| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Co to jest immunitet sędziowski? | Immunitet sędziowski to ochrona prawna uniemożliwiająca pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej bez zgody Sądu Najwyższego. |
| Jakie są podstawy prawne immunitetu sędziowskiego w Polsce? | Podstawą jest art. 181 Konstytucji RP oraz ustawy regulujące status sędziów, które gwarantują niezawisłość i ochronę przed represjami. |
| Jaki wpływ ma skarga do ETPCz na postępowanie immunitetowe? | Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka może wstrzymać krajowe postępowania do czasu rozstrzygnięcia sprawy, chroniąc niezależność sędziów. |
Sąd Najwyższy podjął przełomową decyzję w dniu 23 kwietnia 2025 roku, pozostawiając bez rozpoznania wniosek Prokuratury Krajowej o uchylenie immunitetu jednemu ze swoich sędziów. Sprawa ta stała się istotnym punktem zwrotnym w trwającej debacie o granicach odpowiedzialności karnej sędziów za błędy orzecznicze oraz ochronie niezawisłości wymiaru sprawiedliwości w Polsce. Decyzja Sądu Najwyższego wpisuje się również w szeroki kontekst praworządności i walki o niezależność sądów, którą nieustannie monitorują instytucje europejskie. Kluczowym elementem tej sprawy jest również skarga złożona przez sędziego do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz), która doprowadziła do zastosowania środka tymczasowego wstrzymującego krajowe postępowania.
Spis treści:
Kontekst prawny immunitetu sędziowskiego w Polsce
Immunitet sędziowski jest fundamentem gwarantującym niezawisłość sądów. Został on uregulowany przede wszystkim w art. 181 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który nakłada obowiązek uzyskania zgody Sądu Najwyższego na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej. Celem tego rozwiązania jest ochrona przed instrumentalnym wykorzystywaniem prawa karnego wobec osób pełniących funkcje orzecznicze, co mogłoby zagrozić niezależności wymiaru sprawiedliwości.
W praktyce instytucja immunitetu zyskała szczególne znaczenie po zmianach legislacyjnych z lat 2017–2018, kiedy to powołano Izbę Dyscyplinarną oraz Izbę Odpowiedzialności Zawodowej Sądu Najwyższego. Te organy stały się przedmiotem krytyki ze strony Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), który kwestionował ich legitymację i niezależność. W efekcie rola immunitetu była często testowana na tle sporów politycznych dotyczących reform wymiaru sprawiedliwości.
Ważnym etapem była uchwała Sądu Najwyższego z września 2023 roku, która precyzuje podejście do błędów orzeczniczych. SN jednoznacznie stwierdził, że błąd wynikający z niewłaściwej wykładni prawa lub oceny dowodów – o ile nie jest umyślny – nie może skutkować odpowiedzialnością karną sędziego. Tym samym podkreślono, że tylko świadome naruszenie prawa może być podstawą uchylenia immunitetu.
Geneza sprawy: od zarzutów prokuratorskich do skargi w Strasburgu
Sprawa rozpoczęła się od zarzutów postawionych przez Prokuraturę Krajową już w marcu 2021 roku wobec jednego z sędziów Sądu Najwyższego. Prokuratura zarzucała mu niedopełnienie obowiązków polegające na niewydaniu nakazu zwolnienia osoby tymczasowo aresztowanej po wstrzymaniu wykonania wyroku skazującego. Według prokuratury skutkowało to bezprawnym pozbawieniem wolności Arkadiusza K., co miało naruszać przepisy kodeksu karnego.
W tym samym czasie podobne wnioski o uchylenie immunitetu skierowano przeciwko trzem innym znanym sędziom SN, co wzbudziło falę kontrowersji i oskarżeń o polityczne naciski na wymiar sprawiedliwości. Szczególnie krytycznie oceniano rolę Izby Dyscyplinarnej, której legalność została zakwestionowana przez TSUE jako niezgodna z unijnymi standardami niezależności sądów.
W odpowiedzi na te wydarzenia, w kwietniu 2022 roku zainteresowany sędzia złożył skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (skarga nr 18001/22). ETPCz przychylił się do zastosowania środka tymczasowego, który zawiesił krajowe postępowania wobec niego aż do rozstrzygnięcia sprawy na poziomie międzynarodowym. Było to zdarzenie bezprecedensowe dla polskiego wymiaru sprawiedliwości i podkreśliło rolę instytucji europejskich w ochronie praworządności.
Przełomowe orzeczenia i wydarzenia (2024–2025)
W październiku 2024 roku Prokuratura Krajowa zdecydowała się wycofać większość wcześniejszych wniosków o uchylenie immunitetów wobec innych sędziów, co odzwierciedlało zmianę podejścia nowego kierownictwa Ministerstwa Sprawiedliwości po wyborach parlamentarnych w 2023 roku. Zmiana ta była interpretowana jako odejście od instrumentalnego wykorzystywania odpowiedzialności karnej wobec przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości.
Dnia 23 kwietnia 2025 roku Izba Odpowiedzialności Zawodowej działająca w ramach Sądu Najwyższego podjęła uchwałę potwierdzającą wcześniejsze stanowisko z 2023 r., odmawiając uchylenia immunitetu wspomnianemu sędziemu. W uzasadnieniu podkreślono, że nawet jeśli orzeczenie budziło kontrowersje lub było błędne proceduralnie, nie można przypisać mu znamion przestępstwa bez wykazania umyślności.
Statystyki pokazują wyraźny spadek liczby uwzględnianych wniosków o uchylenie immunitetów od czasu zmiany polityki po 2023 roku – z poziomu około 78% do niespełna 12%. To ilustruje ewolucję podejścia organów ścigania i sądownictwa wobec ochrony niezawisłości sądów i ich funkcjonariuszy.
Kontekst międzynarodowy: presja instytucji europejskich
Wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej odegrały kluczową rolę w krytyce funkcjonowania Izby Dyscyplinarnej jako organu naruszającego standardy niezależnego sądu. TSUE już w lipcu 2021 roku orzekł, że Izba ta nie spełnia wymogów konstytucyjnych i unijnych dotyczących bezstronności i niezależności. Pomimo tego organ ten działał jeszcze przez pewien czas wydając liczne decyzje o uchylaniu immunitetów, które obecnie podlegają rewizji i wznowieniu postępowań.
Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka dotyczące skargi polskiego sędziego ma charakter precedensowy dla całego systemu wymiaru sprawiedliwości w Polsce. Skarga kwestionuje zarówno celowość działania organów dyscyplinarnych powoływanych politycznie, jak również stanowi apel o poszanowanie prawa do sprawiedliwego procesu zgodnie z art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Wnioski i perspektywy na przyszłość
Decyzja Sądu Najwyższego z kwietnia 2025 roku stanowi istotny sygnał dla całej wspólnoty prawniczej oraz opinii publicznej – potwierdza ona bowiem stopniowy trend ograniczania odpowiedzialności karnej sędziów za błędy orzecznicze, zgodnie z europejskimi standardami ochrony niezależności sądownictwa. Jednocześnie oczekiwane rozstrzygnięcie ETPCz może stanowić kamień milowy dla systemu prawnego Polski i wyznaczyć nowe granice ochrony wolności orzekania.
Z perspektywy legislacyjnej trwają prace nad reformą systemu odpowiedzialności zawodowej sędziów, które mają na celu usunięcie kontrowersyjnych mechanizmów dyscyplinarnych oraz zapewnienie większej transparentności i ochrony przed nadużyciami politycznymi. Kluczowa będzie tutaj równowaga między koniecznością kontroli zawodowej a zachowaniem autonomii środowiska sądowniczego.
Sprawa ta pokazuje także rolę obywateli – poprzez świadome uczestnictwo w debacie publicznej można aktywnie wspierać wartości demokratyczne i praworządność. Niezawisłość sądów pozostaje fundamentem państwa prawa, a jej ochrona wymaga ciągłego zaangażowania wszystkich stron życia społecznego.
Zachęcamy do dalszego śledzenia rozwoju wydarzeń związanych z immunitetem sędziowskim oraz szeroko rozumianą ochroną niezależności wymiaru sprawiedliwości w Polsce.
