| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Czym jest podwójna składka emerytalna? | To propozycja podwojenia składek na ubezpieczenie emerytalne dla osób bezdzietnych oraz podwyżka dla rodziców jednego dziecka. |
| Dlaczego wprowadza się wyższe składki dla bezdzietnych? | Ma to przeciwdziałać kryzysowi demograficznemu i zwiększyć wpływy do systemu emerytalnego, który boryka się z niedoborem składek. |
| Jakie są potencjalne skutki zmian dla rynku pracy? | Może nastąpić wzrost szarej strefy, emigracja zarobkowa oraz obniżenie konsumpcji, co negatywnie wpłynie na gospodarkę. |
Spis treści:
Kontekst demograficzny i systemowe wyzwania
W lutym 2025 roku Sejm rozpoczął dyskusję nad projektem wprowadzenia podwójnej składki emerytalnej dla osób bezdzietnych po 30. roku życia oraz zwiększonej składki dla rodziców mających jedno dziecko. Propozycja ta ma stanowić odpowiedź na narastający kryzys demograficzny w Polsce, który bezpośrednio wpływa na stabilność systemu ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), wskaźnik dzietności spadł do poziomu 1,16, co oznacza znaczący deficyt pokoleniowy i zagrożenie dla przyszłych wypłat emerytur. Wprowadzenie wyższych składek ma zwiększyć wpływy do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) i zabezpieczyć system przed skutkami starzejącego się społeczeństwa.
Jednocześnie zmiany te budzą kontrowersje społeczne i ekonomiczne, gdyż dotyczą grup społecznych bezdzietnych i posiadających jedno dziecko, które mogą odczuć obniżenie swojej netto pensji. Warto zatem przyjrzeć się bliżej kontekstowi demograficznemu oraz mechanizmowi proponowanych rozwiązań.
Załamanie dzietności w Polsce
Spadek wskaźnika dzietności to zjawisko obserwowane od wielu lat, jednak najnowsze dane wskazują na jego dramatyczne nasilenie. W styczniu 2025 roku liczba urodzeń wyniosła jedynie około 21 tysięcy, co stanowi spadek o ponad 11% względem analogicznego okresu roku poprzedniego. Prognozy GUS przewidują dalsze kurczenie się populacji Polski o ponad 6 milionów osób do roku 2060, co odpowiada utracie populacji rzędu wielkości pięciu województw. Współczynnik zastępowalności pokoleń utrzymuje się na poziomie około 55%, co oznacza, że na każde sto osób w wieku emerytalnym przypada tylko nieco ponad połowa pracujących aktywnie zawodowo. Taki stan rzeczy rodzi poważne wyzwania finansowe dla systemu emerytalnego i wymusza poszukiwanie nowych rozwiązań.
Mechanizm proponowanych zmian
Projekt wprowadzony do Sejmu zakłada radykalną modyfikację zasad naliczania składek na ubezpieczenie emerytalne. Zasadniczym elementem jest podwojenie standardowej stawki składki (z obecnych 19,52% podstawy wymiaru) dla osób bezdzietnych po przekroczeniu wieku 30 lat. Dla rodziców posiadających jedno dziecko przewidziana jest podwyżka o połowę dotychczasowej wysokości – czyli do poziomu około 29,28%. Propozycja uwzględnia wyjątki dla osób z udokumentowaną bezpłodnością lub tych, które straciły dziecko.
Przykładowo pracownik zarabiający minimalną krajową (4 666 zł brutto) obecnie odprowadza około 455 zł składki emerytalnej miesięcznie. Po wejściu reformy osoba bezdzietna zapłaciłaby dwukrotnie więcej – aż około 910 zł, tracąc tym samym miesięcznie dodatkowe 455 zł netto. Rodzice jedynaków odczuliby wzrost składki do kwoty około 683 zł, co oznacza stratę rzędu ponad dwustu złotych miesięcznie.
Ekonomiczne i społeczne konsekwencje
Propozycja podwójnej składki emerytalnej ma przede wszystkim za zadanie zwiększyć wpływy do ZUS i poprawić bilans finansowy systemu emerytalnego. Szacunki autorów projektu mówią o dodatkowych przychodach rzędu od 40 do nawet 60 miliardów złotych rocznie. Jednak skutki ekonomiczne nie ograniczają się tylko do budżetu państwa – mogą mieć szerokie implikacje dla rynku pracy i całej gospodarki.
Wpływy do ZUS vs. rynek pracy
Z jednej strony większe wpływy ze składek pozwoliłyby na stabilizację wypłat świadczeń emerytalnych wobec rosnącej liczby seniorów przy malejącej populacji aktywnych zawodowo. Z drugiej strony eksperci ostrzegają przed ryzykiem wzrostu szarej strefy gospodarczej, która już dziś stanowi około 15% PKB Polski. Podwyższone koszty zatrudnienia mogą skłonić pracodawców i pracowników do unikania formalnej umowy lub zatrudniania „na czarno”. Ponadto istnieje realne zagrożenie nasilenia emigracji zarobkowej młodych ludzi w wieku produkcyjnym – w 2024 roku z Polski wyjechało około 120 tysięcy osób właśnie z tej grupy wiekowej.
Dodatkowo niższa dochodowość netto może przełożyć się na ograniczenie konsumpcji wewnętrznej nawet o kilka procent, co negatywnie odbije się na kondycji przedsiębiorstw i całej gospodarki krajowej.
Dylematy społecznej sprawiedliwości
Z perspektywy równości społecznej projekt budzi poważne kontrowersje. Zwolennicy argumentują, że rodziny wielodzietne ponoszą wysokie koszty wychowania dzieci – szacowane nawet na ponad ćwierć miliona złotych do osiągnięcia przez potomstwo pełnoletniości – podczas gdy osoby bezdzietne korzystają z systemu bez adekwatnego wkładu finansowego. Propozycja ma więc wyrównywać obciążenia i wspierać politykę prorodzinną.
Przeciwnicy zwracają uwagę na brak uwzględnienia medycznych przyczyn nieposiadania dzieci czy różnice regionalne w strukturze rodzinnej – przykładowo udział osób bezdzietnych wynosi niemal trzydzieści procent w Warszawie, podczas gdy w województwie lubelskim jest to poniżej dwudziestu procent. Brak ulg czy rekompensat dla rodzin wielodzietnych również budzi krytykę jako przejaw niesprawiedliwości systemowej.
Perspektywy legislacyjne i alternatywne rozwiązania
Petycja dotycząca podwójnej składki trafiła formalnie do Komisji ds. Petycji Sejmu w lutym 2025 roku, jednakże jej dalszy los pozostaje niepewny ze względu na konieczność szeregu konsultacji oraz opiniowania przez inne organy parlamentarne i instytucje takie jak ZUS czy Rada Polityki Pieniężnej. Procedura legislacyjna zakłada minimum trzy czytania projektu oraz dyskusję nad ewentualnymi poprawkami przed finalnym głosowaniem.
Harmonogram prac parlamentarnych
Do końca maja brakuje jeszcze terminu pierwszego czytania projektu, co wskazuje na możliwe opóźnienia wynikające z konieczności analizy skutków społeczno-ekonomicznych oraz presji opinii publicznej. Komisja Polityki Społecznej i Rodziny ma przygotować opinię merytoryczną, a następnie odbyć się będą konsultacje społeczne oraz spotkania z ekspertami ZUS.
Inicjatywy konkurencyjne
Równolegle rozpatrywane są inne propozycje reform systemu emerytalnego i polityki prorodzinnej: m.in. wprowadzenie tak zwanych emerytur stażowych umożliwiających wcześniejsze przejście na świadczenia po określonym stażu pracy; wydłużenie urlopów rodzicielskich nawet do dwóch lat; a także ulgi podatkowe dla przedsiębiorstw zatrudniających młodych rodziców lub prowadzących programy prorodzinne.
Reakcje społeczne i etyczne kontrowersje
Sondaże opinii publicznej wskazują na silny podział społeczny wokół propozycji podwójnej składki emerytalnej. Badanie CBOS z kwietnia 2025 roku ujawniło, że zdecydowana większość osób bezdzietnych postrzega projekt jako formę dyskryminacji finansowej. Jednocześnie znaczna część rodziców popiera zwiększenie obciążeń fiskalnych wobec singli jako sprawiedliwe rozwiązanie wspierające politykę prorodzinną.
Sondaże opinii publicznej
W badaniu aż 68% respondentów bezdzietnych oceniło projekt negatywnie jako niesprawiedliwy finansowo, podczas gdy prawie połowa rodziców jedynaków była skłonna zaakceptować podwyższone składki dla singli. Większość społeczeństwa domaga się jednak równoczesnego wdrożenia programów wspierających leczenie niepłodności oraz in vitro jako elementu kompleksowej polityki demograficznej.
Case study: Niemieckie doświadczenia
Dla porównania warto przyjrzeć się niemieckiemu modelowi dodatku dla osób bezdzietnych wprowadzonemu w 2020 roku jako Beitragzuschlag für Kinderlose. Tamtejsze doświadczenia pokazują mieszane efekty: choć wpłynęło to częściowo na wzrost wpływów do systemu ubezpieczeń społecznych, zaobserwowano także wzrost emigracji zarobkowej oraz rejestracji związków partnerskich zamiast decyzji o posiadaniu potomstwa. Wskaźnik dzietności wzrósł minimalnie o około 0,7%, co wskazuje na ograniczoną skuteczność tego typu instrumentu.
Wpływ na rynek pracy i przedsiębiorców
Z punktu widzenia przedsiębiorców planowane zmiany oznaczają istotny wzrost kosztów zatrudnienia pracowników bezdzietnych lub posiadających jedno dziecko. Przykład firmy zatrudniającej sto osób ze średnią płacą około siedmiu tysięcy złotych brutto pokazuje potencjalny wzrost miesięcznych kosztów o kilkanaście tysięcy złotych tylko z tytułu większych składek ZUS.
Kalkulacje pracodawców
Dla przykładu przy udziale około dwudziestu procent pracowników bezdzietnych miesięczne koszty ich zatrudnienia wzrosłyby dwukrotnie – z ponad trzynastu tysięcy do prawie dwudziestu siedmiu tysięcy złotych miesięcznie. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku pracowników mających jedno dziecko – ich koszt zatrudnienia może wzrosnąć nawet o pięćdziesiąt procent względem obecnego poziomu.
Strategie łagodzące
Aby przeciwdziałać negatywnym skutkom podwyższonych obciążeń płacowych, eksperci rekomendują wdrażanie mechanizmów kompensacyjnych takich jak świadczenia częściowo pokrywające dodatkowe koszty firmom prorodzinnym oraz ulgi podatkowe zachęcające do tworzenia przyjaznego środowiska pracy dla rodziców. Proponowane są także zwolnienia podatkowe dla bezdzietnych zatrudnionych w sektorach deficytowych zawodów.
Globalne trendy w polityce demograficznej
Spadek wskaźnika dzietności to problem globalny dotykający wiele rozwiniętych krajów europejskich i azjatyckich. Różnorodne państwa stosują odmienne strategie zachęcania obywateli do posiadania dzieci – od ulg podatkowych przez dopłaty finansowe aż po kary finansowe za brak potomstwa.
Dane Eurostatu pokazują, że kraje takie jak Węgry czy Francja osiągnęły niewielkie wzrosty wskaźnika dzietności dzięki kompleksowym działaniom prorodzinnym obejmującym zarówno wsparcie finansowe rodzin wielodzietnych jak i rozwiniętą infrastrukturę opiekuńczą.
Psychologiczne aspekty decyzji prokreacyjnych
Zrozumienie motywacji decydujących o pos
