Spis treści:
Wprowadzenie do nowelizacji Ordynacji podatkowej 2026
Dotychczasowe postępowania podatkowe często budziły niezadowolenie wśród podatników ze względu na skomplikowane procedury oraz niejednoznaczność interpretacji przepisów. W efekcie wielu obywateli i przedsiębiorców odczuwało brak odpowiedniej ochrony swoich praw w relacjach z organami skarbowymi. Projekt nowelizacji Ordynacji podatkowej na rok 2026 stanowi istotną zmianę, która ma na celu zwiększenie ochrony podatników oraz poprawę ich pozycji w postępowaniach administracyjnych. Proponowane rozwiązania otwierają nowy rozdział w polskim prawie podatkowym, zapowiadając bardziej sprawiedliwe i przejrzyste relacje między fiskusem a obywatelami.
Kontekst historyczny i prawny zasady in dubio pro tributario
Ewolucja zasady od 2016 roku
Zasada in dubio pro tributario, czyli rozstrzyganie wątpliwości na korzyść podatnika, została po raz pierwszy wprowadzona do polskiego prawa podatkowego 1 stycznia 2016 roku. Do tej pory odnosiła się wyłącznie do niejasności dotyczących przepisów prawa, pozostawiając bez ochrony sytuacje, w których wątpliwości dotyczyły stanu faktycznego sprawy. W praktyce oznaczało to, że organy skarbowe mogły interpretować niejasności dotyczące faktów w sposób niekorzystny dla podatnika, co często prowadziło do sporów i poczucia niesprawiedliwości.
Potrzeba rozszerzenia zasady na stan faktyczny
Coraz częściej zgłaszano postulaty o rozszerzenie zasady in dubio pro tributario tak, aby obejmowała także sytuacje sporne dotyczące ustaleń faktycznych. Rzecznik Praw Obywatelskich oraz eksperci prawniczy podkreślali, że brak takiego rozszerzenia ogranicza skuteczną ochronę praw podatników. Nowelizacja przewiduje uwzględnienie tych postulatów, co ma na celu wyrównanie szans stron postępowania oraz zwiększenie zaufania do organów skarbowych. Dzięki temu podatnik będzie mógł liczyć na korzystniejsze rozstrzygnięcia również wtedy, gdy pojawią się nierozwiązywalne wątpliwości dotyczące faktów sprawy.
Główne zmiany w projekcie nowelizacji
Rozstrzyganie wątpliwości na korzyść podatnika
Najważniejszą innowacją jest formalne rozszerzenie zasady in dubio pro tributario na stan faktyczny. Oznacza to, że jeśli po przeprowadzeniu wszechstronnego i szczegółowego postępowania dowodowego pozostaną niedające się usunąć wątpliwości co do faktów, organ podatkowy będzie zobowiązany rozstrzygnąć je na korzyść podatnika lub innej strony postępowania. Ta zmiana wymusza większą staranność organów w gromadzeniu i analizowaniu dowodów oraz przesuwa równowagę sił w kierunku ochrony prawnej obywateli.
Wyjątki od zasady in dubio pro tributario
Nowelizacja przewiduje jednak określone wyjątki od stosowania zasady. Nie będzie ona obowiązywała między innymi w sytuacjach, gdy spór dotyczy sprzecznych interesów uczestników postępowania lub gdy zastosowanie zasady mogłoby naruszyć istotny interes publiczny bądź państwowy. Ponadto wyłączenia dotyczą przypadków, gdy przepisy szczególne nakładają obowiązek udowodnienia określonych faktów przez stronę postępowania. Te ograniczenia mają zapewnić równowagę pomiędzy ochroną podatnika a koniecznością zachowania porządku publicznego i skuteczności systemu fiskalnego.
Wpływ zmiany na praktykę postępowań podatkowych
Wprowadzenie zasady rozstrzygania wątpliwości faktycznych na korzyść podatnika może znacząco zmienić dotychczasową praktykę organów skarbowych. Przykładowo w złożonych sprawach dotyczących cen transferowych lub innych obszarów wymagających szczegółowej analizy faktów, organy będą musiały wykazać pełną staranność i rzetelność w prowadzeniu postępowań dowodowych. Zmniejszy to ryzyko arbitralnych decyzji oraz wymusi większą transparentność działań administracji skarbowej. Podatnicy natomiast zyskają większą pewność prawną i zwiększone poczucie bezpieczeństwa podczas sporów podatkowych.
Inne kluczowe modyfikacje w projekcie
Reforma systemu MDR i zmiany w przedawnieniu zobowiązań
Projekt nowelizacji zawiera także istotne zmiany dotyczące raportowania schematów podatkowych (MDR). Zmiany te dostosowują krajowe przepisy do unijnych regulacji wynikających z dyrektywy DAC8 oraz orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE. Wprowadzone zostaną m.in. uproszczenia definicyjne oraz ograniczenia zakresu obowiązków raportowania tylko do schematów o znaczącym wpływie rynkowym. Ponadto zniesiony zostanie obowiązek prowadzenia wewnętrznych procedur MDR przez przedsiębiorców, co ma zmniejszyć koszty związane z compliance.
W zakresie przedawnienia zobowiązań podatkowych projekt przewiduje wydłużenie okresu przedawnienia z 5 do 6 lat wraz z mechanizmami zawieszającymi ten termin np. podczas postępowań karnych skarbowych lub zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności takich jak klęski żywiołowe. Te rozwiązania mają zwiększyć skuteczność egzekwowania należności fiskalnych przy jednoczesnym uwzględnieniu specyfiki różnych sytuacji życiowych i gospodarczych.
Nowe uprawnienia organów podatkowych
Projekt przewiduje także rozszerzenie kompetencji organów skarbowych. Jedną z propozycji jest podniesienie limitu kwoty, do której organy mogą korygować deklaracje z urzędu – obecnie jest to 5 000 zł, a po zmianach ma wynosić 10 000 zł. Wprowadzone zostaną również mandaty zaoczne, które umożliwią nakładanie grzywien bez konieczności przeprowadzania pełnej rozprawy administracyjnej. Choć te zmiany mają usprawnić działanie administracji skarbowej, budzą też obawy o ewentualne ryzyko nadużyć lub ograniczenie praw proceduralnych stron.
Perspektywa ekspertów i kontrowersje wokół nowelizacji
Poparcie dla projektu nowelizacji
Wielu ekspertów prawa podatkowego oraz organizacji biznesowych pozytywnie ocenia proponowane zmiany. Według nich rozszerzenie zasady in dubio pro tributario jest milowym krokiem w kierunku lepszej ochrony praw podatników i przywrócenia równowagi między administracją a obywatelami. Przedstawiciele Konfederacji Lewiatan wskazują, że reforma może przyczynić się do zwiększenia przejrzystości systemu oraz ograniczenia nadmiernej ingerencji organów skarbowych.
Krytyczne głosy i potencjalne zagrożenia
Z drugiej strony pojawiają się głosy krytyczne zwracające uwagę na możliwe ryzyka związane z nieprecyzyjnym sformułowaniem nowych przepisów. Przykładowo prof. Marek Zieliński podkreśla, że brak jasności co do zakresu „wnikliwego i wszechstronnego” postępowania dowodowego może prowadzić do arbitralnych decyzji organów lub nadużywania wyjątków od zasady in dubio pro tributario. Kontrowersje wzbudza także likwidacja możliwości składania interpretacji indywidualnych dotyczących MDR, co zdaniem niektórych ekspertów może utrudnić przedsiębiorcom planowanie optymalizacji podatkowych i zwiększyć niepewność prawną.
Harmonogram wdrożenia i skutki finansowe nowelizacji
Planowany przebieg procesu legislacyjnego
Konsultacje społeczne projektu przewidziane są na okres od kwietnia do czerwca 2025 roku, po czym dokument ma trafić pod obrady Rady Ministrów jeszcze w trzecim kwartale tego samego roku. Nowe przepisy mają wejść w życie 1 stycznia 2026 roku, co daje czas zarówno organom skarbowym, jak i przedsiębiorcom na przygotowanie się do zmian.
Wpływ reformy na budżet państwa
Zgodnie z oceną skutków regulacji ministerstwa finansów zmiany nie powinny negatywnie wpłynąć na dochody budżetowe państwa. Wręcz przeciwnie – zakłada się, że poprawa relacji między fiskusem a podatnikami oraz wzrost ich zaufania przyczynią się do większej lojalności wobec systemu podatkowego i skuteczniejszego poboru należności fiskalnych.
Podsumowanie: wzmacnianie pozycji podatnika jako kluczowy cel reformy
Nowelizacja Ordynacji podatkowej planowana na 2026 rok to jedna z najważniejszych reform polskiego prawa podatkowego ostatnich lat. Rozszerzenie zasady in dubio pro tributario na stan faktyczny pozwoli znacznie lepiej chronić prawa obywateli i przedsiębiorców podczas sporów z organami skarbowymi. Kluczowe znaczenie będzie miało jednak precyzyjne stosowanie wyjątków od tej zasady oraz odpowiednie przygotowanie urzędników do nowych standardów działania opartych na rzetelności i transparentności.
Dla przedsiębiorców ważne będzie również dostosowanie się do zmian dotyczących raportowania schematów podatkowych oraz wydłużenia przedawnienia zobowiązań. Sukces reformy zależeć będzie od współpracy wszystkich stron – urzędników, przedsiębiorców oraz środowisk eksperckich – a także od dalszego monitorowania efektów wdrożenia nowych regulacji.
„To początek nowej ery w polskim systemie podatkowym. Czas pokaże, jak te zmiany wpłyną na codzienne funkcjonowanie przedsiębiorców i czy faktycznie uda się osiągnąć zamierzony efekt wzmacniania zaufania do organów fiskalnych.”
Wezwanie do działania: aktywny udział w kształtowaniu prawa
Zachęcamy wszystkich zainteresowanych – zarówno przedsiębiorców, jak i osoby indywidualne – do zapoznania się z pełną treścią projektu nowelizacji Ordynacji podatkowej oraz udziału w konsultacjach publicznych organizowanych przez Ministerstwo Finansów. Aktywna partycypacja pozwoli mieć realny wpływ na kształtowanie prawa podatkowego tak, aby odpowiadało ono potrzebom społeczności gospodarczej i obywateli. Śledzenie zmian legislacyjnych oraz zgłaszanie konstruktywnych uwag to krok ku bardziej sprawiedliwemu i przejrzystemu systemowi fiskalnemu.
