Maria, emerytka z Warszawy, dzięki odkrytej niedawno luce emerytalnej, otrzymała podwójne przeliczenie swojego świadczenia – pierwsze w wieku 60 lat, a drugie po ukończeniu 65. Jej miesięczna emerytura wzrosła o ponad połowę względem pierwotnej kwoty. Ta sytuacja nie jest wyjątkiem, lecz wynikiem specyficznego zapisu prawnego, który dotyczy kobiet urodzonych między 1949 a 1968 rokiem. Czy jest to sprawiedliwe? Jak możliwe jest, że w dzisiejszym systemie prawnym funkcjonuje taki mechanizm? Co oznacza to dla przyszłości polskiego systemu emerytalnego? Odpowiedzi na te pytania wymagają bliższego poznania tzw. luki emerytalnej i jej konsekwencji.
| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Czym jest luka emerytalna? | Mechanizmem pozwalającym kobietom urodzonym w latach 1949–1968 na dwukrotne obliczenie emerytury, co znacząco podnosi świadczenia. |
| Kto odkrył lukę i jakie są jej skutki? | Dr Tomasz Lasocki i prof. Monika Domańska zidentyfikowali lukę w art. 26c ustawy o emeryturach i rentach, która generuje znaczne koszty dla FUS. |
| Jakie są możliwe zmiany prawne? | Rozważane są nowelizacje przepisów, zrównanie wieku emerytalnego oraz likwidacja automatycznego drugiego przeliczenia świadczeń. |
Spis treści:
Odkrycie luki prawnej
Luka emerytalna została ujawniona przez dr Tomasza Lasockiego z Politechniki Warszawskiej oraz dr hab. Monikę Domańską z Polskiej Akademii Nauk. Badacze zwrócili uwagę na zapis w art. 26c ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) z 1998 roku, który umożliwia kobietom urodzonym między 1949 a 1968 rokiem dwukrotne obliczenie wysokości emerytury. Pierwsze wyliczenie następuje po ukończeniu przez nie wieku 60 lat, a drugie – po osiągnięciu wieku 65 lat. Ten mechanizm prawny ignoruje wcześniejsze wypłaty i pozwala na ponowne naliczenie świadczenia na korzystniejszych zasadach.
Skala problemu jest znacząca: szacuje się, że nawet kilkaset tysięcy kobiet może skorzystać z tej możliwości. Już teraz luka generuje straty dla FUS sięgające kilku miliardów złotych rocznie, a prognozy wskazują na dalszy wzrost obciążeń finansowych funduszu do poziomu kilkunastu miliardów złotych rocznie w najbliższych latach.
Odkrycie tej luki wywołało szeroką dyskusję nie tylko w środowisku naukowym, lecz także w mediach i instytucjach publicznych odpowiedzialnych za system zabezpieczeń społecznych w Polsce.
Jak to działa?
Mechanizm dwukrotnego obliczenia emerytury opiera się na tym, że po ukończeniu przez kobietę 65 lat ZUS dokonuje ponownego przeliczenia świadczenia bez uwzględnienia wcześniejszych wypłat pomiędzy 60 a 65 rokiem życia oraz składek zgromadzonych na koncie w Otwartym Funduszu Emerytalnym (OFE). Ponadto przy drugim wyliczeniu stosowane są aktualne tablice trwania życia dla osób starszych, które przewidują krótszy okres wypłat niż przy pierwszym obliczeniu.
Dla przykładu kobieta otrzymująca początkowo emeryturę w wysokości około 2 500 zł może po drugim przeliczeniu uzyskać świadczenie przekraczające nawet 3 800 zł miesięcznie, co oznacza wzrost o średnio ponad 54%. W skrajnych przypadkach przyrost ten może sięgać ponad 70%.
Aby skorzystać z tego mechanizmu, kobieta musi spełniać określone warunki: urodzić się między rokiem 1949 a 1968, nie kontynuować aktywności zawodowej po przejściu na pierwszą emeryturę oraz posiadać środki zgromadzone w OFE. Osoby spoza tych grup nie mają prawa do podwójnego przeliczenia.
Konsekwencje dla systemu
Ekonomiczne
Luka emerytalna ma istotny wpływ na budżet państwa oraz Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Koszty związane z podwójnym obliczeniem świadczeń już obecnie wynoszą kilka miliardów złotych rocznie i mogą wzrosnąć do kilkunastu miliardów złotych do końca dekady. To porównywalne obciążenie do kosztów wypłat dodatkowych świadczeń takich jak trzynasta czy czternasta emerytura.
Wyższe wydatki na świadczenia generują presję fiskalną oraz mogą skutkować koniecznością zwiększenia podatków lub redukcji wydatków na inne cele publiczne.
Społeczne
Luka powoduje nierówności względem mężczyzn oraz młodszych pokoleń kobiet, które nie mają prawa do tak korzystnego przeliczenia swoich emerytur. Powstaje więc efekt dyskryminacji wiekowej i płciowej, co budzi kontrowersje społeczne i wymaga debaty nad sprawiedliwością systemu zabezpieczeń społecznych.
Rynkowe
Mechanizm może demotywować kobiety do kontynuowania pracy po osiągnięciu wieku uprawniającego do pierwszej emerytury. W praktyce większość kobiet decyduje się zakończyć aktywność zawodową przed ukończeniem 65 lat, aby skorzystać z podwójnego przeliczenia świadczeń. To zjawisko ma negatywny wpływ na rynek pracy i potencjał gospodarczy kraju.
Kontekst historyczny i porównanie z innymi krajami
Problemy z prawidłowym przeliczaniem emerytur nie są nowością dla polskiego systemu zabezpieczeń społecznych. W latach poprzednich występowały błędy ZUS polegające na niedoszacowaniu wypłat dla części osób, co prowadziło do licznych pozwów sądowych i konieczności korekt wypłat tylko za ostatnie trzy lata.
W porównaniu międzynarodowym polski system wyróżnia się unikalną możliwością dwukrotnego przeliczania świadczeń dla wybranej grupy kobiet. W większości krajów europejskich obowiązuje jednolity wiek przejścia na emeryturę oraz jednolite zasady naliczania świadczeń bez możliwości ich powtórnej kapitalizacji w takiej formie.
Perspektywy rozwiązania problemu
ZUS deklaruje działanie zgodnie z obowiązującym prawem i wskazuje na konieczność legislacyjnej zmiany przepisu przez parlament. Rzecznik Praw Obywatelskich rozważa skierowanie skargi do Trybunału Konstytucyjnego ze względu na dyskryminację części obywateli. Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej zapowiada analizę sytuacji, choć konkretne terminy dalszych działań nie zostały jeszcze przedstawione.
Eksperci proponują różne rozwiązania: całkowite wyrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn do 65 lat, nowelizację art. 26c uwzględniającą wypłacone wcześniej kwoty przy drugim przeliczeniu lub całkowitą likwidację automatycznego drugiego przeliczenia po ukończeniu przez kobietę wieku 65 lat.
Wśród możliwych scenariuszy pojawia się także groźba eskalacji sporów prawnych oraz dalszego obciążenia finansowego FUS w przypadku utrzymania obecnej sytuacji bez zmian legislacyjnych.
Co dalej?
Sytuacja związana z luką emerytalną ma istotny wpływ na przyszłe decyzje dotyczące systemu zabezpieczeń społecznych w Polsce. Konieczne będą zmiany prawne zapewniające większą sprawiedliwość oraz stabilność finansową systemu emerytalnego. Debata publiczna nad zrównaniem wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn zostanie prawdopodobnie wznowiona, a jej wynik będzie miał konsekwencje dla kolejnych pokoleń obywateli.
Dla indywidualnych beneficjentek ważne jest świadome podejmowanie decyzji dotyczących przejścia na emeryturę oraz monitorowanie zmian legislacyjnych mających wpływ na ich prawa. Również społeczeństwo powinno aktywnie uczestniczyć w dyskusji nad przyszłością systemu zabezpieczeń społecznych – poprzez kontaktowanie się z przedstawicielami urzędu czy udział w publicznych konsultacjach online.
Luka emerytalna to wyraźny sygnał alarmowy wskazujący na potrzebę pilnych reform w polskim systemie zabezpieczeń społecznych. Tylko uczciwe i trwałe rozwiązania zapewnią stabilność ekonomiczną oraz społeczną równowagę niezbędną dla dobrobytu całego kraju.
