| To musisz wiedzieć | |
|---|---|
| Co to jest implementacja rozporządzenia metanowego? | To proces wprowadzania w Polsce unijnych przepisów dotyczących monitorowania i ograniczania emisji metanu w sektorze górnictwa. |
| Jakie zmiany przewiduje polska nowelizacja Prawa geologicznego i górniczego? | Nowelizacja wzmacnia uprawnienia Wyższego Urzędu Górniczego, wprowadza kary za naruszenia i obowiązek stosowania nowych technologii monitoringu emisji metanu. |
| Jakie wyzwania niesie dla przemysłu implementacja rozporządzenia metanowego? | Przemysł musi ponieść wysokie koszty dostosowania infrastruktury, a samorządy obawiają się utraty miejsc pracy i skutków gospodarczych. |
W styczniu 2025 roku dramatyczny wybuch metanu w kopalni Knurów-Szczygłowice przypomniał o poważnym zagrożeniu, jakie niesie ze sobą emisja tego gazu w polskim sektorze górniczym. Incydent zakończył się ewakuacją 55 górników oraz hospitalizacją kilkunastu osób, uwypuklając pilną potrzebę wdrożenia skutecznych środków zapobiegających kolejnym katastrofom. W odpowiedzi na tę sytuację oraz wymogi Unii Europejskiej, Polska stoi przed kluczowym momentem transformacji energetycznej poprzez implementację rozporządzenia metanowego obowiązującego od sierpnia 2024 roku. Nowe przepisy mają na celu ograniczenie emisji metanu, jednego z najgroźniejszych gazów cieplarnianych, który znacząco wpływa na zmiany klimatyczne oraz bezpieczeństwo pracowników kopalń.
Spis treści:
Kontekst unijnych regulacji i ich znaczenie dla Polski
Rozporządzenie metanowe UE (2024/1787) ustanawia jednolite wymagania dotyczące monitorowania, raportowania oraz weryfikacji emisji metanu w sektorach ropy naftowej, gazu ziemnego oraz węgla kamiennego. Przepisy nakładają obowiązek regularnych inspekcji instalacji wydobywczych, eliminują rutynowe spalanie gazu w pochodniach oraz wymagają szczegółowej inwentaryzacji nieczynnych kopalń i odwiertów. Dla Polski te regulacje mają szczególne znaczenie ze względu na wysoki udział emisji metanu pochodzących z czynnych kopalń głębinowych – stanowią one około 90% całkowitej krajowej emisji tego gazu.
Według danych z 2024 roku, polskie górnictwo emitowało blisko 659 tys. ton metanu rocznie, co przekłada się na równowartość około 56,7 mln ton CO2. Ta liczba przewyższa roczne emisje nawet największej elektrowni w Polsce – Bełchatowa. Kopalnie Jastrzębskiej Spółki Węglowej (JSW), takie jak Budryk czy Pniówek, należą do największych emitentów w Unii Europejskiej. Stąd też wdrożenie rozporządzenia UE jest nie tylko wymogiem prawnym, ale także koniecznością środowiskową i społeczną.
Główne założenia polskiej nowelizacji
W odpowiedzi na wymogi unijne Polska przygotowała projekt nowelizacji Prawa geologicznego i górniczego. Kluczowym elementem tych zmian jest rozszerzenie kompetencji Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego (WUG). Nowe przepisy pozwolą mu między innymi nakładać kary administracyjne do wysokości 5 mln zł za naruszenie przepisów dotyczących emisji metanu oraz prowadzić rygorystyczną kontrolę raportów emisyjnych przedsiębiorstw.
Istotnym rozwiązaniem jest również obowiązek wykorzystania nowoczesnych technologii monitoringu emisji – przede wszystkim dronów wyposażonych w czujniki LASER do teledetekcji wycieków z szybów wentylacyjnych. Dotychczasowe szacunki oparte na modelach matematycznych często niedoszacowywały rzeczywiste poziomy emisji nawet o 40%, co utrudniało skuteczne zarządzanie ryzykiem środowiskowym i bezpieczeństwa pracy.
Wyzwania dla przemysłu i samorządów
Implementacja rozporządzenia metanowego niesie ze sobą znaczne wyzwania finansowe dla sektora wydobywczego. Szacuje się, że koszt dostosowania infrastruktury do nowych wymogów może przekroczyć 2 miliardy złotych do roku 2030. Mimo istnienia około 450 instalacji odmetanowujących w polskich kopalniach, efektywność odzysku gazu pozostaje niska – średnio wykorzystuje się jedynie 25% potencjału odzysku.
Samorządy górnicze szczególnie odczuwają skutki tych zmian. Na Śląsku, gdzie funkcjonuje większość aktywnych kopalń, nowe regulacje mogą przyspieszyć proces ich wygaszania. Fundusz Likwidacji Kopalń planuje zamknięcie kilkunastu zakładów do końca dekady, co wiąże się z utratą tysięcy miejsc pracy i negatywnym wpływem na lokalne gospodarki.
Perspektywy prawne i technologiczne
Ministerstwo Klimatu i Środowiska przygotowuje zmiany systemu opłat emisyjnych związanych z metanem. Od 2026 roku stawka za tonę emitowanego metanu ma wzrosnąć z symbolicznych kilku groszy do poziomu około 12 złotych, co ma zachęcić przedsiębiorstwa do inwestycji w technologie ograniczające emisje.
Wśród innowacyjnych rozwiązań testowanych obecnie w Polsce wyróżnia się projekt oksydacji termicznej niskostężonego metanu (VAMOX) realizowany w kopalni Mysłowice-Wesoła. Technologia ta pozwala na redukcję emisji nawet o 98%, co stanowi przełomową metodę ograniczania negatywnego wpływu górnictwa na klimat.
Kontekst międzynarodowy i bezpieczeństwo pracy
Unijne regulacje mają też wymiar międzynarodowy – od 2027 roku kraje eksportujące węgiel do UE będą musiały potwierdzać zgodność swoich produktów z normami dotyczącymi emisji metanu. Polska importowała w ubiegłym roku ponad 8 milionów ton surowca głównie z Kazachstanu i Kolumbii, co wymusi rewizję polityki importowej oraz zwiększy presję na krajowy sektor wydobywczy.
Bezpieczeństwo pracowników pozostaje priorytetem implementowanych przepisów. Tragiczny wybuch metanu z początku roku pokazał konieczność modernizacji systemów wentylacyjnych oraz stałego monitoringu jakości powietrza pod ziemią. Nowe technologie mają zapobiegać podobnym zdarzeniom i chronić życie ludzi zatrudnionych pod powierzchnią ziemi.
Dalsze kroki legislacyjne
Projekt nowelizacji to pierwszy etap kompleksowego wdrażania rozporządzenia metanowego. Ministerstwo Przemysłu planuje utworzenie krajowego systemu handlu uprawnieniami do emisji metanu oraz cyfryzację procesu wydawania koncesji poprzez platformę e-Koncesje. Ponadto rozważane jest wprowadzenie obowiązkowych instalacji odzysku ciepła z metanu w nowych kopalniach.
Jednak długoterminowe wyzwania pozostają – Polska musi pogodzić cele klimatyczne z potrzebą zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju. Planowane utrzymanie wydobycia na poziomie około 40 milionów ton rocznie do 2040 roku stawia pod znakiem zapytania możliwość pełnej redukcji emisji bez znaczących inwestycji technologicznych.
Implementacja rozporządzenia metanowego to bezprecedensowa szansa dla Polski, aby stać się liderem ekologicznej transformacji energetycznej regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Kluczowe będą tu zarówno wsparcie prawno-regulacyjne, jak i inwestycje we wdrażanie innowacyjnych technologii odmetanowania oraz rozwój współpracy międzysektorowej. Zaangażowanie społeczeństwa oraz przedsiębiorstw będzie natomiast fundamentem sukcesu tej trudnej lecz niezbędnej reformy.
