Spis treści:
Rola UNCTAD w globalnym monitoringu gospodarczym
Misja i funkcje organizacji
Agenda Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) powstała w 1964 roku jako organ pomocniczy ONZ, którego celem jest wspieranie rozwoju gospodarczego poprzez handel międzynarodowy oraz inwestycje. Organizacja odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu polityk handlowych, które mają na celu zmniejszenie nierówności między krajami rozwiniętymi a rozwijającymi się. UNCTAD koordynuje działania różnych instytucji ONZ, monitorując trendy w handlu światowym oraz przepływach finansowych, co pozwala na formułowanie rekomendacji sprzyjających zrównoważonemu rozwojowi.
W ostatnich latach, zwłaszcza w okresie postpandemicznym, znaczenie UNCTAD wzrosło ze względu na jej unikalne podejście uwzględniające perspektywę krajów Globalnego Południa, które często są pomijane w mainstreamowych analizach ekonomicznych. Raporty tej organizacji stanowią ważny punkt odniesienia dla rządów i międzynarodowych instytucji finansowych, wpływając na kształtowanie polityk gospodarczych na całym świecie.
Ewolucja prognoz UNCTAD na lata 2024-2025
Jeszcze w październiku 2024 roku UNCTAD przewidywała, że globalny wzrost gospodarczy utrzyma się na poziomie około 2,7% w latach 2024-2025. Jednak aktualizacja prognozy w kwietniu 2025 roku wskazała istotne obniżenie – do 2,8% dla roku 2024 oraz jedynie 2,3% dla 2025 roku. Taka korekta oznacza wyraźne spowolnienie tempa rozwoju gospodarczego i sygnalizuje rosnące ryzyko recesji na poziomie globalnym.
Przyczyną tej zmiany jest złożony zestaw czynników makroekonomicznych, w tym nasilenie konfliktów handlowych między głównymi potęgami gospodarczymi, pogorszenie nastrojów inwestorów zwłaszcza na rynkach wschodzących oraz skutki restrykcyjnej polityki monetarnej prowadzonej przez banki centralne krajów rozwiniętych. Te elementy razem tworzą środowisko o wysokiej niepewności ekonomicznej i ograniczają potencjał wzrostu na najbliższe lata.
Czynniki kształtujące prognozę na 2025 rok
Geopolityka handlowa: Nowa fala protekcjonizmu
W pierwszym kwartale 2025 roku obserwujemy nasilenie napięć handlowych, które mają bezpośredni wpływ na dynamikę wzrostu gospodarczego. Wprowadzenie przez Stany Zjednoczone dodatkowych ceł na stal i aluminium spotkało się z retorsyjnymi działaniami ze strony Chin. W efekcie wskaźnik niepewności polityki handlowej (Trade Policy Uncertainty Index) osiągnął rekordowy poziom 350 punktów, co jest sygnałem poważnych zakłóceń w globalnym systemie handlu.
Konsekwencje tych działań przejawiają się m.in. w odraczaniu decyzji inwestycyjnych przez przedsiębiorstwa – globalne inwestycje spadły o ponad 4% rok do roku już w pierwszym kwartale 2025. Dodatkowo restrukturyzacja łańcuchów dostaw dotknęła szczególnie sektory elektroniki i farmaceutyków, gdzie konieczne stało się poszukiwanie nowych partnerów i tras logistycznych. Koszty transportu międzykontynentalnego wzrosły o około 15-20%, co przekłada się na wyższe ceny końcowe produktów i dalsze ograniczenia popytu.
Kryzys zadłużenia w krajach Globalnego Południa
Kryzys zadłużeniowy pozostaje jednym z najpoważniejszych wyzwań dla wielu państw rozwijających się. Obecnie aż 35 spośród najbiedniejszych krajów świata znajduje się w stanie kryzysu lub wysokiego ryzyka niewypłacalności. Wskaźnik obsługi długu – czyli stosunek kosztów obsługi zobowiązań do dochodów budżetowych – przekracza tam często 40%, co znacznie ogranicza możliwości finansowania usług publicznych i inwestycji rozwojowych.
Dla przykładu Ghana przeznacza ponad połowę swoich przychodów budżetowych (58%) na spłatę obligacji, a Pakistan utknął w impasie negocjacyjnym z Międzynarodowym Funduszem Walutowym dotyczącym programu pomocowego. Etiopia z kolei ogłosiła częściowy default na obligacjach Eurobond wyemitowanych jeszcze w 2014 roku. Takie sytuacje nasilają presję społeczną i hamują perspektywy wzrostu gospodarczego tych państw.
Zmiany strukturalne w globalnym popycie
Analizy UNCTAD wskazują również na istotne zmiany w strukturze globalnego popytu, które wpływają negatywnie na dynamikę wzrostu. W ostatnich latach obserwujemy rosnącą dysproporcję pomiędzy tempem wzrostu konsumpcji a dochodami gospodarstw domowych. W 2024 roku konsumpcja zwiększyła się o około 4%, podczas gdy dochody rosły wolniej – około 2,6%. Oznacza to, że coraz większa część wydatków jest finansowana poprzez zadłużenie.
W krajach OECD wskaźnik zadłużenia gospodarstw domowych osiągnął poziom bliski 123% PKB, co jest zbliżone do wartości sprzed kryzysu finansowego z 2008 roku. Taki trend budzi obawy o trwałość konsumpcji i stabilność systemu finansowego, gdyż nadmierne zadłużenie może prowadzić do ograniczenia wydatków i spowolnienia aktywności gospodarczej.
Zróżnicowanie regionalne w perspektywach wzrostu
Gospodarki rozwinięte: Spowolnienie o różnej intensywności
Wśród krajów rozwiniętych tempo wzrostu również ulega wyraźnemu osłabieniu, choć różnice regionalne są znaczące. W strefie euro prognozuje się spadek tempa wzrostu z około 1,2% w 2024 do około 1,1% w roku następnym. Wewnątrz tego obszaru widoczne są duże dysproporcje – kraje północne takie jak Holandia mogą liczyć na wzrost bliski 1,8%, podczas gdy południowe państwa Europy, jak Włochy, będą miały trudności utrzymania nawet poziomu poniżej jednego procenta.
Stany Zjednoczone przewidują obniżenie tempa wzrostu z około 2,8% do niespełna 1,9% w ciągu roku. Główne czynniki to wyczerpywanie się nadwyżek oszczędności zgromadzonych podczas pandemii oraz skutki restrykcyjnej polityki pieniężnej prowadzonej przez Rezerwę Federalną.
Japonia utrzymuje stabilny wzrost na poziomie około jednego procenta dzięki interwencjom Banku Japonii mającym przeciwdziałać deflacji oraz wspierającym inwestycje infrastrukturalne.
Gospodarki wschodzące: Różnorodne źródła dynamiki
Kraje rozwijające się nadal pozostają głównymi motorami wzrostu światowego PKB. Indie utrzymują wysoki poziom dynamiki – szacowany na około 6,5% – dzięki intensyfikacji inwestycji w infrastrukturę cyfrową oraz energetykę odnawialną realizowaną pod hasłem Digital India 2.0.
Indonezja notuje skokowy przyrost gospodarczy rzędu ponad 5%, wspierany przez przeniesienie stolicy kraju do Nusantary oraz program subsydiów dla przemysłu przetwórczego. Wietnam korzysta natomiast z transferu produkcji z Chin – eksport tego kraju zwiększył się o ponad 12% już w pierwszym kwartale 2025 roku.
Afryka: Kontynent pełen wyzwań i szans
Mimo że oficjalne dane wskazują na średni wzrost gospodarczy Afryki wynoszący około 3%, sytuacja jest bardzo zróżnicowana i często niestabilna. Nigeria boryka się ze spadkiem tempa rozwoju do poziomu około 2%, wynikającym m.in. z niepokojów społecznych na południu kraju wokół delty Nigru.
Republika Południowej Afryki doświadcza stagnacji gospodarcznej przy bardzo wysokim bezrobociu przekraczającym 35%. Z kolei Etiopia wykazuje silny wzrost rzędu ponad 6%, co jest efektem znaczących chińskich inwestycji infrastrukturalnych, zwłaszcza budowy kolei standardu chińskiego.
Kontekst historyczny: Lekcje płynące z przeszłości
Porównanie ze wcześniejszymi cyklami gospodarczymi
Obecna prognoza UNCTAD zakładająca globalny wzrost gospodarczy na poziomie około 2,3% plasuje się poniżej średnich wartości obserwowanych przed pandemią COVID-19 oraz wcześniejszymi kryzysami finansowymi. Dla porównania okres przedpandemiczny (2015-2019) charakteryzował się średnim tempem wzrostu wynoszącym około 3,2%, natomiast lata bezpośrednio poprzedzające kryzys finansowy z lat 2007-2008 notowały nawet wyższe wartości rzędu ponad 4% rocznie.
Z punktu widzenia cyklu ekonomicznego warto zauważyć, że poziom poniżej około 2,5% często uznawany jest za sygnał recesji systemowej lub stagnacji globalnej gospodarki. Obecna prognoza wskazuje więc na ryzyko wejścia świata w fazę spowolnienia o charakterze długotrwałym lub przynajmniej okresowym odwróceniem trendów rozwojowych.
Ewolucja modeli wzrostu gospodarczego
UNCTAD podkreśla także fundamentalną zmianę strukturalną we współczesnej gospodarce światowej. Udział handlu międzynarodowego jako procent PKB stopniowo maleje – z około 61% przed kryzysem finansowym do niespełna 54% w ostatnich latach. Jednocześnie rośnie znaczenie konsumpcji wewnętrznej jako głównego motoru napędowego gospodarek rozwiniętych: obecnie stanowi ona około dwóch trzecich PKB USA oraz ponad połowę PKB Unii Europejskiej.
Taka zmiana zwiększa zależność od polityki monetarnej banków centralnych – stopa neutralna Rezerwy Federalnej oscyluje wokół wartości około 2,5%, podczas gdy rzeczywista stopa procentowa przekracza już poziom ponad dwukrotnie wyższy (około 5,25%). To ogranicza przestrzeń do łagodzenia polityki pieniężnej i zwiększa ryzyko wystąpienia kryzysów finansowych.
Rekomendacje polityczne i scenariusze przyszłości
Postulaty UNCTAD wobec nadchodzących wyzwań
Raport UNCTAD z kwietnia 2025 roku formułuje sześć kluczowych filarów działań niezbędnych do przeciwdziałania negatywnym skutkom spowolnienia gospodarczego:
Pierwszym jest koordynacja polityk makroekonomicznych pomiędzy głównymi gospodarkami świata – harmonizacja cykli monetarnych państw G20 ma zapobiegać destabilizacji rynków finansowych oraz ułatwiać stabilizację globalnej koniunktury.
Kolejnym elementem jest reforma międzynarodowej architektury finansowej poprzez stworzenie nowych mechanizmów restrukturyzacji zadłużenia dla krajów Globalnego Południa oraz poprawę warunków dostępu do kredytów rozwojowych.
Niezbędne są także większe inwestycje w zieloną transformację – raport zaleca przeznaczanie co najmniej około 2,5% PKB rocznie na infrastrukturę niskoemisyjną i odnawialne źródła energii jako fundament długoterminowego rozwoju gospodarczego i przeciwdziałania zmianom klimatu.
Ważnym kierunkiem jest również rozwój wymiany handlowej pomiędzy krajami południa globu (handel południe-południe), m.in. poprzez promowanie płatności walutami lokalnymi zamiast dolarem czy euro.
UNCTAD rekomenduje też wdrożenie nowoczesnej polityki przemysłowej opartej o wskaźniki środowiskowe i społeczne (ESG), co ma sprzyjać bardziej trwałym i odpowiedzialnym modelom rozwoju gospodarczego.
Na koniec postulowana jest budowa systemu wczesnego ostrzegania obejmującego monitoring kluczowych elementów globalnych łańcuchów dostaw oraz sygnałów makroekonomicznych pozwalających szybciej reagować na potencjalne zagrożenia.
Scenariusze rozwoju sytuacji ekonomicznej
Zespół analityków UNCTAD opracował trzy podstawowe scenariusze możliwego przebiegu sytuacji gospodarczej do końca dekady:
Scenariusz bazowy, oceniany jako najbardziej prawdopodobny (około 50%), zakłada utrzymanie wzrostu globalnego PKB wokół poziomu prognozowanych obecnie ok. 2,3%. Przewiduje on stopniową stabilizację sytuacji makroekonomicznej wraz ze spowolnieniem napięć handlowych i umiarkowanym odbiciem inwestycji od dna.
Scenariusz negatywny, który ma prawdopodobieństwo wystąpienia rzędu jednej trzeciej (30%), zakłada eskalację konfliktów handlowych oraz pogłębianie kryz
