| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Dlaczego dekarbonizacja przemysłu cementowego jest ważna? | Przemysł cementowy odpowiada za 22% emisji przemysłowych w Polsce, co znacząco wpływa na zmiany klimatu. |
| Jakie technologie dekarbonizacji są stosowane w polskim przemyśle cementowym? | Główne technologie to CCS (wychwytywanie i magazynowanie CO2) oraz zastępowanie węgla paliwami alternatywnymi. |
| Jak wpływa import cementu z Ukrainy na polski rynek? | Import ukraińskiego cementu rośnie, co utrudnia konkurencję ze względu na brak obciążeń systemem ETS dla ukraińskich producentów. |
Spis treści:
Stan przemysłu cementowego w Polsce: produkcja, emisje i znaczenie gospodarcze
Polski przemysł cementowy jest jednym z największych źródeł emisji gazów cieplarnianych w kraju, odpowiadając za około 22% wszystkich emisji przemysłowych. W ostatnich latach sektor ten przeszedł istotne zmiany produkcyjne oraz ekonomiczne, które mają wpływ zarówno na środowisko, jak i na sytuację gospodarczą kraju. W 2023 roku produkcja cementu spadła o około 18% względem średnich wyników z lat poprzednich, osiągając poziom około 16,6 mln ton. Główne przyczyny tego spadku to rosnące koszty energii, które stanowią blisko 35% kosztów produkcji, oraz wzrost importu cementu z Ukrainy, który w 2024 roku sięgnął ponad 660 tys. ton. Mimo tych wyzwań Polska nadal pozostaje trzecim co do wielkości producentem cementu w Europie, generując istotną wartość dodaną brutto na poziomie ponad 5 miliardów złotych w 2021 roku.
Emisje gazów cieplarnianych pochodzące z sektora cementowego mają specyficzną strukturę. Około 60% wszystkich emisji to tzw. emisje procesowe, które powstają bezpośrednio podczas reakcji chemicznych zachodzących przy wypalaniu klinkieru – podstawowego składnika cementu. Pozostałe emisje wynikają ze spalania paliw (około 30%) oraz zużycia energii elektrycznej (około 10%). W sumie w 2022 roku branża ta wyemitowała niemal 147 milionów ton dwutlenku węgla, co stanowiło blisko 3,8% całkowitych krajowych emisji. Dla porównania cały sektor budowlany odpowiadał za około 9% emisji Polski. Taka intensywność ekologiczna stawia przed branżą wyjątkowo trudne wyzwania związane z koniecznością redukcji śladu węglowego.
Wyzwania dekarbonizacyjne: między technologią a ekonomią
Redukcja emisji CO2 w przemyśle cementowym napotyka na poważne bariery techniczne i ekonomiczne. Dominująca część emisji ma charakter procesowy, czyli wynika z samego procesu chemicznego produkcji klinkieru i nie może być wyeliminowana poprzez standardowe ograniczenia zużycia paliw czy energii. Jak tłumaczy Maciej Sypek, prezes Holcim Polska, aż około 63% całkowitych emisji CO2 pochodzi właśnie z tych procesów i ich ograniczenie wymaga wdrożenia zaawansowanych technologii wychwytu i składowania dwutlenku węgla (CCS).
Dotychczasowe działania proekologiczne obejmują zastępowanie tradycyjnego węgla kamiennego paliwami alternatywnymi – obecnie stanowią one nawet do 80% miksu energetycznego w niektórych zakładach – co pozwoliło zmniejszyć emisje o około 30%. Jednak dalsze postępy wymagają inwestycji w instalacje CCS, które pozwalają wychwytywać dwutlenek węgla bezpośrednio ze źródeł przemysłowych i przechowywać go pod ziemią lub wykorzystywać ponownie.
Jednym z najbardziej zaawansowanych projektów CCS jest inwestycja Cementowni Kujawy należącej do Holcim Polska. Plan zakłada wychwycenie do roku 2030 nawet 10 milionów ton CO2. Koszt realizacji projektu szacowany jest na około 300 milionów euro. Niestety barierą pozostaje brak możliwości magazynowania dwutlenku węgla na terenie kraju ze względu na obowiązujące przepisy prawne – dlatego wychwycony gaz musi być transportowany do Norwegii. Eksperci z Centrum Energetyki AGH wskazują też, że wdrożenie CCS nawet w średniej wielkości cementowni wymaga nakładów od kilkuset milionów do ponad miliarda złotych, co stawia pod znakiem zapytania opłacalność takich inwestycji bez wsparcia państwa.
Konkurencja importowa a polityka klimatyczna UE
Polski rynek cementu od kilku lat doświadcza nasilającej się konkurencji ze strony importerów, zwłaszcza z Ukrainy. Import ukraińskiego cementu wzrósł niemal dwukrotnie między rokiem 2015 a początkiem 2024 roku – z około kilkuset ton do ponad 660 tysięcy ton rocznie. Ta sytuacja wynika częściowo z faktu, że ukraińscy producenci nie są objęci unijnym systemem handlu uprawnieniami do emisji (ETS), co daje im znaczącą przewagę kosztową sięgającą około 65 euro za tonę produkowanego cementu.
Krzysztof Kieres, przewodniczący Stowarzyszenia Producentów Cementu podkreśla ryzyko „ucieczki emisji”, czyli przenoszenia produkcji poza Unię Europejską przez firmy chcące uniknąć kosztów środowiskowych. Mechanizm CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism), który wszedł w życie w UE od początku 2023 roku, miał wyrównywać warunki konkurencji poprzez opodatkowanie importowanego produktu według poziomu jego śladu węglowego. Jednak według raportu Instat mechanizm ten nie uwzględnia kosztów pośrednich takich jak energia czy koszty transportu i dlatego nie eliminuje całkowicie przewagi producentów spoza UE.
Xavier Guesnu ze Stowarzyszenia Producentów Cementu zaznacza także, że bez reform systemu ETS i CBAM do roku 2034 polskie cementownie mogą utracić wszystkie darmowe uprawnienia do emisji CO2, co znacząco pogorszy ich konkurencyjność i stabilność finansową rynku krajowego.
Geografia emisji: „Pas Cementu” i jego znaczenie
Większość polskich zakładów produkujących cement skupiona jest geograficznie w tak zwanym „Pasie Cementu”, który rozciąga się od Lubelszczyzny przez województwo Świętokrzyskie aż po Śląsk. Na tym obszarze działa dziewięć z dziesięciu krajowych cementowni i generuje on aż około 6% wszystkich krajowych emisji przemysłowych CO2 – więcej niż elektrownia Turów.
Koncentracja zakładów wynika przede wszystkim z dostępu do naturalnych złóż wapienia niezbędnego do produkcji klinkieru. Jednocześnie ta lokalizacja sprawia wyzwania logistyczne dla projektów CCS – odległość od wybrzeża Bałtyku ogranicza możliwości transportowe dwutlenku węgla drogą morską lub rurociągami do miejsc jego składowania poza granicami kraju.
Perspektywy rozwojowe: między dekarbonizacją a wzrostem
Mimo istniejących trudności branża cementowa prognozuje wzrost produkcji o około 5% już w roku 2025, osiągając poziom blisko 18 milionów ton. Optymizm ten wiąże się przede wszystkim z uruchomieniem funduszy unijnych dostępnych dzięki Krajowemu Planowi Odbudowy oraz planowanymi inwestycjami infrastrukturalnymi wspierającymi rozwój sektora budowlanego.
Przemysł zabiega także o wpisanie produkcji cementu na listę sektorów uprawnionych do rekompensat kosztów energii elektrycznej – to ważny element przeciwdziałający wzrostowi kosztów operacyjnych wynikających z polityki klimatycznej UE.
Z technologicznego punktu widzenia branża musi spełnić ambitne cele redukcji emisji – zgodnie z mapą drogową CEMBUREAU do roku 2030 należy obniżyć je o minimum 40%, a do połowy wieku osiągnąć pełną neutralność klimatyczną. Kluczową rolę odegrają technologie CCU (Carbon Capture and Utilization), które umożliwią wykorzystanie wychwyconego CO2 jako surowca dla innych procesów przemysłowych oraz dalsze inwestycje w CCS pozwalające redukować emisje nawet o ponad 90%.
Podsumowanie
Polski przemysł cementowy stoi dziś przed wyjątkowo trudnym zadaniem pogodzenia wymogów polityki klimatycznej Unii Europejskiej ze zwiększającą się presją konkurencyjną ze strony producentów spoza UE oraz wyzwaniami ekonomicznymi związanymi z wysokimi kosztami energii i inwestycji technologicznych. Sukces procesu dekarbonizacji będzie możliwy jedynie dzięki synergii innowacyjnych rozwiązań technologicznych takich jak CCS i CCU oraz adekwatnej reformie systemu ETS i mechanizmu CBAM chroniącego przed nierównymi warunkami konkurencji.
Bez wsparcia publicznego dla projektów wychwytu i magazynowania dwutlenku węgla branża może utracić zdolność konkurowania na rynku europejskim oraz ponieść wysokie koszty środowiskowe. W najbliższych latach kluczowe okaże się efektywne wykorzystanie środków Krajowego Planu Odbudowy oraz dalsze inwestycje technologiczne pozwalające połączyć cele ekologiczne ze wzrostem gospodarczym sektora.
