegają, że bez znaczących inwestycji w infrastrukturę więzienną, problem przeludnienia będzie się pogłębiać. Szwedzka Służba Więzienna szacuje, że do 2035 roku potrzebnych będzie dodatkowych 27 000 miejsc w zakładach karnych.
Analiza kosztów – dlaczego Estonia stała się atrakcyjną opcją
Aspekty finansowe odgrywają kluczową rolę w decyzji o przeniesieniu więźniów do Estonii. Utrzymanie jednego osadzonego w szwedzkim więzieniu kosztuje średnio 11 500 euro miesięcznie, podczas gdy Estonia oferuje swoje usługi za 8 500 euro. Oznacza to oszczędności na poziomie 26 procent, co przy 600 więźniach daje znaczące kwoty w skali roku. Dla porównania, utrzymanie więźnia w Norwegii kosztuje 34 500 euro miesięcznie, a w Holandii – 28 000 euro.
Szwecja planuje przeznaczyć zaoszczędzone środki na rozbudowę własnej infrastruktury więziennej, której koszt szacowany jest na 40 miliardów koron szwedzkich rocznie do 2035 roku. Rząd argumentuje, że współpraca z Estonią to rozwiązanie przejściowe, które pozwoli zyskać czas na budowę nowych zakładów karnych w kraju. Minister Strömmer podkreśla, że nie chodzi o przeniesienie problemu, lecz o racjonalne wykorzystanie dostępnych zasobów w Europie.
Szczegóły porozumienia z Estonią
Umowa między Szwecją a Estonią obejmuje wynajem 400 cel w więzieniu w Tartu, co pozwoli na osadzenie 600 szwedzkich skazanych. Więzienie w Tartu, oddane do użytku w 2002 roku, posiada łączną pojemność 933 miejsc, ale obecnie wykorzystywane jest jedynie w 30 procentach. Dla Estonii oznacza to możliwość lepszego wykorzystania infrastruktury i stworzenia około 400 miejsc pracy w regionie. Minister sprawiedliwości Estonii, Liisa-Ly Pakosta, podkreśla, że współpraca będzie prowadzona z zachowaniem najwyższych standardów praw człowieka.
Transfer więźniów ze Szwecji w Estonii będzie realizowany według ścisłych kryteriów. Do Estonii trafią wyłącznie mężczyźni powyżej 18 roku życia, skazani za poważne przestępstwa, w tym morderstwa i przestępstwa seksualne. Wykluczeni będą więźniowie wymagający zaawansowanej opieki medycznej oraz ci uznani za wysokie ryzyko bezpieczeństwa. Każdy kandydat do transferu będzie musiał wyrazić pisemną zgodę na odbywanie kary poza granicami Szwecji.
Procedury transferu i standardy opieki
Prawne podstawy transferu opierają się na Konwencji Rady Europy o przekazywaniu skazanych oraz decyzji ramowej 909 Unii Europejskiej. Oznacza to, że więźniowie nadal będą podlegać szwedzkiemu prawu karnemu, a Estonia zapewni jedynie infrastrukturę i personel. Część szwedzkich funkcjonariuszy służby więziennej będzie pracować w Tartu, aby zagwarantować ciągłość nadzoru i znajomość szwedzkiego systemu prawnego.
Szczególną uwagę poświęcono kwestii kontaktu z rodzinami. Więzienie w Tartu zostanie wyposażone w nowoczesny system wideokonferencji, który umożliwi regularne rozmowy z bliskimi w Szwecji. Planowane są również specjalne programy transportowe, które pozwolą rodzinom na odwiedziny w rozsądnych kosztach. Więźniowie będą mieli prawo do co najmniej jednej wizyty miesięcznie, finansowanej przez szwedzki system więzienny.
Wyzwania prawne i społeczne
Porozumienie wymaga zatwierdzenia przez parlamenty obu krajów, przy czym w Szwecji potrzebna jest większość trzech czwartych głosów. Część opozycji, w tym związki zawodowe pracowników więzień, krytykuje umowę jako „ucieczkę od odpowiedzialności za własny system”. W Estonii głos sprzeciwu zabrał Helir-Valdor Seeder z partii Isamaa, oskarżając rząd o „systematyczne wprowadzanie w błąd społeczeństwa” co do rzeczywistych celów umowy.
Krytycy wskazują na potencjalne problemy z reintegracją społeczną więźniów, którzy większość kary odbędą z dala od swojego środowiska kulturowego. Zwolennicy argumentują, że nowoczesne technologie komunikacyjne pozwalają na utrzymanie więzi społecznych, a miesięczny pobyt w Szwecji przed końcem wyroku wystarczy do przygotowania do powrotu do społeczeństwa. Ostatecznie więźniowie wrócą do Szwecji na miesiąc przed zakończeniem wyroku, aby przygotować się do reintegracji.
Europejskie precedensy współpracy więziennej
Szwecja nie jest pierwszym krajem, który decyduje się na transfer więźniów za granicę w celu rozwiązania problemu przeludnienia. W latach 2010-2016 Belgia wynajęła 500 miejsc w holenderskim więzieniu Tilburg, płacąc 30 milionów euro rocznie. W tym samym okresie Norwegia przeniosła 650 skazanych do więzienia Norgerhaven w Holandii. Oba eksperymenty uznano za udane, choć nie obyło się bez kontrowersji dotyczących standardów opieki i kosztów.
Holandia stała się liderem w eksporcie usług więziennych dzięki nadwyżce miejsc w zakładach karnych, wynikającej ze spadku przestępczości i inwestycji w alternatywne formy kar. Holenderski model przewidywał mieszany personel – część stanowili funkcjonariusze z kraju pochodzenia więźniów, część to lokalni pracownicy. Takie rozwiązanie zapewniało znajomość lokalnych przepisów i kultur prawnych, minimalizując ryzyko problemów komunikacyjnych.
Kontrowersyjny eksperyment Danii z Kosowem
Najbardziej kontrowersyjnym przykładem europejskiej współpracy więziennej jest umowa Danii z Kosowem z 2024 roku. Dania wynajęła 300 cel w więzieniu Gjilan za 15 milionów euro rocznie, przeznaczając je wyłącznie dla cudzoziemców skazanych na terenie Danii, którzy po odbyciu kary mają być deportowani. Projekt wywołał ostre protesty organizacji obrony praw człowieka, które zarzucają władzom w Kopenhadze tworzenie „więzień trzeciej kategorii”.
Duński eksperiment różni się znacząco od planów szwedzko-estońskich. Podczas gdy Dania koncentruje się na więźniach-cudzoziemcach bez perspektyw na pozostanie w kraju, Szwecja planuje przenieść głównie obywateli szwedzkich, którzy po odbyciu kary wrócą do społeczeństwa. Kosowska umowa jest również krytykowana za brak odpowiednich standardów infrastruktury i personelu, podczas gdy estońskie więzienie w Tartu spełnia wszystkie europejskie normy.
Gangowa przemoc jako źródło kryzysu
Główną przyczyną kryzysu więziennictwa w Szwecji jest eskalacja przemocy gangów przestępczych. W pierwszej połowie 2024 roku liczba przestępstw z użyciem przemocy wzrosła o 4 procent, przy szczególnie alarmującym wzroście o 37 procent zgłoszeń gwałtów na chłopcach w wieku 15-17 lat. Policja zidentyfikowała 40 aktywnych klanów przestępczych, głównie w Sztokholmie, Malmö i Göteborgu, które kontrolują handel narkotykami i bronią.
Walki między gangami przyczyniły się do fali strzelanin i podpaleń, które od 2015 roku stały się charakterystyczne dla szwedzkich miast. Więźniowie ze Szwecji w Estonii to w znacznej części właśnie członkowie lub współpracownicy tych organizacji przestępczych. Rząd liczy, że rozdzielenie rywalizujących grup w różnych zakładach karnych, w tym za granicą, pomoże zmniejszyć napięcia i poprawić bezpieczeństwo w więzieniach.
Kontrowersje wokół imigracji i przestępczości
Dane policyjne wskazują, że w latach 2011-2019 jedna trzecia osadzonych w szwedzkich więzieniach nie posiadała szwedzkiego obywatelstwa. Statystyka ta stała się przedmiotem intensywnych debat politycznych, zwłaszcza ze strony Szwedzkich Demokratów, którzy łączą problem przestępczości z polityką imigracyjną. Badania Uniwersytetu w Sztokholmie kwestionują jednak bezpośredni związek między imigracją a przestępczością, wskazując na złożoność czynników społeczno-ekonomicznych.
Eksperci podkreślają, że większość przestępstw gangowych popełniają osoby urodzone w Szwecji, ale pochodzące z rodzin imigranckich drugiego lub trzeciego pokolenia. Problem leży raczej w nieudanej integracji społecznej i ekonomicznej wykluczeniu niż w samym pochodzeniu etnicznym. Niemniej jednak, polityczna narracja „twardej ręki” zyskała na popularności, co przełożyło się na zaostrzenie kar i wzrost populacji więziennej.
Przyszłość europejskiej polityki karnej
Transfer szwedzkich więźniów do Estonii może stać się początkiem nowego trendu w europejskiej polityce karnej. Nierównomierny rozkład przestępczości w Europie – wysoki w krajach zachodnich, niższy w państwach środkowowschodnich – tworzy naturalne możliwości współpracy. Estonia, Łotwa, Litwa i inne kraje regionu dysponują nowoczesnymi, ale niedostatecznie wykorzystywanymi więzieniami, podczas gdy Niemcy, Francja czy kraje skandynawskie borykają się z przeludnieniem.
Europejska Unia rozważa stworzenie wspólnych standardów współpracy więziennej, które ułatwiłyby takie transfery. Kluczowe będzie zagwarantowanie jednolitych standardów opieki nad więźniami oraz mechanizmów nadzoru nad przestrzeganiem praw człowieka. Więźniowie ze Szwecji w Estonii będą pierwszym testem dla takiego systemu, a jego wyniki mogą wpłynąć na przyszłe decyzje innych krajów członkowskich.
Długoterminowo, trend „outsourcingu więzień” może doprowadzić do specjalizacji niektórych krajów w świadczeniu usług penitencjarnych. Podobnie jak w przypadku innych usług publicznych, kraje o niższych kosztach operacyjnych mogą stać się atrakcyjnymi partnerami dla państw borykających się z wysokimi wydatkami na wymiar sprawiedliwości. Jednakże taki rozwój wymagałby głębokiej harmonizacji prawnej i kulturowej, aby zapewnić skuteczną reintegrację społeczną więźniów po powrocie do krajów pochodzenia.
Więźniowie ze Szwecji w Estonii będą odbywać kary w nowoczesnym zakładzie karnym zgodnie z najwyższymi standardami europejskimi
