23 kwietnia 2025 roku obchodzimy Światowy Dzień Książki 2025 – święto ustanowione przez UNESCO, które łączy tradycję czytelnictwa z nowoczesnymi technologiami. To wyjątkowy moment, gdy Polska, a szczególnie Warszawa, aktywnie promuje literaturę oraz ochronę praw autorskich w erze cyfrowej transformacji. Wydarzenia zaplanowane na ten dzień mają na celu nie tylko zachęcić do sięgania po książki, ale również zwrócić uwagę na wyzwania i szanse stojące przed rynkiem wydawniczym w dobie cyfryzacji.
| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Co to jest Światowy Dzień Książki 2025? | To międzynarodowe święto literatury i praw autorskich obchodzone 23 kwietnia, ustanowione przez UNESCO w 1995 roku. |
| Jak pandemia wpłynęła na rozwój cyfrowych bibliotek? | Pandemia przyspieszyła dostęp do edukacji online, zwiększając popularność platform takich jak Światowa Biblioteka Cyfrowa UNESCO. |
| Jakie zmiany czekają prawa autorskie w erze sztucznej inteligencji 2025? | Planowane jest wdrożenie blockchainu do ochrony tekstów przed plagiatem AI oraz globalne ujednolicenie przepisów. |
Spis treści:
Jakie są najważniejsze fakty o Światowym Dniu Książki 2025?
Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich ma swoje korzenie w Katalonii, gdzie od 1926 roku obchody przypadające na 23 kwietnia upamiętniają śmierć Miguela de Cervantesa i Williama Szekspira. Data ta symbolizuje uniwersalność literatury i jej nieprzemijające znaczenie dla kultury światowej. Polska również odgrywa ważną rolę w promocji czytelnictwa – Wrocław został pierwszym polskim miastem uhonorowanym tytułem Światowej Stolicy Książki UNESCO w 2016 roku. Jego roczna kadencja zaowocowała ponad półtora tysiącem wydarzeń kulturalnych, a także międzynarodowym festiwalem „Miasto Literatury”.
W kontekście czytelnictwa Polska osiąga obecnie najwyższe wyniki od dekady. Według danych z 2023 roku aż 43% Polaków przeczytało co najmniej jedną książkę, co stanowi wzrost o dziewięć punktów procentowych względem lat poprzednich. Zauważalny jest także wzrost odwiedzin bibliotek publicznych, szczególnie wśród młodych mężczyzn między 25 a 39 rokiem życia. Mimo tego Polska nadal plasuje się poniżej średniej europejskiej, gdzie regularnymi czytelnikami jest około 68% społeczeństwa.
Równie istotny jest ekonomiczny wymiar rynku książki. Warszawski rynek biurowy odnotował wzrost wynajmowanej powierzchni o szesnaście procent w pierwszym kwartale 2025 roku. Eksperci ostrzegają jednak przed możliwym spowolnieniem rozwoju branży z powodu ograniczeń inwestycyjnych i rosnących kosztów budowy infrastruktury.
Jak pandemia i cyfryzacja zmieniły czytelnictwo i prawa autorskie?
W świetle ostatnich wydarzeń pandemia COVID-19 znacząco przyspieszyła rozwój cyfrowych zasobów edukacyjnych oraz dostęp do literatury online. Ponad połowa młodzieży na świecie straciła dostęp do tradycyjnej edukacji stacjonarnej, co skłoniło instytucje takie jak UNESCO do rozbudowy platform cyfrowych, oferujących tysiące darmowych publikacji. W Polsce od kilku lat obowiązuje wymóg udostępniania podręczników szkolnych również w wersjach elektronicznych, a trwają prace nad rozszerzeniem tych regulacji na starsze materiały dydaktyczne.
Równocześnie dynamiczny rozwój sztucznej inteligencji stawia nowe wyzwania dotyczące ochrony praw autorskich. W ubiegłym roku większość polskich wydawców zgłaszała naruszenia swoich treści przez algorytmy generatywne. Magdalena Witkiewicz, prezes Polskiej Izby Książki, podkreśla znaczenie stworzenia globalnych standardów prawnych chroniących zarówno twórców, jak i konsumentów literatury.
Porównując obecne trendy z latami wcześniejszymi można zauważyć zmniejszenie wskaźnika pustostanów w warszawskich biurach oraz rosnący udział rynku e-booków – z pięciu procent udziału w 2020 roku do dwunastu procent w tym roku. To dowód na trwałą zmianę modelu konsumpcji literatury w Polsce.
Jakie są perspektywy ekspertów dotyczące przyszłości literatury i praw autorskich?
Audrey Azoulay, dyrektor generalna UNESCO, zwraca uwagę na konieczność promowania różnorodności językowej poprzez wsparcie tłumaczeń dzieł pisanych w językach rdzennych lub zagrożonych wyginięciem. Obecnie jedynie trzy procent światowej produkcji wydawniczej ukazuje się w takich językach. Fundusz UNESCO o wartości dziesięciu milionów dolarów ma wesprzeć digitalizację publikacji w stu językach, co otwiera nowe możliwości dostępu do kultury.
Noblistka Olga Tokarczuk podkreśla uniwersalną rolę literatury jako mostu między różnymi kulturami. Jej postać literacka Janina Duszejko stała się symbolem ekofeminizmu nie tylko w Polsce, lecz także za granicą – między innymi w Brazylii i Indiach. Taki dialog międzykulturowy wzmacnia pozycję polskiej literatury na arenie międzynarodowej.
Z drugiej strony pojawiają się krytyczne głosy dotyczące komercjalizacji czytelnictwa. Profesor Stanisław Sroka z Uniwersytetu Jagiellońskiego przestrzega przed traktowaniem książek wyłącznie jako produktów konsumpcyjnych. Jednocześnie podkreśla wartość inicjatyw takich jak Targi Książki Empiku, które promują debiuty oraz literaturę niszową – przeciwwagę dla masowego rynku.
Jak święto wpływa na codzienność czytelników i jakie promocje przygotowano?
W ramach obchodów Światowego Dnia Książki 2025 wiele księgarni oferuje atrakcyjne promocje – sieć Empik proponuje pięćdziesięcioprocentową zniżkę na drugą książkę zakupioną między 23 a 27 kwietnia. Również lokalne inicjatywy angażują społeczność – księgarnia Azymut organizuje spotkania z autorami oraz wolontariuszami pełniącymi funkcje burmistrzów mniejszych miejscowości.
W Krakowie odbędzie się debata historyczna poświęcona koronacji Bolesława Chrobrego z udziałem ekspertów z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Uniwersytetu Śląskiego, co pokazuje interdyscyplinarny charakter wydarzeń towarzyszących świętu.
Zaskakującym aspektem jest rosnące wykorzystanie literatury jako narzędzia terapeutycznego – badania Uniwersytetu Warszawskiego wskazują na wzrost liczby osób sięgających po książki dla redukcji stresu aż o dwanaście punktów procentowych od początku pandemii. Biblioteki odpowiadają na ten trend poprzez program „recept czytelniczych” konsultowanych ze specjalistami psychologii.
Co to oznacza dla przyszłości praw autorskich i czytelnictwa?
Przyszłość ochrony praw autorskich wiąże się z implementacją nowoczesnych technologii – od 2026 roku planowane jest zastosowanie blockchainu do monitorowania oryginalności tekstów oraz zapobiegania plagiatom generowanym przez sztuczną inteligencję. System ten ma objąć około dziewięćdziesiąt procent publikowanych online materiałów, co może skutkować lepszą ochroną twórczości oraz większym bezpieczeństwem dla czytelników korzystających z legalnych źródeł.
Dla przeciętnego odbiorcy oznacza to jednak także możliwy wzrost cen e-booków o około pięć do siedmiu procent ze względu na koszty wdrożenia nowych rozwiązań technologicznych oraz konieczność zapewnienia odpowiednich zabezpieczeń prawnych.
Światowy Dzień Książki 2025 uwypukla więc potrzebę balansowania między innowacjami a tradycją – między demokratyzacją dostępu a ochroną interesów twórców i wydawców. To czas refleksji nad tym, jak literatura nadal pozostaje fundamentem kultury ludzkiej nawet w szybko zmieniającym się cyfrowym świecie.
Światowy Dzień Książki 2025 pokazuje nam wyraźnie, że mimo cyfrowej rewolucji książka pozostaje kluczowym nośnikiem wartości humanistycznych oraz przestrzenią dla wolnego myślenia i empatii. Warto więc aktywnie uczestniczyć w lokalnych wydarzeniach związanych ze świętem lub wspierać inicjatywy promujące czytelnictwo oraz ochronę praw autorskich – to inwestycja nie tylko w kulturę, lecz także przyszłość społeczeństwa.
