Kryzys klimatyczny oraz rosnące potrzeby transformacji energetycznej stawiają przed Polską wyzwania wymagające innowacyjnych rozwiązań technologicznych. W odpowiedzi na te potrzeby Orlen i Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) ogłosiły trzecią edycję konkursu NEON, która ma na celu wsparcie projektów skupionych na dekarbonizacji, cyfryzacji oraz gospodarce obiegu zamkniętego. Konkurs NEON III, uruchomiony w 2025 roku, stanowi strategiczny impuls do rozwoju nowoczesnych technologii wspierających zrównoważony rozwój i redukcję emisji CO2 w Polsce.
| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Czym jest konkurs NEON III? | To program wspierający innowacje w obszarach dekarbonizacji, cyfryzacji i gospodarki obiegu zamkniętego, realizowany przez Orlen i NCBR. |
| Jakie są kluczowe zmiany w finansowaniu projektów w NEON III? | Orlen przejmuje odpowiedzialność za wdrożenie, a finansowane są też prawa własności intelektualnej do 30% wartości projektu. |
| Kto może aplikować do konkursu NEON III? | Przedsiębiorstwa różnej wielkości, jednostki naukowe oraz międzynarodowe konsorcja zainteresowane innowacjami technologicznymi. |
Spis treści:
Kontekst strategiczny i ewolucja programu NEON
Program NEON zainicjowano w 2023 roku jako odpowiedź na potrzebę przyspieszenia transformacji energetycznej w Polsce. Jego celem jest wsparcie innowacyjnych projektów technologicznych o potencjale komercyjnym, które przyczynią się do redukcji emisji CO2 oraz zwiększenia efektywności energetycznej. Poprzednie edycje konkursu skupiły się przede wszystkim na fazach badań przemysłowych i eksperymentalnych, tworząc pomost między światem nauki a przemysłem.
Trzecia edycja programu, znana jako NEON III, kontynuuje tę misję, ale wprowadza istotne zmiany mające na celu zwiększenie skuteczności wdrożeń. Kluczową innowacją jest przeniesienie obowiązków implementacyjnych z uczestników konkursu na Orlen, co ma ułatwić komercjalizację wyników badań. Dodatkowo program rozszerza grono beneficjentów o międzynarodowe konsorcja badawcze i przedsiębiorstwa różnych rozmiarów. Te zmiany podkreślają rolę NEON III jako platformy współpracy nauki z przemysłem, wpisując się jednocześnie w cele Strategii ORLEN 2035 oraz europejskie zobowiązania klimatyczne.
Struktura finansowania i kluczowe innowacje
Konkurs NEON III dysponuje budżetem blisko 200 milionów złotych, który został podzielony tak, aby jak najlepiej wspierać różnorodne podmioty realizujące projekty innowacyjne. Jednostki naukowe mogą liczyć na pełne pokrycie kosztów kwalifikowanych, co sprzyja rozwojowi badań podstawowych i stosowanych. Małe i średnie przedsiębiorstwa otrzymują dofinansowanie na poziomie 80%, natomiast duże firmy mają wsparcie sięgające od 25% do 50% kosztów projektu. Konsorcja badawczo-przemysłowe mogą uzyskać nawet do 70% wsparcia.
Nowością w regulacjach konkursu jest możliwość finansowania praw własności intelektualnej – do 30% wartości projektu może być przeznaczone na ochronę patentową czy licencje. Ponadto dopuszcza się pokrywanie kosztów miękkich komponentów projektów, takich jak opracowanie modeli biznesowych czy analizy rynkowe. Takie rozwiązania sprzyjają kompleksowemu podejściu do komercjalizacji technologii oraz minimalizują ryzyko inwestycyjne dla uczestników.
Trzy filary technologiczne NEON III
Dekarbonizacja
Dekarbonizacja stanowi jeden z fundamentów programu NEON III, z przeznaczeniem około 85 milionów złotych na projekty zmierzające do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. W praktyce oznacza to wsparcie dla technologii wychwytywania i składowania CO2 (CCUS), które umożliwiają mineralizację dwutlenku węgla oraz jego wykorzystanie w produkcji materiałów budowlanych lub paliw syntetycznych.
Innym ważnym obszarem jest rozwój niskoemisyjnego wodoru produkowanego za pomocą elektrolizerów o wysokiej sprawności powyżej 75% i mocy przekraczającej 10 MW. Projekty dotyczące paliw syntetycznych wykorzystujących odnawialne źródła energii również mają szansę na dofinansowanie. Przykładem ambitnego przedsięwzięcia jest inicjatywa Orlenu i partnera Equinor przewidująca sekwestrację kilku milionów ton CO2 rocznie do końca dekady.
Cyfryzacja
Drugi filar programu koncentruje się na cyfryzacji procesów przemysłowych i energetycznych. Z budżetem około 65 milionów złotych wspierane są projekty wykorzystujące technologie cyfrowe takie jak digital twins – cyfrowe bliźniaki instalacji rafineryjnych symulujące pracę z bardzo wysoką dokładnością ponad 98%. Wdrażane są również rozwiązania oparte na sztucznej inteligencji optymalizujące zużycie energii i surowców, co pozwala redukować koszty operacyjne nawet o kilkanaście procent.
Integralną częścią cyfryzacji są bezprzewodowe sensory IoT monitorujące emisje gazów cieplarnianych w czasie rzeczywistym oraz systemy zarządzania farmami wiatrowymi o dużej mocy. Takie technologie zwiększają efektywność energetyczną oraz pozwalają szybciej reagować na zmieniające się warunki produkcyjne czy środowiskowe.
Gospodarka obiegu zamkniętego
Trzeci filar obejmuje rozwój technologii sprzyjających recyklingowi i zrównoważonemu zarządzaniu odpadami przemysłowymi. Na ten cel przeznaczono około 46 milionów złotych. Wsparcie otrzymają projekty opracowujące bioreaktory zdolne do skutecznego oczyszczania ścieków z ponad 95-procentową efektywnością usuwania związków azotu czy technologie odzysku soli ze ścieków poprocesowych.
Innowacje obejmują również recykling chemiczny tworzyw sztucznych pozwalający przekształcać odpady w surowce petrochemiczne oraz metody wydłużające żywotność katalizatorów rafineryjnych nawet trzykrotnie. Takie rozwiązania wpisują się w globalne trendy gospodarki o obiegu zamkniętym i przyczyniają się do ograniczenia negatywnego wpływu przemysłu na środowisko.
Mechanizm wsparcia i proces aplikacyjny
Konkurs NEON III oferuje nowoczesny mechanizm wsparcia dla uczestników procesu aplikacyjnego. System LSI automatyzuje ocenę formalną zgłoszeń, skracając czas kwalifikacji do maksymalnie dwóch tygodni. Uczestnicy mają dostęp do dialogu technicznego prowadzonego podczas serii spotkań tematycznych z ekspertami branżowymi oraz narzędzi takich jak symulator wniosków oparty na sztucznej inteligencji przewidujący szanse powodzenia projektu.
Dodatkowo uruchomiona została platforma matchmakingowa ułatwiająca współpracę między jednostkami naukowymi a przedsiębiorstwami zainteresowanymi komercjalizacją technologii. Nowością jest także mechanizm płatności etapowych – beneficjenci otrzymują zaliczkę wynoszącą 40% po podpisaniu umowy co znacząco poprawia płynność finansową podczas realizacji projektów.
Termin składania wniosków trwa od końca kwietnia do końca czerwca 2025 roku. Wymagane dokumenty obejmują szczegółowy opis projektu wraz z harmonogramem prac badawczych oraz analizą potencjału rynkowego i strategią ochrony własności intelektualnej.
Wpływ na rynek i wyzwania
Dotychczasowe edycje programu NEON przyniosły wymierne efekty – obserwowany był wzrost liczby patentów związanych z technologiami niskoemisyjnymi o ponad jedną trzecią oraz przyspieszenie procesu komercjalizacji nowych rozwiązań o około 15%. Mimo to wyzwaniem pozostaje skalowanie projektów z fazy testowej (TRL 5-6) do pełnej implementacji przemysłowej (TRL 7-9), które osiąga mniej niż jedna czwarta inicjatyw.
Aby sprostać tym trudnościom konieczne jest lepsze powiązanie programów krajowych z inicjatywami unijnymi takimi jak Horyzont Europa czy Mission Innovation oraz rozwój infrastruktury testowej dla zaawansowanych technologii CCUS czy wodoru niskoemisyjnego. Równie ważna jest edukacja kadr zarządzających własnością intelektualną, aby maksymalizować korzyści płynące z ochrony patentowej i transferu technologii.
Perspektywy i rekomendacje
Z perspektywy roku 2030 program NEON III może znacząco wpłynąć na polski sektor energetyczny poprzez tworzenie kilkuset nowych miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowanych specjalistów rocznie oraz redukcję emisji CO2 nawet o kilka milionów ton rocznie w sektorach rafineryjnym i chemicznym. Generowana wartość dodana może sięgnąć kilku miliardów złotych dzięki spin-offom technologicznym powstałym wokół realizowanych projektów.
Zalecenia dla przedsiębiorstw i instytucji naukowych obejmują budowanie interdyscyplinarnych konsorcjów integrujących wiedzę chemiczną z data science oraz korzystanie ze specjalnych stref ekonomicznych umożliwiających testy regulacyjne nowych rozwiązań. Ważna jest także integracja działań z krajowym systemem innowacji poprzez platformę ORLEN Skylight, która wspiera wymianę wiedzy i koordynację działań badawczo-rozwojowych.
Podsumowując, konkurs NEON III stanowi istotny krok ku ekologicznej transformacji polskiej gospodarki oraz umocnieniu pozycji kraju jako lidera innowacji technologicznych w Europie Środkowej. Dzięki połączeniu potencjału nauki i przemysłu możliwe będzie skuteczne wdrażanie nowoczesnych technologii sprzyjających ochronie klimatu oraz rozwojowi cyfrowej gospodarki przyszłości.
