Spis treści:
Chwytliwe wprowadzenie
Codzienne życie przeciętnego Francuza w 2025 roku coraz bardziej odzwierciedla skutki narastającego kryzysu gospodarczego. Rosnące ceny podstawowych dóbr, wysokie bezrobocie, zwłaszcza wśród młodych ludzi, oraz niepewność dotycząca przyszłości systemu emerytalnego wpływają na nastroje społeczne i poczucie stabilności. Premier François Bayrou w kwietniu 2025 roku jasno zdiagnozował sytuację: „Za mało pracujemy, za mało produkujemy i za dużo wydajemy”. To krótkie, lecz wymowne zdanie stało się kluczowym punktem odniesienia do analizy złożonych wyzwań, które stoją przed francuską gospodarką.
W świetle tej diagnozy rząd próbuje wdrożyć reformy mające przywrócić równowagę fiskalną i pobudzić wzrost gospodarczy. Jednak skala problemów oraz społeczno-polityczne napięcia powodują, że droga do stabilizacji jest wyjątkowo trudna i wymaga głębokich zmian.
Kryzys fiskalny: Źródła i skala problemu
Strukturalne słabości francuskiej gospodarki
Francja zmaga się z fundamentalnymi problemami strukturalnymi, które ograniczają jej potencjał rozwojowy. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55-64 lat wynosi 56%, co jest znacząco niższym poziomem niż w Niemczech (68%) czy Szwecji (70%). Niska aktywność zawodowa wśród seniorów jest jednym z czynników obciążających system emerytalny i zwiększających wydatki publiczne na świadczenia społeczne. Dodatkowo bezrobocie młodzieży utrzymuje się na poziomie około 19%, co plasuje Francję w czołówce państw UE z największym problemem zatrudnienia w tej grupie wiekowej.
Te dysproporcje przekładają się na niższe wpływy podatkowe oraz rosnące obciążenia budżetu państwa. Wydatki publiczne stanowią aż 56,7% PKB, co jest jednym z najwyższych wskaźników w Unii Europejskiej. Ta kombinacja niskiej produktywności i wysokich kosztów funkcjonowania państwa tworzy tzw. „pułapkę zadłużeniową”, z którą rząd musi się zmierzyć.
Dynamika długu publicznego
Dług publiczny Francji osiągnął rekordowy poziom ponad 3,5 biliona euro, czyli około 113% PKB. Koszty jego obsługi rosną dynamicznie – w 2024 roku wyniosły 67 miliardów euro (2,3% PKB), a prognozy wskazują na wzrost do 107 miliardów euro (3,2% PKB) do końca dekady. Nawet przy założeniu stopniowej redukcji deficytu budżetowego do unijnej normy 3% PKB, ciężar obsługi długu będzie nadal narastał.
Premier Bayrou ostrzega, że bez zdecydowanych reform dług może przekroczyć 120% PKB, co postawi Francję w gronie najbardziej zadłużonych państw strefy euro i zwiększy ryzyko destabilizacji finansowej. Wydatki publiczne pozostają głównym czynnikiem napędzającym wzrost zadłużenia, co wymaga rewizji polityki fiskalnej kraju.
Polityka rządu: Strategie i kontrowersje
Plan naprawczy: Inwestycje vs. oszczędności
Rząd François Bayrou zdecydował się na strategię łączącą zwiększenie inwestycji z ograniczeniem wydatków w wybranych sektorach. Szczególnie istotne jest podniesienie nakładów na obronność o kolejne trzy miliardy euro w 2026 roku, co ma zapewnić Francji niezależność technologiczną oraz stymulować rozwój przemysłu zbrojeniowego – ważnego filaru gospodarki.
Z drugiej strony planowane są cięcia wydatków na „zieloną transformację” o około 14% oraz redukcja dopłat do energii o miliard euro. Równocześnie rząd zamierza uprościć procedury administracyjne dla przedsiębiorstw, aby zachęcić sektor prywatny do inwestowania i tworzenia miejsc pracy.
Ta dwutorowa polityka wywołuje jednak spory – zwolennicy oszczędności wskazują na konieczność ograniczenia wydatków publicznych, podczas gdy krytycy obawiają się negatywnych skutków społecznych i środowiskowych cięć.
Spór o reformę emerytalną
Kwestia podniesienia wieku emerytalnego pozostaje jednym z najbardziej kontrowersyjnych tematów debaty publicznej. Premier Bayrou zapowiedział powrót do rozmów o zwiększeniu wieku emerytalnego do 64 lat – rozwiązaniu odrzuconemu przez społeczeństwo podczas protestów w 2023 roku.
Obecnie średni wiek przechodzenia na emeryturę wynosi około 62,75 lat dla mężczyzn oraz 62,5 lat dla kobiet. Niska aktywność zawodowa osób powyżej 60 roku życia (jedynie około jedna trzecia pozostaje aktywna zawodowo) dodatkowo obciąża system emerytalny finansowany ze składek pracujących.
Związki zawodowe stanowczo sprzeciwiają się planowanym zmianom i grożą masowymi strajkami. Argumentują one, że wydłużenie czasu pracy pogorszy sytuację na rynku pracy i pogłębi nierówności społeczne.
Reakcje polityczne i społeczne
Opozycja: Krytyka braku wizji
Lider opozycyjnej partii Zjednoczenie Narodowe Jordan Bardella określił plan premiera Bayrou jako „tragiczny bilans obecnej polityki”, zarzucając brak konkretnych rozwiązań dla poprawy kondycji gospodarki. Lewicowe ugrupowania natomiast krytykują kontynuację cięć budżetowych oraz politykę neoliberalną prowadzącą do pogorszenia warunków życia większości obywateli.
Związki zawodowe ostrzegają przed negatywnymi konsekwencjami reform emerytalnych oraz planowanych oszczędności, zapowiadając protesty i strajki jako formę nacisku na rządzących.
Wyzwania instytucjonalne
Polityczna sytuacja we Francji jest napięta – rząd Bayrou dysponuje jedynie ograniczoną większością parlamentarną (około 38% mandatów). W lutym 2025 roku premier zmuszony był zastosować artykuł 49.3 konstytucji umożliwiający przeforsowanie budżetu bez głosowania posłów po przetrwaniu kilku votum nieufności.
Taka taktyka prawna choć skuteczna krótkoterminowo, pogłębia polaryzację sceny politycznej i utrudnia dialog społeczny niezbędny do przeprowadzenia trudnych reform fiskalnych i strukturalnych.
Kontekst europejski i historyczny
Porównania z innymi gospodarkami UE
Francja wyróżnia się w Unii Europejskiej wysokim deficytem budżetowym – na poziomie około 5,4% PKB w 2025 roku wobec Niemiec ze znacznie niższym deficytem wynoszącym około 2,1%. Podobnie Hiszpania utrzymuje deficyt na poziomie około 3,8%. Różnice te świadczą o odmiennych strategiach zarządzania finansami publicznymi oraz poziomie dyscypliny fiskalnej państw członkowskich.
Próby wdrażania drastycznych cięć budżetowych przypominają działania podjęte podczas kryzysu zadłużenia strefy euro na początku dekady poprzedniej prezydentury Sarkozy’ego. Jednak obecne uwarunkowania są bardziej skomplikowane ze względu na konieczność finansowania transformacji ekologicznej oraz starzejące się społeczeństwo francuskie.
Lekcje z przeszłości: Kryzys 2010 r.
Kryzys zadłużeniowy sprzed kilkunastu lat zmusił Francję do wdrożenia pakietu oszczędnościowego o wartości około 50 miliardów euro. Mimo to krajowi udało się uniknąć najgorszych scenariuszy destabilizacji finansowej dzięki wsparciu Unii Europejskiej i międzynarodowych instytucji.
Dziś jednak sytuacja wymaga nowych rozwiązań uwzględniających zmieniające się warunki globalne oraz wewnętrzne wyzwania demograficzne i technologiczne. Powtórzenie dawnych recept bez dostosowania do obecnych realiów może okazać się nieskuteczne lub wręcz szkodliwe dla wzrostu gospodarczego.
Perspektywy na przyszłość
Scenariusze makroekonomiczne
Trybunał Obrachunkowy prognozuje kilka możliwych scenariuszy rozwoju sytuacji fiskalnej Francji. Optymistyczny wariant zakłada realizację planu redukcji deficytu do poziomu 3% PKB do końca dekady, jednak nawet wtedy dług publiczny może wzrosnąć do około 115% PKB ze względu na rosnące koszty obsługi zadłużenia.
Mniej korzystny scenariusz przewiduje połowiczne sukcesy reform lub ich częściową realizację, co mogłoby doprowadzić do wzrostu długu powyżej 120% PKB – poziomu zbliżonego do tego we Włoszech i innych państwach o wysokim ryzyku fiskalnym. Taki rozwój wydarzeń mógłby ograniczyć zdolność Francji do reagowania na przyszłe kryzysy gospodarcze lub polityczne.
Propozycje reform systemowych
Aby poprawić sytuację ekonomiczną kraju eksperci rekomendują szereg działań systemowych. Pierwszym jest rewizja systemu szkoleń zawodowych – obecnie jedynie około 12% osób bezrobotnych korzysta z programów przekwalifikowania, co nie sprzyja integracji na rynku pracy ani wzrostowi produktywności.
Kolejnym postulatem są zachęty dla pracodawców do zatrudniania seniorów poprzez dotacje lub ulgi podatkowe – rozwiązanie inspirowane polskimi doświadczeniami z roku 2025 przyniosło tam pozytywne efekty zwiększenia aktywności zawodowej osób starszych.
Dodatkowo digitalizacja usług publicznych może przynieść znaczące oszczędności budżetowe – szacuje się je nawet na siedem miliardów euro rocznie – a także poprawić efektywność administracji oraz dostęp obywateli do świadczeń socjalnych czy podatkowych.
Podsumowanie: Synteza i rekomendacje
Diagnoza premiera François Bayrou ujawnia głębokie problemy strukturalne francuskiej gospodarki wynikające z niskiej aktywności zawodowej części społeczeństwa, wysokich wydatków publicznych oraz rosnącego zadłużenia. Proponowane reformy skupiają się zarówno na inwestycjach strategicznych jak sektor obronny, jak też na konieczności ograniczenia deficytu budżetowego poprzez cięcia wydatków i uproszczenie procedur gospodarczych.
Aby przezwyciężyć kryzys gospodarczy Francji potrzebny jest szeroki konsensus polityczny oraz społeczny obejmujący zarówno elity rządzące jak i obywateli. Tylko dzięki odważnym decyzjom dotyczącym reform emerytalnych, rynku pracy oraz modernizacji państwa opiekuńczego możliwe będzie zatrzymanie narastającej spirali zadłużenia i stworzenie warunków sprzyjających trwałemu wzrostowi gospodarczemu.
Mimo obecnych trudności potencjał Francji pozostaje ogromny — kraj dysponuje zasobami ludzkimi, kapitałem technologicznym oraz pozycją geopolityczną pozwalającą mu odegrać istotną rolę w Europie XXI wieku pod warunkiem gotowości do zmian i solidarności społecznej.
