Spis treści:
Wprowadzenie do nowelizacji ustawy o współpracy rozwojowej
16 kwietnia 2025 roku prezydent Andrzej Duda podpisał nowelizację ustawy o współpracy rozwojowej, która otwiera nowy etap w polskiej polityce pomocowej. Dokument ten stanowi odpowiedź na dynamicznie zmieniające się wyzwania globalne oraz rosnącą potrzebę efektywnego wsparcia państw partnerskich poza granicami Unii Europejskiej. Najważniejszym celem nowelizacji jest umożliwienie Bankowi Gospodarstwa Krajowego (BGK) pełnienia roli instytucji finansującej projekty rozwojowe na poziomie międzynarodowym. Dzięki temu Polska zyskuje narzędzia do realizacji bardziej zaawansowanych i zróżnicowanych form pomocy, które odpowiadają na współczesne potrzeby, w tym szczególnie na odbudowę Ukrainy po konflikcie zbrojnym.
Międzynarodowe zobowiązania Polski a nowelizacja
Polska, będąc członkiem Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Unii Europejskiej, zobowiązała się do zwiększania efektywności i skali pomocy rozwojowej. W ramach rekomendacji Komitetu Pomocy Rozwojowej OECD kraj planuje osiągnąć poziom wydatków na Official Development Assistance (ODA) równy 0,33% dochodu narodowego brutto do 2030 roku. Już w 2022 roku Polska przeznaczyła rekordową kwotę 15 miliardów złotych, co stanowiło około 0,53% DNB, głównie z powodu wsparcia dla uchodźców i działań pomocowych związanych z Ukrainą.
Tradycyjne instrumenty bilateralnej pomocy okazały się jednak niewystarczające wobec rosnących wyzwań, takich jak wojna na Ukrainie czy kryzysy klimatyczne w krajach Globalnego Południa. Nowelizacja ustawy odpowiada na tę potrzebę poprzez wprowadzenie modelu współpracy rozwojowej opartego na instytucjach finansowych. BGK, akredytowany przez Komisję Europejską jako instytucja zdolna do zarządzania środkami unijnymi, został wybrany jako kluczowy podmiot realizujący tę strategię. Takie rozwiązanie umożliwia stosowanie nowoczesnych instrumentów finansowych, które zwiększają skuteczność i skalę pomocy.
Rola Banku Gospodarstwa Krajowego w nowym ujęciu
Nowelizacja znacznie rozszerza zakres działania Banku Gospodarstwa Krajowego. Dotychczas skupiony głównie na wspieraniu polskiej gospodarki, BGK otrzymał kompetencje pozwalające mu realizować projekty rozwojowe w państwach partnerskich oraz współpracować z międzynarodowymi instytucjami finansowymi, takimi jak Europejski Bank Inwestycyjny czy Europejski Fundusz Inwestycyjny. Bank stał się również odpowiedzialny za zarządzanie środkami pochodzącymi zarówno z budżetu państwa, jak i donorów zagranicznych.
Kluczowym elementem reformy jest utworzenie Finansowego Instrumentu Współpracy Rozwojowej (FIWR) – specjalnego funduszu w ramach BGK, który gromadzi środki publiczne oraz prywatne przeznaczone na finansowanie projektów rozwojowych. FIWR wykorzystuje zaawansowane narzędzia inżynierii finansowej, takie jak gwarancje kredytowe, pożyczki udziałowe oraz mieszane modele finansowania (blending), co pozwala na zwiększenie dostępnych środków nawet dwukrotnie lub trzykrotnie dzięki efektowi mnożnikowemu. Tego typu podejście umożliwia realizację bardziej kompleksowych i trwałych inwestycji infrastrukturalnych oraz społecznych w krajach partnerskich.
Ukraina jako test i przyszłe możliwości dla FIWR
Konflikt zbrojny na Ukrainie stał się decydującym czynnikiem przyspieszającym reformę polskiej polityki pomocowej. Potrzeby odbudowy kraju są ogromne – Bank Światowy szacuje koszty rekonstrukcji na ponad 400 miliardów dolarów. Polska już teraz jest jednym z największych donorów wspierających Ukrainę, a nowelizacja ustawy umożliwia BGK bezpośrednie finansowanie projektów infrastrukturalnych na terenie tego państwa.
FIWR będzie zarządzał środkami przekazywanymi przez rząd Polski oraz funduszami unijnymi, takimi jak Ukraine Facility o wartości 50 miliardów euro. Konkretnym przykładem jest program gwarancji inwestycyjnych dla polskich przedsiębiorstw budowlanych działających na Ukrainie, który redukuje ryzyko inwestycyjne nawet do 70%. Dzięki temu firmy mogą aktywnie uczestniczyć w odbudowie infrastruktury energetycznej, transportowej czy mieszkaniowej, co ma kluczowe znaczenie dla stabilizacji regionu oraz wzmacniania pozycji Polski jako partnera strategicznego Ukrainy.
Proces legislacyjny – przegląd i reakcje
Nowelizacja została przyjęta szybko i zdecydowanie przez polski parlament. Proces legislacyjny rozpoczął się przyjęciem projektu przez Radę Ministrów 11 lutego 2025 roku. Sejm zatwierdził ustawę 20 marca 2025 roku większością głosów (411 za, 17 wstrzymujących się), a podpis prezydenta nastąpił niespełna miesiąc później – 16 kwietnia.
Mimo szerokiego poparcia pojawiły się głosy krytyczne ze strony organizacji pozarządowych i ekspertów zajmujących się pomocą rozwojową. Wskazywano przede wszystkim na potencjalne ryzyko związane z koncentracją dużych środków w rękach jednej instytucji oraz brak wystarczających mechanizmów kontroli parlamentarnej nad działaniami FIWR. Krytykowano także niejasności dotyczące przejrzystości raportowania efektów projektów rozwojowych.
W odpowiedzi ustawodawcy wprowadzili obowiązek corocznego zatwierdzania planu rzeczowo-finansowego FIWR przez Ministerstwo Finansów we współpracy z Ministerstwem Spraw Zagranicznych. Zmiany w planach mogą być dokonywane jedynie poprzez kolejną nowelizację ustawy, co ma zapewnić większą kontrolę nad wydatkowaniem środków i realizacją celów pomocowych.
Perspektywy i wyzwania przed BGK i FIWR
Eksperci podkreślają, że powodzenie reformy zależy od umiejętności BGK do budowania efektywnych partnerstw zarówno z międzynarodowymi instytucjami finansowymi, jak i organizacjami pozarządowymi oraz sektorami prywatnymi. Kluczowe jest również wypracowanie jasnych kryteriów oceny projektów oraz zapewnienie synergii działań między BGK a innymi podmiotami zaangażowanymi w pomoc rozwojową, takimi jak Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości czy Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
Wstępne plany zakładają stopniowe zwiększanie udziału FIWR jako głównego kanału dystrybucji polskiej pomocy bilateralnej – nawet do 40% całkowitych środków ODA do końca dekady. Pierwsze projekty infrastrukturalne na Ukrainie mają ruszyć już w trzecim kwartale 2025 roku i obejmować modernizację sieci energetycznych oraz transportowych.
Mimo entuzjazmu nie brakuje wyzwań: konieczne będą transparentność działań, skuteczna kontrola ryzyka inwestycyjnego oraz sprawna koordynacja między licznymi interesariuszami projektu. Zapewnienie tych elementów będzie warunkiem długofalowego sukcesu reformy oraz wiarygodności Polski jako partnera rozwojowego.
Konkluzja: Nowe horyzonty polskiej pomocy rozwojowej
Podpisana nowelizacja ustawy o współpracy rozwojowej to strategiczny krok Polski ku modernizacji systemu pomocy zagranicznej. Przesunięcie od tradycyjnych form grantowych do wykorzystania zaawansowanych instrumentów finansowych umożliwia skuteczniejsze reagowanie na globalne wyzwania oraz zwiększa konkurencyjność Polski jako donora międzynarodowego. Dzięki roli Banku Gospodarstwa Krajowego i Finansowemu Instrumentowi Współpracy Rozwojowej kraj może aktywnie uczestniczyć w odbudowie Ukrainy oraz wspierać rozwój państw Globalnego Południa poprzez innowacyjne projekty inwestycyjne.
Transformacja ta pokazuje siłę małych państw do generowania zmian o globalnym znaczeniu dzięki pomysłowości i determinacji. Polska staje się coraz ważniejszym graczem na arenie międzynarodowej współpracy rozwojowej i inspiracją dla innych krajów dążących do efektywnego finansowania globalnego rozwoju.
